PUBLICADO EN LA GACETA
OFICIAL DEL DISTRITO FEDERAL EL 25 DE JUNIO DE 2009
AGENDA AMBIENTAL DE LA
CIUDAD DE MÉXICO
SECRETARÍA
DEL MEDIO AMBIENTE
(PROGRAMA
DE MEDIO AMBIENTE 2007-2012)
ADMINISTRACIÓN
PÚBLICA DEL DISTRITO FEDERAL
SECRETARÍA
DEL MEDIO AMBIENTE
AGENDA
AMBIENTAL DE LA CIUDAD DE MÉXICO
TEQUICHIUTECPANALIZTLI
IHUICPA
TONEMILIZ
Programa
de Medio Ambiente 2007-2012
Secretaría
del Medio Ambiente del Gobierno del Distrito Federal
Traducción a cargo de:
Secretaría de
Desarrollo Rural y Equidad para las Comunidades, a través de la Dirección
General de Equidad para los Pueblos Indígenas y Comunidades Étnicas
Cemaxcayotl
IXPANIXTLI
1. PEHUALIZTLI
2. NAHUATILMATILIZTLI
Y YEYECOLIZTLI
2.1.
Nahuatilmatiliztli.
2.2. Campa onpehua
tiquitizque
2.3 Nican onpehua
tiquitizque in Secretaría del Medio Ambiente
3. TLAHPIXCATLAHLLI
3.1. Tlatlataliztli,
tlinon niman canica aciznequi
3.2 Tlinon ticnequih
toconaciceh
3.3 Ohtoquilizti
3.4 Tlaixyehyecolizti
4. CUALNEMILOCAYOTL
IHUAN TLACATLACAUYAN
4.1 Ixtlaloliztli,
yaliztli ihihuan ixanamiquilztli
4.2 Acilizti
4.3
Tlachihualizyecanaliztli
4.4
Tequichiutecpanalizti
5. ATL
5.1 Ixtlaloliztli,
yaliztli niman acitilizti
5.2 Acitilizti
5.3 Ohtoquilizti
5.4 Tlachihualizti
6. YALIZTLI
6.1
Temachiztilizixtlaloliztli, yalizti niman ouihacitilizti
6.2 Acitilizti
6.3
Yuhquitlachihualiztli
6.4 Tlachihualizti
7. EHECATL
7.1 Ixtlaloliztli,
yalizti ihuan ohuihtilizti
7.2 Acitilizti
7.3 ohtoquilizti
7.4
Ohtequichiutecpanalizti
8.1 IXTLALOLIZTLI,
YALIZTLI NIMAN OUIHACITILIZTI
8.1 Ixtlaloliztli,
yaliztli niman ouihacitilizti
8.2 Acitilizti
8.3 Ohtoquilizti
8.4 Tlachihualizti
9- MOIXPATLA IN
TLATOTONOLIZTLI HUAN NOCHI ITLAMAN TLEYOTL
9.1 Tlein
tiquixmatizque huan tlein ticchihuazque
9.2 Tlein
ticchihuazque
9.3 Quein
titequitizque
9.4 Nochi tlaman
tlachihualiztli
10 TLACHIHUALIZTCI
TLEIN NEL MOTELNEQUI
10.1 Ihquin pehua
10.2 Ticnehnehuiliah
tlein ticchihuazque.
10.3 Ticyectlalizque in cuautla in ehecatl
10.4 Tlaixpializtli
10.5 Ihcuac tictlazohtlah in cuautla in ehecatl
10.6 Tlaixmatiliztli huan netzontemoliztli
11 QUEIN TEQUITIZQUE IN ALTEPETEQUIHUAH
11.1 Nican pehua
11.2 Ticyehyecozque in melauhcayotl tlein pohui in cuahutla in ehecatl
11.3 Itequiuh in altepetequihuah
11.4 Quimacazque tlamachtilli, tlatquitl, tomin huan occetlaixmatiliztli
11.5 Titlayehyecozque totlachihualiz ipan tonechicol
11.6 Quein hueliz tictlalizque totlanahuatil
11.7 Nican tlami inin amatlaxelolli
12 TLEIN QUIHTOZNEQUI CEHCE TLAHTOLLI
13. AMOXPOHUALIZTLI
14. SIGLAS Y ACRÓNIMOS
IXPANTILIZTLI1
Ipan Secretaria Yolcemanahuayo yehihuan itechtlapohtli Tlatocayotl in
Mexihco Tenochtitlan, otiquihtohqueh ica tehuameh ticcuicazeh on
icequitquimatiliztli yoliztli in Mexihco altepetl ica melahualiztli ihihuan
yuhquiyotl, niman in yolcemanahuayo cuectlaliliztli yehua zanoyeh hueyi
quihtotica itech in Tlatocayotl. Yehua ica, ticpiyah tline tiquixpantilizeh
nochi tlacatl on tlachihualizti yehihuan nonemilia nochihuaceh ipampa
ticpiyazeh zen cualli altepetl, yehua ica ihcuac opehu in tlahtocayotl
otictemacaqueh totlahtol niman otiquihtoqueh ica ticchihuazeh nochi tlinon
tihueliceh ipampa hueliz ticonaziceh on axiliztli yehihuan ticnequi.
Ihueyi axiliz on
Tlapohualiztequiyotl Yoliztli in la Altepetl in México. Programa in
Yolcemanahuayo 2007-2012, noyecanaz in Mexihco Tenochtitlan itechica on
sustentabilidad, iipampa nochimeh on altepemeh yehua yencuiqueh ipan in
maculpoalxihuiliztli, in altepenanyotl tlahtlani cequitquimatiliztlis ihihuan
melahca chihualizti yehihuan hueliz nochihuaceh ahmo huehcahtica ihihuan on yehihuan
o cachi zaquin nochihuaceh ipampa quicalantizalozeh in altepetl i
ahuicyahuiyotl yolcemanahuayo. In Tlapohualiztequiyotl quixpantia on zentiliz
chihualizti yehihuan ahmo quipiyah tetlapolotiahque ipampa nocuectlaliz
incualnemiliz nochimeh in altepechanehqueh niman onaziz on inequiliz in
Tlatocayotl in Mexihco Tenochtitlan yehihuan oquihtoh ica in altepetl yehua
zanoyeh xoxohqui yez ipan nochi in America Latina xquen occequimeh altepemeh;
ahueh zenquizticah ihihuan quinnanquilia on tlahtlanilizti ipampa ma nopiyacan
cequitquimatiliztli yehihuan techpalehuizeh ica ticcuetlalizeh nochi in
yolcemanahuayo ihtlacahuiliztli.
Cualli ticmatztoqueh
ica in itemozcaliz in altepetl ahmo nochihau ica in patrimonio ecológico
ihihuan incualenmiliz in altepechanehqueh, yeh ica cen cequitquimatiliztlih in
desarrollo, yehihuan camap totequitin ihihuan inversiones ma notitlani ipampa impalehiliz
nochimeh on altepechanehqueh. On yencuic cequitquimatiliztlih yoliztli yehihuan
ihcuilohtoc ipan in Tlapohualiztequiyotl quipiya axilizti, yolcayomeh ihihuan
chihualizti yehihuan quinequi in cahuiliz ihihuan inhueyi tehihuantiliz on
altepechanehqueh, ipampa zan cecan, talhtocayotl ihihuan tlacayotl, ticpiyah
tline ticchihuaceh niman tiquinchihuaceh tequitin ipampa incualnemiliz
toconehihuan. In Tlapohualiztequiyotl ahmo zan quicalantizaloa ihihuan quitta
ipampa ma nochihua totetechtlacahualiztin, yeh quihtoz tlinon nochihuaz amantzin
niman tlinon zaquin ipampa no maquixtizeh niman nocuectlalizeh on iyoliztlies
ahmanti in altepetl.
________________________________
1 NOTA
DE LOS TRADUCTORES: Las palabras en castellano, que van en el texto náhuatl, no
se acentúan, pues todas las palabras en náhuatl llevan el acento en la
penúltima sílaba.
On tlatamachilizmeh
yoliztlies yehihuan ticnemiliah tictlaliceh ipan in Tlapohualiztequiyotl ipampa
ipan titohuicazeh quiyolchicahua totlahtol yehihuan otictemacaqueh ipampa:
ticmaquixticeh niman cualli ticpiyazeh in tlalticpactli; nomaquixtizeh ihuan nochihchihuaceh
nechicotlacaloyan; notaz cualli ma notequitilti atl; on movilidad; nochopahuaz
ahacatl; cualli notaz tlinon tiquimihliceh tepozzozolti ihihuan nochi on
tlamantli yehihuan chicahuac, niman tiquittaceh tlinon ticchihuaceh ipampa
macaza ma xotla totlalticpac.
Itlapanahuiliz on
Tlatocayotl in Mexihco Tenochtitlan itechcopa on yolizyan ahmo hueliz
notzinquixtiz niman nonequi occecneca ma nota, zan cecan matitopalehuican,
tetechtlacahualiztli, tlanemiliztli, tepalehuiliztli, tehihuantiliztli niman
ixtlaloliztli, on tlamanti yehihuan nican nocentiliah ipan in
itlapohualiztequiyotl Yoliztli in Altepetl in Mexihco 2007-2012. Ticpiyah tline
niman ticnequizquiah nochi in tlinon tichchihuaceh ma quimahua nochi in tlalticpactli,
niman impan ma nohuicalo on icequitquimatiliztlis Mexihco Tenochtitlan, zanquen
nican ipan in tlalpanti niman zan que ipan on occequimeh tlalpanti. Cualli
ticmatztoqueh ica hueliz ticchihuaceh in tequitl niman cualli tiquizaceh,
ipampa yehua itechnonequi in altepetl.
Titonenehuiltian
inhihuan on inaxilizhihuan niman inhihuan on intequihu in Tlatocayotl itechcopa
yolizyan: nomaquixticeh on tequihuayomeh yan intech tlapohti on itemozcaliz
yectli niman sustentable in altepetl, nochihchihuaz zen cequitquimatiliztli
yoliztli yehihuan noyolchicahuaz amantzin niman achi zaquin, noyolchicahuz on
ipalehiliz niman icectlaliliz on media yolizyan, notaz quenihqui ticchihuaceh
ipampa ma tehihuanti nochi on altepechaneh, on gestión transparente ihihuan
rendición in cuentas, niman noihqui notaz quenihqui nochihuiliz ipampa
tiquinchihualticen in nican chanehqueh ma quittacan ica ahmo oncuah tinemih
ihihuan on yolizyan. Yehua ica, on Secretario In Yolcemanahuayo yopehu
quicuectlalia niman quinemilia quenihqui quichihuiliz ipampa on
cequitquimatiliztlis yehihuan onoqueh ipan on Programa General in Desarrollo,
ipan on iPlan Verin in Altepetl in Mexihco niman ipan on itlapohualiztequiyotl
Yoliztli in Altepetl in Mexihco, nochihqui ma tequitican ipampa ma
quitlacaitacan on cequitquimatiliztli yehihuan quimanahuiyan toyolizyan ihihuan
on desarrollo sustentable yehihuan quinequi in Mexihco Tenochtitlan.
Itlapohualiztequiyotl
yoliztli in Altepetl in Mexihco 2007-2012 yez zen hueyi tlamantli yehihuan ipan
tiquinyecanaceh tocequitquimatiliztlis yehihuan quipalehuiya to yolizyan ipan
on xihuti yehihuan ye huahlahuih, niman in yehua toiuhqui ipampa no cuectlaliz
in nemiliz nochimeh on altepechanehque yehihuan amantzin nican chanti ipan in
hueyi altepetl niman on toconehihuan yehihuan xenemih.
Martha
Delgado Peralta
Secretaria
in Yolcemanahuayo
Tlatocayotl
in Mexihco Tenochtitlan.
1.
PEHUALIZTLI
Itlapohualiztequiyotl
yolcemanahuac Altepetl in Mexihco 2007-2012, tlachihcihti ica miyec tequimeh
campa nozentlaliah on cequitquimatiliztlis públicas itechcopa iyolizyan Mexihco
Tenochtitlan. Tlachihchihtli ica on tequitin yehihuan onoqueh ipan Programa General
in Temozcaliztli in Mexihco Tenochtitlan 2007-2012, aueh zenquizticah itech on
Eje 6, temozcaliztli ihuan in huehca ohtli, niman quihtoa quimqnqhuiz in
nahuatilmatiliztin ihihuan incualnemiliz nochmeh on altepechanehqueh, nopiyaz
niman nomanahuiz on yolcemanahuayo niman nittaz quehnihqui nochihuiliz ipampa
cualli ma notequitiltican on tlaltictlatquitl. Noihqui in amatl quizentilia on tetechtlacahualiztin
yehihuan onihcuilohqueh ipan on Plan Verde in la Altepetl in Mexihco,
tlachihualoni yehihuan huehca ahci niman yehihuan on Tlatoani in Tlatocayotl in
Mexihco Tenochtitlan (GDF) oquimixpantilihqueh on altepechanehqueh Ipan metztli
Agosto, tonalli 30, niman Xihuitl 2007, campa nihtoa quenihqui nochihuiliz
ipampa in Altepetl in Mexihco nohuicaz Itechica on sustentabilidad, ican
Tequitl niman Ihihuan impalehuiliz nochimeh. Ipampa oquichihchihqueh in
tlapohualiztequiyotl oquintaqueh niman ocalactihqueh on tlinon on tlacameh
yehihuan tequitih ipan temozcaliztli sustentable nima yolizyanmanahuliztli, on
huehhueyi tlamatqueh, niman intlanemilishihuan nochimeh Tlacameh, yehihuan
onozentlalihqueh Ihcuac onochihu zen tlahtoltiliztli.
Ipampa cualli notocaz
niman nochihuaz, in Amatl quihueyicapanextia on achitlamentin yehihuan
onotaqueh ipan on Eje 6 in Pograma General de Desarrollo zan quen Ipan on Plan
verde. Niman Ihcon Ihcuac yonixpantih on marco jurídico niman yeyecoliztli, campa
notlalia on tlanahuatilmeh niman on división estratégica secretaría, nixpantiah
miyec xexeliztlis campa quihtoah quenihqui nochihuiliceh on ahmanti intech on:
tlalpiyaliztli, canon hueliz chantiloz niman tlacatlacauyan, atl, oliniliztli,
ahacatl, chicahcatlamanti, climahpatlaliztli ihihuan teotl. Ipan in cecen
xexeliztli nocalactia cen pitentzin iixtlaloliz ahmanti, teninncia,
chicahuaztin nima occequi, noihqui niculoa on hehehueyimeh ihihuan on
pipitiqueh iuhquitin. No nihtoah catlahameh yolcayomeh nohuicaseh ipampa hueliz
nochihuaz on tlinon nonemilia, zanqueh ipan tlaixyehyecoliztin ihihuan
yolcayomeh. Ipampa xohuih notocaceh on tlaixyehyecoliztin, yeyecoliztin ihihuan
tequipanoliztin, notlaliah tlen meta quipiyah cecentemeh in tlamanti niman
zanquen on tolamatl campa neztica camanon nochihuas zezen tlamantli.
Ipan ce no in
ixexeliztli Tlapohualiztequiyotl nocalactia on transversales tlachalizti,
noihqui que non temozcaliztli institucional yehihuan ahmo techohuihtiliz ipampa
ma nochihuacan on tetechtlacahualiztin. Ihquin itlapohualiztequiyotl Ambiental
in la Altepetl in Mexihco 2007-2012 ahmo techohuihtili on planeaciontequitl
niman on in orientaciones itlachihualhihuan Secretaria in Yolcemanahuayo, no
ihqui on secen xihuitl tomin macaliztli ipampa no cuectlalis intequiu niman
onaziceh on metas yehihuan onihtoqueh nonequi onaziceh. Niman sacanochi ma
tiquihtocan ica nixtlaloz on Ley de Planeacion de Desarrollo in Mexihco
Tenochtitlan. Nixtlaloz in Tlapohualiztequiyotl, on axilizti yehihuan onihculohqueh
ihihuan iimpacto yehihuan quipiyaz ipan on problemas yehihuan notehtemohuah
nocuectlalizeh ican sisachitlamentin in indicadores de desempeño abiental
icneliliztli ihihuan sustentabilidad, yehihuan cualli quinixpantia achi
tlayacapan ipan xeloliztli 10. No ihqui, noyencuiliz in amatlahcuiolohli ipan
iicce metz xihuitl 2010, ipampa nocalactizeh on yencuiqueh tequitin yan
quiztiazeh zezen tonahli ipan itequiu Secretaría, niman nopatlaz tlinon
nonequiz nopatlaz ihihuan nocalactizeh observaciones yehihuan hualehtiaseh
intech ocequimeh tlacameh, zan quenomeh on yan nican tequitih ipan in
Secretaria ihihuan on yan ahmo nican tequitih.
2. NAHUATILMATILIZTLI
Y YEYECOLIZTLI
2.1 Nahuatilmatiliztli.
On pehualizti yehihuan
technohnotza itechcopa yolcemanahuayo onoqueh ipan xeloliztli 4º : “nochi
tlacatl quipiya tline quipiyaz cen cualli yolcemanahuayo campa nozcaltis
ihihuan campa nemiz”. Ipampa ticchihuazeh in machiztiliztli, no nequi
nochicahuaz icentiliz niman nonequi nixtlaloz on factor yoliztli ipan nochi
cequitquimatiliztlis publicas zanquen on yehihuan onequeh calpameh ihihuan ipan
nochi in mexicatlalpan. Yehua ica, on irectoria desarrollo social nacional
yehihuan itechtlapohtli in Tlaltocayotl no nequi cualli azitiaz niman
sustentable yez, noihqui no notaz quenihqui hueliz nomanahuiz ihuan cualli no
tlahpiyaz in yolcemanahuayo, según tlinon nezticah ipan on xeloliztli 25 yan
oncah ipan on Constitución Cequitquimatiliztli in los Estados Unidos Mexicanos;
niman no conformeh tlinon quihtoa on xeloliztli 26, campa quihtoa ica nonequi
notlaliz ihihuan notecpanaz ipan cen sistema in palneacion inmocrática in
desarrollo.
In Nahuatilli in
Tlatocayotl in Mexihco Tenochtitlan (GEF) quihtoa ica on cequitquimatiliztlih
tecpanaliztli ihihuan administrativa nohuicaz ipan principios estratégicos,
zanquen on cequitquimatiliztlischihchihualiztli ihihuan tlaixyehyecoliztins in temozcaliztli;
on temozcaliztli tlachihualizzentiliztli ican cequitquimatiliztli ihihuan
ecahualiztli nahuatilmeh ihihuan on imanahuiliz itlaman in tlalticpactli. On
planeación tequitl nonequi quichohuazeh on yehihuan tequitih ipan
iadministración pública Mexihco Tenochtitlan niman no nonequi quittazeh
itemozcaliz in altepetl, aueh nohuicazeh ipan on prevenciones yehihuan
neztoqueh ipan on Pla Nacional in Desarrollo. Ipan in jurídico contexto, on GDF
oquichihchiu niman oquixpantih on Programa General in Desarrollo 2007- 2012,
yehihuan tlachihchihtli ica chicome ejes; on yehihuan ica chicuazen,
“Desarrollo sustentable y de largo plazo”, ipan in quitenehua nochi tlinon
tiquixtlalohtoqueh. In eje programático quiyecanaz itequiu on Tlatocayotl ipan
in tlahtocayotl ican i lineamientos ihihuan yolcayomeh.
In tlahtocayotl
oquitlalilih in Programa General in Desarrollo cen ohtequitl in huehca ohtli.
(caxtohli xihuitl) ican perspectiva integral ihihuan transversal ipampa
nohuitlaiz in Altepetl in Mexihco itechcopa on sustentabilidad itemozcaliz. On
Plan Verin tehihuan huahnozentiliah quen cen tlachihualoni rectores yehihuan
melahuac hueixticah ipan on planecion ihihuan iprogramacion oni desarrollo on Mexihco
Tenochtitlan itechcopa on yolcemanahuayo.
On Ley in Planeacion
in Desarrollo in Mexihco Tenochtitlan yehua zanoyeh hueyi quihtohticah ipampa
nochihchiua in Tlapohualiztequiyotl yoliztli. On xeloliztli 9, xeloltzintli III
yehihuan oncah ipan in Tlanahuatihli, quihtoa catlaha intequiu on tlacameh yehihuan
tequitih ipan iinpenincias on administración central ipampa quichihchihuazeh
tlaixyehyecoliztin; noihqui cualli quihtoa tlinon iaxilizhihuan on programa. On
xeloliztli 33 quihtoa ica on tlaixyehyecoliztin sectoriales amameh yehihuan
quinxeloa on axiliztin in ahmo huehca ohtli noihqui on lineamientos yan onoqueh
ipan on Programa General in Desarrollo; yehihuan quinyecanaz on
itlachihualizhihuan sector administrativo; niman ivigencia yez chicuacen
xihuipan, niman iixtlaloliz, ipalatlaliz nozo iyencuiliz, nonequi nochihuaz
secen yeixipan.
In
Tlapohualiztequiyotl, conformeh on Ley Yoliztli in Mexihco Tenochtitlan,
quimpiya on yolcayomeh ihihuan tlachihualizti yehihuan prioritarias ipampa
nochihuaz on Cequitquimatiliztli yoliztli in Mexihco Tenochtitlan niman no
ihqui ompa onoqueh occequimeh tlachihualizti yan hualehtoqueh ipan ocsequimeh
sectores, yehihuan nemih conformes ihihuan on Ley in Planeación.
On 26 xeloliz Ley
Orgánica in la Administración Pública in Mexihco Tenochtitlan yehua quihtoa
catlaha itequihu on Secretaria in Yolcemanahuayo (SMA). Quihtoa ica on
Secretaría itequihu quixpantiz, quichihuaz ihihuan quixtlaloz on
icequitquimatiliztli Mexihco Tenochtitlan itechcopa yolizyan ihihuan
tlaltictlatquitl, yehua ica in tequimeh nozentiliah itechcopa on legislación
yoliztli in la SMA, niman ihihuan occequimeh órganos in Mexihco Tenochtitlan
yehihuan ihihuan pepechihtoqueh. Miyec tlamantli niman zzecneca tlamatli quitta
in Tlapohualiztequiyotl Yoliztli niman quimahuaz in nemiliz nochemeh on
calpanchanehqueh niman altepechanehqueh.
2.2 Campa onpehua
tiquitizque
Ipampa nocuectlaliz
cen altepetl nonequi quincalactiz nochi tlinon itech yolizyan tlahtoa ihcuac notequitiltice
on cequitquimatiliztlis públicas yehihuan quintlalia ihihuan quintequitiltia
itlahtocayo. On tlamanti yehua yehuehcahui quihtohuayah quitl itech yolizyan
tlapohtli cacta, aman in tonalti xoc zan quesqui tlacatl quitta niman
quitequiti, ipampa achtopa zan quitequitiyah on yehihuan tequiti ipan Secretria
in Yolcemanahuayo, ahueh aman yonochiu cen eje yehihuan quincuectlalia on
tlachihualizti ipan on materia altepetlayecolti, altepecuectlaliliztli,
infraestructura niman occequi tlamanti. Yehua ica in programa ahmo zan
quincalactia on tlaixyehyecoliztin yehihuan quittah toyolcemanahuayo, yeh no
quimproponeloa on cequitquimatiliztlis ihihuan on orienteciones in sustentabilidad
yehihuan hueliceh notequitilticeh ipan ocsequimeh itlacauyan on iadministracion
pública GDF. Quen yonihto, in Tlapohualiztequiyotl quincui quen marco in
referencia miyec cequitquimatiliztli publica tlamahti yehihuan tlahtoa
itechcopa on itemozcaliz sustetable in altepetl. Ocsecan copa sequi
cequitquimatiliztli ihihuan tlachihualti yehihuan motenehua ipan in Programa General
in Desarrollo Mexihco Tenochtitlan 2007-2012 niman quihtoa ica itequiu
quimanahuiz ininrechos ihihuan incualnemiliz nochimeh on altepenanchanehqueh,
niman no quitta tlinon nocahuiliceh teconehihuan yehua ica quimaquixtisnequi
niman quimanahuisnequi nochi yolcemanahuayo niman no quitta quenihqui cualli
quintequititltis on tlaltictlatquitl. Ipampa no tlalizeh in tlaixyehyecoliztin
campa cualli quinamiqui, nonequi ma tiquihtocan ica ipan 30 in agosto in
xihuitl, on Tlatoani in Tlatocayotl in Mexihco Tenochtitlan oquinixpantilih on
tlacameh ihihuan sihuah on Plan Verin in la Altepetl in Mexihco, yehua oquihto
ica in plan, cen tlamantli campa nohuicazeh on cequitquimatiliztlis publicas
itechcopa iyolizyan GDF ipan pitentzin cahuitl (15 xihuitl) in cenquiztica tlamantli
quipiya on yolcayomeh ihihuan tlachihualizti yehihuan quiohuitlaliceh in
Altepetl in Mexihco ipampa cualli quipiyas itemozcaliz sustentable. In Plan
Verin ahmo zan quizentilia on tlachihualizti yehihuan onoqueh ipan on
itlapohualiztequiyotl XXI Altepetl in Mexihco, yeh no tehihuan quincalactia in
tlanemiliz on secretarias ihihuan iinpeninncia GDF yehihuan tehihuan
oquichihchihqueh in tlamantli: Jefatura in Tlatocayotl, Oficialía Mayor,
Secretaría in Tlatocayotl, Secretaría in Desarrollo Urbano y Vivienda (SEDUVI),
Secretaría in Transportes y Vialidad (SETRAVI), Secretaría in Obras y Servicios
(SOS), Secretaría in Seguridad Pública (SSP), Secretaría in Educación (SE),
Secretaría in Salud (SS), Secretaría in Desarrollo Social, Secretaría in
Desarrollo Rural y Equidad, Coordinación in Uso Eficiente in Energía, la
Autoridad in Centro Histórico niman no on Secretaría in Yolcemanahuayo in
Mexihco Tenochtitlan.
Ihquin, ipan on Plan
Verin no quixpantia cen marco in referencia ipampa cualli quihtoz tlinon
quichihuaz on Secretaría in Yolcemanahuayo. Quen nenqitah, miyec tlamanti,
axilisti ihihuan yolcayomeh yehua nican nixpantia, tlapalehuiya niman tehihuan tlapohti
ipampa onaziceh on metas yehihuan onoqueh ipan in Plan Verin in la Altepetl in
México, mazqui iaxilizhihuan onaziceh ipan chicuazen xihuitl ipan in
tlahtocayotl.
2.3 Nican onpehua
tiquitizque in Secretaría del Medio Ambiente
In Altepetl in Mexihco
nonequi ocsecneca notlahtlaniz on gestión yoliztli ipampa nonochicahuaz
inuelitiliz on instituciones niman noneltiliz on tetechtlacahaliztli niman on
tlacatehihuantiliztli.
Nican nihtoah cequimeh
on cenquiztoqueh principios yehihuan quiyecanazeh, ipan nohuicazaeh niman
yehihuan quihtoa tlinon nonequi quichihuaz on Secretaría ipan on xihutin
yehihuan huahlahuih.
2.3.1 Planeación
yoliztli para el desarrollo sustentable
On GDF no itequiuh
quincuectlaliz on yolcayomeh in sustentabilidad niman yolizyanmanahuiliztli. On
Mexihco Tenochtitlan yehua altepetl yehihuan oc achi quimpiya altepechanehqueh
ipan nochi in mexicatlalpan, yehihuan cen hueyi chicahuaztlih quihtohticah ipampa
quicuectlaliz ieconomia niman iconvivencia social in altepetl. No ihqui
quitehtemoa quenihqui hueliz quintequitiltiz on tlaltictlatquitl yehihuan
yehihuan onoqueh inpendientes itech oni sistema biofísico in altepenantli.
Ica icse intento
ipampa notaz on ichicahuaztlih on sustentabilidad, on SMA yo quipatlac iplan
institucional ipampa quicentilis cen Dirección General in Planeación y
Coordinación in Cequitquimatiliztlis (DGPCP), niman no quichichuaz on
cenquiztoqueh procesos itechcopa on gestión yoliztli niman itechcopa iahacauh
in altepetl, on regulación yoliztli, on tlaltictlatquitl tequitiltiliztli niman
yuhcayoyan yehihuan tlamanahuilti niman on yuhcayoamanyotl.
No ihqui, ipampa notaz
on ichicahuaztlih on sustentabilidad, on Tlatocayotl in la Altepetl tequiti
ihihuan on Gabinete in Desarrollo Sustentable, campa nocentlaliah on SOS, on
SEDUVI, on SETRAVI ihihuan on SMA.
ipan on iejercicio
autoridad yoliztli ihihuan on planeación in cequitquimatiliztlis zanoyeh hueyi
quihtohticah nonanquilizeh on altepechsnehqueh yehihuan chanti ipan in
altepetl, notzinticeh on iplaneaciones on ejercicios efectivos in
investigación-acción ipampa ma quittacan iperspectivas ihihuan inpropuestas
ichanehcahihuan. Ceno yehuameh on chanehqueh yehihuan quittah niman quiahmancapanoa
on conductas colectivas yehihuan nonequi ma nixtlalocam ipampa quitlapozeh
ohtli yehihuan quinhuicaz itechcopa on altepesustentabilidad.
Ipal on Gabinete in
Desarrollo Sustentable niman ipal on Comisión Yoliztli Metropolitana (CAM), in
altepetl quipiya on coordinacióntepoztlatquimeh yehihuan tlapalahuiya ipampa ma
no tecpana yohyolic, on 16 nanquilisti yehihuan nonequih. Achtopa nonequi
nixtlalozeh quenemehqueh amantzin on cequitquimatiliztlis ihihuan on
tlaixyehyecoliztin enfocados itechica on isustentabilidad in altepetl niman
nochihchihuaz cen Tlapohualiztequiyotl yehihuan ma tepalehui ma cualli
nocuectlalican on huehueyimeh yolcayomeh ihihuan on yeyecoliztins. Zan ican cen
Tlapohualiztequiyotl in sustentabilidad yehihuan chicahqui niman cualli
tlachihchitli intechcopa on iaxilishihuan on administración, on GDF hueliz
ihihuan nohuizoquiz on ichicahuaztli cequitquimatiliztli on sustentabilidad. In
chicahuaztli nonequi quicalactis on tlamanti yehihuan on quihtoah on
altepechanehqueh ueyi quihtoznequi itech in Altepetl in México niman quimahuaz
on iitalizhihuan ihihuan on axilizhihuan on tlaixyehyecoliztin sectoriales in yolcemanahuayo,
urbano cuectlaliliztli ihihuan chantiliztli, in obras ihihuan tlayehcolyiliztin
niman in transporte y vialidad.
Ipampa nochihchihuaseh
cequitquimatiliztlis niman notemacazeh criterios ipampa nomacas prioridad on
tlachihualiztin ihihuan yeyecoliztins in sustentabilidad, nonequi notaz on aman
situación actual niman ma notequititltican metodologías ihihuan tlatecpaalizsisachitlamentin
ihihuan ixtlaloliztli yehihuan ma notequititltican ica científicotlamachiliztli
ihihuan icniuhyotl.
2.3.2 Cuahutla, tlalli
in quipiazque, atl ihuan ceceneminiliztli: tomoztlayotl
Tlinon ipan nochihuas
on cuahauihtic ihihuan in tlalticpacmanahulistli (SC) ipan in Mexihco
Tenochtitlan yehihuan quihtoz tlinon nochihuazeh ican on ameyalti, yehihuan
quin atlitia nochimeh on nican chanehqueh yehihuan 8.6 millones. Masqui ihcon,
on cuahuihtiqueh yehihuan quiyehualhtoqueh in Zona Metropolitana in Valle in
México (ZMVM) totoca pohpolihtihuih, ihihuan ihcon no totoca tolahti ipan in
tlalpan. Ica polihuitihue in cuahuitiqueh niman ica calchihualo, on calti ahmo
cahuilia ma tlalcalaqui on quiahuitl yehihuan yahuehcahua yolic tlacalctiyaya
tacampa onoque huehhueyin ameltih yehihuan on tlen techamaca ahuelic.
On ihtlacahuilistli
tlen mochihua cuac ticalchihuah pan cuahuihtic xhuelis mectlalis hihuan icon
ahmo tihuelisque tiatzacuazque.
Ihcuac polihui cen
cuautlah niman nocaltilo campa tlacauyan, xoc nocauilia on quiautli ma ixica
niman ma aci tlalihtic ta campa meya atl campa tehuameh ticoncuitoqueh yehihuan
ticonih.
On ihtlacauiliztli
yehihuan ticchiuilia on campa cohtitlan ihcuac nochantlalilo nozo SC on
ameyalti xoc caman hueli nocuectlalia niman zanoyeh techihtlacoa ica xoc
ticauila niman xoc canah canon ixicaz ihihuan tlalcalaquiz on atzintli.
2.3.3 Ixpia in yoliztli
Itlahpiyaliz iyolizyan
in Dietrito Feinral zanoyeh hueyi quihtohticah, ica ye huehcaui
uahnihtlacohtiuih ixexeliucayo niman itlapaleuizhihuan in Altepetl in México.
Ahueh ihcuac onitzmolinaltih on nemiliztlacauyantlamatilizyotl niman opeu
notlanahuatiltlalia tonemiliztlacauyan in achihtzin onopatlac, ahueh zanquen
nonequi ma nopiya cen cuahlli tlahtocayotl yehihuan melauac ma quitlahpiya tonemiliztlacauyan.
Quen, ihcuac onotlalihqueh on industrias ipan ZMVM opeua zanoyeh quitlaihtlacoa
ahacatl, atl ihihuan tlalti. Canah ipan noventa, ica opeu no tlanahuatiltlaliah
tonemiliztlacauyan ipampa maca z a ma tlaihtlacolo, miyequeh on industrias onehcihuanihqueh
ipan in altepetl niman oyahyahquequeh ipan occequimeh iestados in
Mexicatlahtocayotl. Ihcuac on miyec onotzinquixtiqueh on establecimientos
yehihuan nocuitiayah industrias; aueh opehqueh miyequiya on micro ihihuan
mediana industrias manfactureras, niman tla nocempoa nochimeh in industrias uah
ochihuah cen 90% yehihuan onoqueh ipan in altepetl. Niman mazqui oachihtzitiaqueh
zanquen miyequeh nonequi notlahpiyace, on tla ticpohuah ican zan
tlahcuilolnezroqueh canah cuatro mil establecimientos. No ihqui, on
nemiliztlacauyantlahpiyaliztli ipan SC, cohtitlan ihihuan yuhcayan yan
tlahpixti quinequih ocachi cuahlli ma notlahpiyacan ipampa maca za ma
nochantican ihihuan ma ueyiyacan calpameh ipan on tlacauyanti.
Ahueh, on
tlacamachiztiliztli niman on tlacapaleuiliztli itechcopa on
nemiliztlacauyanpiyaliztli ahmo miyec aci intech on altepetlacameh. Nochimeh on
tlacacentilizti yehihuan aman uahnonextiah ipan in altepetl nochiuah ipampa
quinequih ma nomanahuican icohtitlanyohihuan, imanahuliz,
inemiliztlacauyanhihuan. Yehua ica, nonequi ma nochicaua cen
nemiliztlacauayantlamatilizyotl ihihuan tlacapaleuliztli itech on tequitlahpiyaliztli.
2.3.4 copiltlahtoltin, ihuan moyetztica in yolcemanahuayo in
caliticaltepeme
In Altepetl in México quipiya miyec altepeahmantli yehihuan nonequi
nocuectlaliz. Aueh, yopeu itzmolinih cuectlalilizti yehihuan quinequih ma
nocuectlali in altepetl aueh ma huahpeuacan ne tlatzintli. Nican nonequi ma
noueyipanexti iueyiquihtoznequiliz on tlacatlacauyanti ipan in yecnemiliz in
altepechanehqueh.
Nonequi nomanahuiz on icentido republicano in altepetl, quen cen
imetáfora civil tlacayotl, inemiliz inmocrática in altepechanehcayotl, quen cen
macauilizpromesa, quen cen requisito ipampa nopiyaz cen cualnemiliztli niman
ihqui nomanauiz on tlin ilocal niman iconcchicahuaztlih chantiyanyotl, cen
cenquizqui yuhquiyotl, icuectlaliliz quen tonemiliz. Nonequi ma nonmili on ipropuesta
cen “Altepetl abierta”, yehihuan ticchihchiuaceh tinochieh, para nochimeh,
inmocrática, quen cen yencuic tlacayeyecoliztlih ihihuan camapa hueliz
chantiloz.
Tiquitizque ipan
Temozcaliztli ihuan coordinación metropolitana
Itemozcalizh
sustentable in Altepetl in México, quen cen progreso económico yan ma
quinyolpachiuiti on intetechnequilizihuan on cenyelzti yehihuan mantzin nemih
nican, aueh maca ma nocomprometerocan on cenyelizti yehihuan uahlaceh zaquin
ihihuan imanauiliz chanyotl2, aman nixpantia quen cen hueyi iixnamiquiliz on
coordinación metropolitana campa zan cecan chantih cececnecameh feinrales topilehqueh,
estatales ihihuan locales (Inegaciones y municipios). Icoordinacion
metropolitana itechcopa on instituciones manotacan quen tehihuan tlapohualti
itech on procesos políticos-electorales yehihuan onochiquehquen ipan in za
canochi mahtlacxipan ipan in Altepetl in México, niman iixnamiquilizyez
quintaceh on nequilizti yehihuan oniaceh, proceso económico, sociales niman
culturales. Mazqui iueyiliz on on altepetl neci quen xueli nopatla niman ta
achihtzin temoliztli, aueh tla cualli nimn nocenita, zanquen nochantilo niman huahecih
occequimeh calpameh tlahtlatenco.
On GDF ihihuan on
Estado in México nonequi zan cecan quintazeh niman zan cuahlli quincuectalizeh
on ahacaihtlacauiliztli; yehua ica on topilehqueh yehihuan nocentlalia ipan
ZMVM, yehihuan pehticah ipan 1996 ta ipan in tonahlli, quicepan hualitztihuih
ica CAM ipampa melauac ma notequitiltican on tlaixyehyecoliztin ihihuan zan
cuahlli ma quimacahuacan on tlinon quihtlacoa iahacau in Altepetl in México.
Onoqueh tlaixyehyecoliztin yehihuan intoca Verificacion Vehicular Obligatorio,
Sustitucion Convertidores Catalítoicos, in tonahlli xtequiti, Autorregulación
in Vehículos a Diesel, Uso in Combustibles Alternos y Contingencias Yoliztli Atmosféricas.
Yehua ica nonequi ma
nochicahua on icoordinación metropolitanah nochimeh on cececnecameh
jurisdicciones yehihuan nonamiqui ne ZMVM, ipampa zanquen notequitilticeh niman
nocuectlaliceh yehuameh in tlaixyehyecoliztin, niman no ihqui ma nota ipampa
cuahlli ma notequitiltican on yencuiqueh tlaixyehyecoliztin yehihuan campa
quihtoa zan cuahlli ma nomacahua tlinon quihtlacoa ahacatl ipan in altepetl.
2.3.6 Yancuic
tiquitizque ipan Secretaría de Medio Ambiente
Modificaciones al
ámbito in atribuciones y funciones in la SMA 2007
On SMA nonequi ma
quinchiua on cequitquimatiliztli yoliztli ahueh ipan ma nohuica on marco
jurídico yehihuan amantzin notequitiltia campa nesticah on Ley Yoliztli in
Mexihco Tenochtitlan niman ma nochihchihuacan tlanahuatilti ipampa ma cuahlli notequitiltican
on yeliztlatquitl niman ma nomanahui tonemiliztlacauyan. No ihqui, yehihuan
nonequi on tlazohtlalizti ipan in cemanhuac nonequi cuahlli manocuectlali iyomiyo
on SMA, ipampa ma quincuectlali inequilizhihuan on tequitl ipampa nozcaltiz
nican ipan in Distrit Feinral cuahlli niman icihcapan.
In ipatlaliz SMA ipeua
ipampa ahmo oncacta on itequihihuan on altepetl, iahmo chicahualiz on
tlahtocayotl ipan on chicahcaizcaltiliztli, noicihcanequi ma nota itlaman
tocemanahuac imacehualtequio in altepetl ihihuan tlahtocayotl, niman ontequitl yehihuan
nonequi ipampa on iizcaltiliz in altepetl yehihuan ma quimimachizti on
altepechanehqueh. On ioccehpa cuectlaliliz on tlahtocacahlli opeu quintequimaca
nochimeh on itlahtocayotzitzihihuan, niman nochimeh on itlahtocayoohhuihihuan
in cemnahuac niman matecpanican ipan on tequitl yehihuan nochihaz niman on
itlatohcayoohuihihuan in cemanahuac ihihuan ichihcahcaizcaltiliz in Mexihco
Tenochtitlan.
41- yehua ica in, ipan
in metztli enero xiuitl 2007, nocuectlali on Reglamento Interior in la
Admistracion pública in Mexihco Tenochtitlan, nouicaqueh ipan in amatl 7/2007,
in amatl quipatla icecentequiu on SMA, ican on tlanahuatilpatiotl. Oc achi
tlyacapan, ipan on ixeloliz 11 in amatl, cuahlli nota que nihqui tlachihchihtli
in omiyao in tlahtocayocahlli, tehihuan intequiu on tlahtocayocaltzitzimeh.
3. TLAHPIXCATLAHLLI
________________________________
2 Our
Common Future, World Commission on Environment and Invelopment, Oxford
University Press.1987.
3.1 Tlatlataliztli, tlinon niman canica aciznequi
In Mexihco-Tenochtitlan tlahlli cen comohlli, yehihuan quiyehyehualoa
tepemeh yehua huehueyimeh 3000 yan hueli acih 6000 msnm. In comohlli nocahua
ipan cen 2236 msn; yehihuan ica hueyac 120 km yehihuan huahpeua ne mictlampa
niman aci ne huitztlampa niman 70 km tlauiztlampan niman ya une cihuatlapan.
Nochi ica hueyi hihuanochihua 9600 km2, niman ipan hectarias huahnochihua 960000.
In Mexihco Tenochtitlan nocahua ipan suroeste in tlacomohlli niman
icahueyi 148 178.7 ha. Adnimistrativamente
no xeloa ipan suelo urbano (SU) ica ueyi 60867.9, niman suelo in conservación
(SC) ica 87294.36 ha (59%)2 Ipan SC nocahua 34 mil macehualtlatquitl, niman
canah 27 mil ha yehihuan imaxca 6 calpameh ica tramites agrarios, ihcuac
huahnocentlalia huahnochihua 60 mil ha. Ma tiquihtocan ica ihcuac noteixpanhuia
on calpameh yehihuan onoqueh ipan in Mexihco Tenochtitlan niman imin núcleos
agrarios occequimeh calpameh quitzmolinaltia tlahuehlli niman in tlahuehlli
xtecahuilia ma cuectlalican noso am quimanahuica on chantiloyanimeh.
Ipan SC chantih 2.2
millones tlacameh; niman 700 000 tlacameh ihihuan nohuicah on SC, chantih ipan
47 tepetitlancalpameh niman in quihtoznequi I 8% Mexihco Tenochtitlan. On
tepetitlan chanehqueh quichihua cen ueyi tlamatilizyotl, ipampa yehihuan inconehihuan
on mesoamericanos yehihuan oitzmolinqueh ipan in Mexihcoixtlahuatl; yehuameh
iminaxco miyec tlalti yehihuan tepetitlan onoqueh, yehuameh quipiyah miyec
tlamachiliztli ihihuan cen ueyi nouicaliztli ipampa quimatih quenihqui
quitequitiltiah nochi tlinon oncah iyehyehualcan.
Ipan Mexihco
Tenochtitlan onochihchihqueh 83 ejdos niman chicnahui calpameh, yehihuan
quipiyah 92 milyolohmeh, yehihuan oquiminmacaqueh 55192 ha yehihuan onoqueh
ipan Inegaciones Azcapotzalco, Coyoacán, Cuajimalpa in Morelos, Gustavo A. Mainro,
Iztacalco, Iztapalapa, Magdalena Contreras, Milpa Alta, Álvaro Obregón,
Tláhuac, Tlalpan, Xochimilco, Benito Juárez y Venustiano Carranza. itechcopa on
92 milyohlotl yehihuan onoqueh ipa In Mexihco Tenochtitlan, 44 intlal (34 274
ha) nima nocahuah ipan on Inegaciones yan quipiyah tepetitlantlaltil:
Cuajimalpa in Morelos, Magdalena Contreras, Milpa Alta, Álvaro Obregón, Tláhuac,
Tlalpan y Xochimilco. On occequimeh. 48, ueh ejidos yehihuan xquipiyah tlalti
camapa tocalo niman yehihuan nocahuah impan on yolohco Inegaciones niman no ne
mictlampancopa: Azcapotzalco, Coyoacán, Gustavo A. Mainro, Iztacalco,
Iztapalapa, Benito Juárez y Venustiano Carranza; itech in 48 tlatipanti
xquipiyah campa tocaloz, 24 ejidos oquipatlqueh in tlalhihuan ica on occequimeh
yehihuan iquiminmacaqueh ipan occequimeh estados ipan in República, yan
quipiyah 39 tlaxelolti yehihuan ihcuac nocentiliah huahnochihuah 9 794
hectáreas. Nican ma ticonixpantican ica on SC melahuac nonequi ipampa ica
cuahlli nemiceh on chanehqueh ipan ZMVM ipal on chantiloyantlayehcolti yan
quitemaca. On intequitilizhihuan on ecosisachitlamentin ihihuan
agroecosisachitlamentin melahuac nonequi ica nopiyas on iacahuihu in
ixtlahuatl, o nica ompa ixica miyec atl hiunatemeh on amelti. Niman teh, on
cohtlaquihlomeh tlapalehuiaya ipampa maca ma peyahui tlahlli ican atl nion ica
ahacatl. No ihqui zanoyeh hueyi quihtohticah ipampa ipan nomaquixtiah on
cececneca yolqueh ihihuan on cecnic cohtlaquihlomeh, nican nemih miyequeh
yolqueh yehihuan omiyohqueh. Ihihuan on tequimeh, tlatocayotl ihihuan yolcayotl
meauc hueyi tlalcuitoqueh niman in tequitl melauac hueyi quihtohticah
intechcopa on tlacameh yehihuan chantih tepec. Noihqui on cuatlan quinmaca
cuauitl niman on yehihuan ahmo cuahuitl yehuameh on calpameh yan onoqueh ipan
tepetl. Itlamiyan SC quinmaca miyec paleuiliztli on tlacameh ican ZMVM, iipampa
itlamatilizyotl niman iipampa itepehihuan.
3.1.1 Itlahlamatiliz
on tlahpixcatlahlli
Ipan on SC cauitl in
xopantlah, yehihuan campa zanoyeh tlahmoxtemi niman quiahui, niman zanoyeh tona
nochei ce xipan 16 C ipan on ixtlauameh niman ipan tepemeh 8C niman camapa
cehua niman zanoyeh quiahui ihcuac xopantlah (CNA,1997). Ipan in cahuitl, onoqueh
29 tlamantli, yehihuan 24 hue atlauti yehihuan quititlanih atl ipan SC yehihuan
tlacpac hualehua. Niman on ocsequimeh yehihuan yahuih itech on tlitepetl
Xictli, Citlaltepetl niman pon Zanta Catarinah tepetl, niman ome ixtlauitl
yehihuan atemi, se ipan on Xochimilcochimamitl niman ipan on Tlauactlalti.
Ipan on
itlahtlamatiliz, on SC onoqueh ipan on tlacauyan yehihuan itoca Pantropical,
itech on uehhueyimeh nemiliztlacauyanti ipan in America (Neártica y Neotropical)
ipan on yehihuan itoca Faja Volcanica Transmexicana. No nextia 15 cenyeliztli
tlalmachtiliztli, yehihuan ocachimiyec onnoqueh: Adoso húmico, Litosol y
Feozem, Háplico, yehihuan tlalcuitoqueh 32, 26 y 24 % ipan on SC.
3.1.2 Cecnicnemiliztli
El SC quinmanauiya
2500 yolqueh ihihuan cohtlaquihlomeh, yehihuan onoqueh ipan zan ce cenyeliztli
ipan cemanahuac niman chantiloyan, yehihuan onoqueh ipan eje Neovolcanico,
chantih secninemiliztli 2%ipan tlalticpac, niman 12% ica yolcacenyeliztli niman
cohtlaquihloyeliztli ipan in Mexihco. Niman itech on cohtih, onoqueh yehuameh
in: zacatitlan, ocoyan, auacohtlah, tlacotla niman acohtlaquihloyan (atezcac ne
Xochimilco hihihuan tlahuac).
Niman itechcopa on
yolqueh, ipan on Sc noihtohqueh 24 atlalchanehqueh cenyelistli niman 56
nohuilancayolqueh yehihuan quipanextia 8% yehihuan incenyeliz
nohuilancayolqueh. On chichiyolqueh nemih 59 yolcacenyeliztli, niman 16
occequimeh patlancachichiyolqui niman 43 nehnencachichiyolqui niman ihcuac
nocentlalia huahnochiuah, 14 imaxca in tlahtocayotl.
Itech o non
atlalchanehqueh niman on nouilancayolqueh zan ipan itepehihuan on Mexihco
Tenochtitlan nonextia 9 yolcaatlalchanehqueh niman 21 nohuilanqucayolqueh. In
yolcaceliztli yehihuan nehehcihuanhtinemi, nihtoa ica nemih 211 totomeh.
Canah 60% on totomeh
ipan Mexihco Tenochtitlan nemih ipan on SC; canah 80% chanti nican niman on
occequimeh zan nehehcihuanihtinemi ihcuac cehua. Huuyi quihtohticah ica 25%
nican quiztoqueh ipan in tlahli SC. On tototmeh yehihuan yehcoh quipanextia 30%
itech on cenyeliztli; in oquic on chichiyolqueh zan quipanextiah 5%.
On tepenemiliztli neh
tequiyoh niman nonequi cuahlli ma nixtlalo ipampa ihcqui cuahlli notequitiz,
zanquen itech on yolqueh yehihuan tzacutoqueh niman zanquen on yan quiztinemih.
Ipan in tamantli, on zoológicos zanoyeh hueyi quihtohtoqueh ampa quinmaquixtiah
on secnicnemiliztli, ican on tlapaleuilizti campa quintlapanaltiah on yolqueh
yehihuan tzacutoqueh, no ihqui queh machtiliztli, ixtlaloliztli niman
tehantiliztli ipan on tequiyomej.
3.1.3 Tlatquitl
ihihuan nemiliztlayehcolti
Ipan on
iecosisachitlamentin SC, melauac nonequih ipampa quitemacah nemiliztlayehcolti
yehihuan quihtoznequi inemiliz on tlacameh yehihuan chantih ipan in altepetl;
iipampa on imaquixtiliz secnicnemiliztli iipampa innemiliz on tlacameh yehihuan
chanti tepeyan. Ipan on SC quizah tlatquimeh niman tlayehcolti, yehihuan
nonequih ipampa icualnemiliz in Altepetl in México. Intech in tlayecantitoqueh,
achtopa, itemalo on ameyalti ipan in (SC no Celia miyec atl yehihuan yau ipan
in ixtlahuatl), on tlaihtlacoliztli, on ihyochihchiualiztli niman
onCarbonocelilistli, yan nonequi ipampa quitemoltiz on tlalticpacxotlaliztli,
on iitaliz on Clima ihihuan on microclimatica, on caquiztilizihtlacoliztli,
imaquixtiliz on atoctli, niman no ihqui que non campa hueliz nopahpacticeh on
tlacameh yehihuan techahnotzah niman on tlamatilizyotl.
3.1.4 Ahmanyotl
In Mexihco
Tenochtitlan melauac nihtlacoa,ihcuac on tlalti campa cohtla peua notequitiltia
ipampa ipan tocalo nozo ipan pehua nochantihua; on cuahtli peua ihtlacaui
ihcuac pehua nemi myequeh uolcatzitzimeh, ihcuac tlahchinahu, ihcuac
cohtequilo, ihcuac pehua nohtlacoa on ahacatl nima pehua cominpiyah yolqueh. En
el Programa General in Orinnamiento Ecológico in Mexihco Tenochtitlan (PGOEDF)
nihtoaya ica ipan 2000 popoliuicia canah,e 240 ha ipan ce xipan.
Zan cecan matzihtoqueh
on SU ihihuan on SC; ahueh mazqui mahmatzihtoqueh in tlamnti xcuahlli onoqueh
nion matzihtoqueh. On SC nochipa on quimohmohtihticah on iueyiliz altepetl niman
notequitiltia quen cen tlahlli yehihuan nocuiz ipampa ipan chantilo. On tlacameh
contlalih incahcal ipan on tlalti campa xquipiyah tline quintlaliceh, No ihqui
ihcuac quinchihchihua miyequec tecalti, quichiua ipampa ma hueyiyacan on
altepepemeh ipan on tlacautlalti, on iueyilizhihuan aon altepemeh yehihuan
tlahtlanih, atl, tlahuihlli niman occequi, yehihuan inaxca SC, yehihuan ipampa
nochihuaz nochi in nonequi ma popolocan on tepemeh campa cohyoh, ma tiquihtocan
:
• zanoyeh
notequitiltiah on ameltih yehihuan onoqueh tlalihtic, niman iihtlacoaliz on
atzintli,
• Tlalpololiztli
ipampa ipan on tepemeh pehua tocalo nozo chantilo,
• tlacoihtlacoliztli,
niman on tlalihtlacoliztli,
• cohtequiliztli,
tlalizcayoihtlacoliztli, niman on tlalpatiliztli,
•
cohtlaquihlopololiztli ihihuan on cececnecnemiliztli.
•
cohtlaquihlotzinquixtiliztli ihihuan on teeyolquheh.
Ipan in tonahlli ahmo
cuahlli notequitiltiah on tlalticpactlatquiyotl, yehua ican in pehua nihtlacoah
in cemanahiuac. On tlaltiquihuahqueh quicelia miyec temactiliztli ihcuac
quinemacah on tepetlahlli, nochi on tlinon quizá ipan tepetl, quicelia miyec temactiliztli
ihcuah cohtequih nima xquitlaxtlahua. Noihqui tehihuanti on tlahpixcayotl
yehihuan ihihuan pohui on tlahchinoliztli, cecen xipan panece 1 600
tlahchinohlli yehihuan quihtlacoa 1.67 ha ihcuac tlahchinahui niman niman tla
nocempoa huahnochihua 1273 ha, niman in tlahchinolti xincelti nochihua, yeh zan
yacah tlahchinoa ipampa campa tlahchinahui ma nozcalti zacatl ipampa quipiyaceh
tlinon quicuqceh on huacaxti. On tlatocti yehihuan cuahlli yahuih
(mecatlayohlli), yolica hueyixtiu niman yahtiu cuauihtic. On quihtoznequi ica
ica yolic cohtequili niman zaquin qui huehueloa on Cuautla niman quipopoloa
inchan nochi yolcayeliztli, quipatlatihuih on tlahlli yehihuan quizcaltia
cocolistih yehihuan quinihtlacoa on tepemeh, in cocolizti hualehticah ihcuac
hueyiya cen calpan niman ipampa on tlaltlatquihuahque quinequi quicelice ocachi
tominteicneliliztli.
3.1.5 Yaliztli
Intla zan quen ihqui
nintlacohtihu in tocemanahuac inemiliz in Altepetl in Mexihco niman zanquen
ialpechanehcahihuan pehuaz quipiyaceh acualnemiliztli niman no ihqui pehuaz
nihtlacoz in tlalticpactli niman xoc cuahlli chantiloz ipan in ZMCV.
Ipan in tonahlli
melahuac miyec nonequi atl ipampa hueliz nemiceh on altepechanehqueh yehihuan
nemi ipan Altepetl in Mexihco, in quihtoznequi ican zanoyeh miyec atl
notequitiltia niman itla zanquen miyec nixpoloa atl, acis tonahlli xoc hueliz
chantihuaz ipan in altepetl Niman ipan in ZMVM. No ihqui in Tenochtitlan
cemanahuac pehua nihtlacoa ipampa ahmo acalaquiz on atzintli tlalihtic nozo
itic on amelti, ahueh tla nochihua in ahmo ticpiyaceh atl.
Ipan in cecenemiliztli
yopeu miyequiyah on yolqueh yehihuan pehua polihtihui, yehihuan quihtoznequi
ica itsmoliniceh nozo nozcalticeh miyec yolcatzitzimeh nozo cocolizti yehihuan
quihtlacoce on tlatoctli ipan in tlacauyanti. Noihqui itlatquihihuan on macehualmeh
pehua quimpolohtihua zanqueh on intlanahuatilhihuan ipampa ahmo cuahlli notequitiltiah
on tlalticpactlatquitl. Yehua ica in; nopoloz miyec tlatquimeh yehua quipiyayah
in macehualtlacameh, calpameh, incentlatquihu iman on in cenyaxcatlatquitl
yehihuan quinihtlacoz on tequimeh yehihuan nochihuah ipan tepemeh niman mihlla,
ipampa ma huelican ma huehueyiyacan in tomin on calpameh, in tlamatiliz
yehihuan hueliz notequipanozeh ipan on tepecalpameh.
3.1.6 Axilizti
On axilizti yehihuan
notehtemohua ipampa nocuectlaliz nochi on itlacahulizti, yehuameh in:
• Notaz quenihqui
nochihuiliz ipampa on tlacameh maquitlacaitacan in tlalticpactli niman maca ma
quihtlacocan in SC.
• Maca ma nocahuilican
zan canon ma nochantlalican on tlacameh, niman ma nota quenihqui occepa no
tilanaceh on tlalti yehihuan yonotequitiltihca ipampa ipan nochantlaliloc.
• Ma nohueyili on
tlaltlahpixtli ipampa melahuac ma no tlahpiyacan on tepemeh (ANP), niman nochi
on tlalti yehihuan quitlahpixtoqueh on calpameh.
• Ma nota quenihqui
cuahlli notequititltiz on cecentlamanti yehihuan tepec quiztoqueh.
• Notaz quenihqui
hueliz notequitilticeh on tlaltih, ahueh ma ma noxotoni on cuahuihtic nozo
yolqueh. Niman ma notequititiltican quen quihtoa on SC.
• Ma nihixtlalohtiu on
tlatocti ipampa maca ma nocalactican nozo ma notocan on cohtlaquihlomeh
yehihuan zan tlamachihchihti ihihuan ma nomanahui on tlayohlli yehihuan nican
quizticah.
• Ma notzinquixti on
tlahlli yan tlaihtlcohlli niman ma nochihchihuacan campan hueliz noceliz niman
nehuaz on atzintli ihcuac quiahui niman ihqui macaz ama peyahui on tlahlli
niman mahuiya neca i atlahco on SC.
• Ma nixtlalocan niman
ma nihcuilocan intoca on cohtlaquihlomeh niman o tepeyolqueh ipampa ma
nixmatican niman ihqui hueliz notlahpiyacen niman nochi on tlinon ye
popolihticah nozo ye tlanticah.
3.2 Tlinon ticnequih
toconaciceh
3.2.1 Hueyi axiliztli
Notlahpiyax on SC queh
cen tlacauyan campa hueliz cuahlli chantihuaz ica on imanahuiliz on cemanahuac
niman zan queh on cohtih nozo yolqueh yehihuan ihtic chantih, ipampa zanquen ma
yoltiacan.
3.2.2 Pipitiqueh
axilizti
• Ma maquixti on cececnicnemiliztli
niman cuahlli ma notequitiltican on tlalticpactlatquitl.
• Ma nochihchihuacan
on agroyolcemanahuayos tequimeh yehihuan hueyi ma quihtoznectiacan ipampa ma
nomaquixti on SC.
• Ma notah quenihqui
maca ma nopolo on SC niman ma nomaquixti on tlahlli campa chantihua yehua
onoqueh ipan tepemeh.
• Ma nomaquixti niman
ma nocuectlali in itlayehcoltilizti in cemanahuac.
• Ma nota quenihqui
ticchihuaceh ipampa ma tehihuantican on calpanchanehqueh ipampa ma hueli ma
nomaquixti in cemanhuac.
3.3 Ohtoquilizti
3.3.1 Quenihqui
nochihuacen niman notecpanaceh on altepepehualizti.
Ipampa
nocuectlaliliceh on altepepehualizti ipan on tlaltitlahpixti SC,
notequitilticeh tlanahuatilmeh.
3.3.2
Tlatquitecpanaliztli niman quenihqui nochihchihuaceh calpameh yehihuan
nozcaltihtoqueh.
Ma nixtlalocan on
Tlaixyehyecoliztin Inegacionales in Desarrollo Urbano ihihuan in Programa
General in Orinnamiento Ecológico in Mexihco Tenochtitlan, ipampa ma nota canon
tlamih on calpameh niman quenihqui nozcaltihtihuih.
3.3.3 Noteltis on cemanahuacihtlacoliztli, niman ma cempohuacan on
tequimeh yehihuan techpalehuiceh
Melahuac nonequi melahuac ma nota quenihqui nochihuiliz ipampa ma
acalaqui atl ihcuac quiahui. Niman ipampa nochihuaz in nonequi ma
nochihchihuacan atezcameh ican tequimeh quen chantiloyancuectlaliliztli,
acentlaliliztli, cohtoquiliztli, ma notocacan cohtlaquihlomeh yehua temacah
tlinon nocua niman occequi.
3.3.4 Ma nomanahui niman ma nomaquixti on cemanahuac niman zanquen ma
nopiyacan on ylatquimeh yan quitemaca on SC
Melahuac nonequi melahuac ma nochihuacan tquimeh yehihuan ica ma
nomaquixtican on cuahtla nima notaz quenihqui nochihuiliz ipampa maca ma
tlahchinahui, niman notaz canon hueliz tlahpiyaloz niman on ANP tlaliliztli.
3.3.5 Ma notlaxtlahua ipampa ma nomanahui in cemanahuac ipampa
notlahpiyah on tlalti yehihuan onoqueh ipan on SC
No nequi ma quintlaxtlahuilican on tlacameh yan tlalehque ipampa ma
quimanahuican niman maquitlahpiyacan intlalhihuan ipan in cemanahuac.
3.3.6 Ma noteititi quenihqui ye huehcahui tocalohuaya ipampa ma no
maquixti in tlalticpactlatquitl
Nonequi ma noptla quenihqui notequitih in tlalti ipampa hueliz nopiyaz
cuahlli ohtoquiliztin. Nonequi ma nopatla quenihqui notequiti on tlalti niman
nochi tlinon itlatquitl in tlahlli niman macaz ama notequitiltican tlinon
agroquímicos yehihuan quihtlacohuah totlalhihuan, tau niman totonacayo, noihqui
nonequi occehpa manotocacan on tlalti ican toxinachihuan, ma notequitiltican
tlamanti yehihuan maca ma quihtlaco tonacayo, tonemiliz nion in cemanahuac.
3.3.7 Ichicahualiz in iANP Mexihco Tenochtitlan
Ipampa no chicahuaz iANP Mexihco Tenochtitlan, nonequi manotemaca cen
tequitecpanaliztli yehihuan nochihuacen ipan on 2012, niman ihqui notlahpiyas
on 45% itlatquihihuan in cemanahuac, nocalactiz 35 000 ha ipan ANP,
tlaltlahpiyaloyan, niman tlinon on calpameh quitlahpiyah. Ipan cecen
tlaixyehyecoliztli, nonequi ma nomelahca nihtocan tlin tequitl nochihuaz ipan
cecen calpayan ipampa ma nocuectlaliz on yolcemanahuayotl.
3.3.8 Itlahpiyaliz niman itequitiltiliz on tepeyolqueh ipan
yolcatlapiyaloyan
Nonequi on yolcatlapiyaloyan ma quinmanahuican on yolqueh yehihuan ye
pohpolihtihui niman ma quincentilican iminhihuan on yehihuan tzacutoqueh niman
inmihihuan on yehihuan nemih ipan on SC.
3.4 Tlaixyehyecolizti
3.4.1 On tlaixyehyecoliztli yehihuan tehihuanpohui on ohtoquiliztli
ipampa on axcayotl ihihuan calpanpeuiliztecpanaliztli yehihuan on
caltih yehihuan onoqueh ipan tepemeh.
Tlaixyehyecoliztli yehihuan quintehtemohua on calpameh yehihuan onoqueh
campa xnonequi maoiacan On tlaixyehyecoliztli quihtoa on tlinon nochihuaz ipan
on 846 calpantilizti yehihuan onoqueh campa xiquipiya tline oniaceh SC
(temachiztihlli SMA on ALDF, 2005), ipampa ma tlalican on yecanalizti ihihuan
tlanahuatihlli ipampa nomaquixticeh on tlahpixcatlahlli. Quipiyah in tequitl:
a) Ahmo izcaltiliztli.
Yehihuan xtecahuilia ma nochantlalican campa ahmo quipiya tline oniaceh niman
campa notlahpiya on tlalti ipan on ANP, ipan Zonas Forestales in Conservación y
Zonas Forestales in Conservación Especial.
Ticnequi
ticmaquixticeh niman occehpa nopiyaz on tlalti camap yonochantlalihuac niman
huahnochihua 150 niamn yehihuan onoqueh campa notlahpiya on tlahlli, nima yaica
onnotazeh on tlaltih nimanan cuahlli nocahuace imihihuan on tlacameh yehihuan
ompa yonchantlalihqueh (xquitta on amatl yehihuan itoca Aplicación in Programa
General in Orinnamiento Ecológico in Mexihco Tenochtitlan xeloliztli 3.4.4).
b) Itecpanalizixtlaloliz
on amameh campa xneztoqueh on xcuahlli calpameh. Quixtlaloah on ahmo cuahlli
calpameh ipan on SC ipampa macaz ama nozcaltican.
Quen axiliztli
nonemilia nixtlaloceh nochimeh on calpanpehuelizti nochi ce xipan. Niman ipampa
nochihuaz in nonequi ma nochihuacan in tlamanti:
• Nochihchihuaz on
amatecpanaliztli camapa neztoqueh intocah on xcuahlli calapameh,
• Nomatiz quechca
nozcaltia on calpameh.
• No matiz catlahameh
in calpameh ohuihtih.
Naucannacazyeh 3.1
Tlaixyehyecoliztli yehihuan quinta on ahmocuahlli calpameh
3.4.2
Tlaixyehyecoliztli yehihuan tehihuan pohui on cuetlaliliztli ipampa
nocuectlaliz on iueyiliz on calpantepemeh.
Iyencuiliz on Programa
General in Orinnamiento Ecológico in Mexihco Tenochtitlan (PGOEDF), yehihuan ononcuiloh
ipan in Gaceta Oficial ipan xihuitl 2000, quinequi ma noyencuilican on
tlanahuatilmeh ipampa maca zama hueyiyacan on calpameh niman itlaltequitiltiliz
ipan SC. Niman iaxiliz quinequi ma noyencuili ipan 2009.
Naucannacazyeh 3.2
Orinnamiento territorial para controlar crecimiento natural in los poblados
rurales
3.4.3
Tlaixyehyecoliztli yehihuan ihihuan yau in otiquiliztli ipampa quiteltiz
icocoliz niman Iitlacohuiliz in cemanahuac, noihqui nomiyequiliah on tequimej
yehihuan techpalehuiceh ipampa titlacuctlaliceh.
Tequimeh yehihuan
quicuectlalia innemilizyan on SC
No nequi ma cuahlli ma
notequitiltican on amelti nozo atzacuahlli quen tlamanti yehua zanoyeh hueyi
quihtohticah, niman ipampa nochiuza in nonequih in tequimeh:
a) Cohtacaliztli ipan on nemilizyan ipan on SC. Nocuectlaliceh on
nemilizyanti yehihuan oquihtlacohqueh on tlahchinolti, cocolizti, tlahpixcauyotl
ipampa occehpa ma nozcaltican cohtlaquihlomeh ipampa ihqui tlacuectlalihuaz.
Nonemilia notocaz 13.14 millones cohtlaquihlomeh s (zanquen on
cuahcualtzitzimeh cohtlaquihlomeh zanquen on yehua tepecohtlaquihlomeh) ipan15
000 hectáreas.
b) Nocuepaceh on
tlalti campa miltocalo cehpa ipan cohtipan.
Nonequi occepa ma
notocacan cohti ipan on tlalti campa quitocah mihlli niman ipan on tlaltih nozo
tepemeh campa tlatetzotzolcan ipampa oc cehpa hueyi cohtitlan ticpiyaceh.
Nonemilia nocuepaceh ipan tepetitlan 1 046 ha tlacuepti, ipampa ihqui
nocempoahuace imihihuan on occequi tlalti yehihuan yoquintoquilihqueh cohti
niman nochihuaz 1 656 ipan 2006.
c) Cohizcaltiliztli niman cohtlahpiyaliztli ihtic on cuahutla. Notaz
melahuac ma nozcaltican on cuauti yehihuan yo quintocaqueh ipan on tlacauyanti
campa yocohtocaloc ican in tequimeh: cohmaxiniliztli niman cohtatacaliztli
niman nonequi notocaceh 12.2 millones cohti ipan 10 200 hectáreas.
d) Nonequi ma tocacan niman nozcaltican cohtlaquihlomeh ne calpan. Niman
ipampa quipiyaceh cuahcualti cohtlaquihlomeh nonemilia notocaceh ipan on
cuauizcaltiloyan ipampa notocaceh ne ipan on SC. Nonemilia notocaceh canah in
10.6 millones cohtlaquihlomeh ipan in tlahtocayotl.
Naucannacazyeh 3.3 Tequimeh yehihuan techpaleuiceh ipampa
tiquincuectlaliceh on nemilizyanti ipan SC
3.4.4 Tequimeh yehihuan imihihuan tequitih on ohtoquilizti ipampa nomanahuiz on SC ipan on nemilizyanti niaman notaz ipampa zanquen ma
ticpiyacan tlinon on tepemeh techmacah ipan SC
Hueyi tequitl ipampa hueliz no tequititltiz on atoyatl Magdalena ihihuan
Eslava
Ica in tequitl
nonemilia no cuahlli tequititltiz on atoyameh Magdalena ihihuan Eslava. Ican in
tequitl nonequi no tecpanas quenihqui no tequitilticeh on atoyameh, ahue
notlahpiyaz ipampa ma no cuahlli atl, nochin in tequitl nonemilia nochiuaz ipan
in tlatocayotl.
Naucannacazyeh 3.4
Hueyi tequitl ipampa hueliz no tequititltiz on atoyatl Magdalena ihihuan Eslava
Tequimeh yehihuan techpalehuiceh ipampa notelticeh on tlahchinolti ipan
on tepemeh
Ipan in tequichiutemachtiliztli tequiti on yeimeh yeimeh
tlahtocatecpanalizti (Feinral, Local y Inegacional) yehihuan zan cecan quittah
in tlamantli. No ihqui teihuanti on yehihuan in tlatqui on cohyotlalti
(cuauihtic) ihcuac tehihuan nopohuah on calpanchanehqueh ipampa tehihuan
quinmanauiceh on tepemeh niman quittaceh quinihqui quichiuiliceh ipampa maca z
ama tlahchinahui.
On tlacetilizyotequichiutecpanaliztli yehihuan quipiya ome
chihchicochiualiztli: manauailiztli ihihuan xonexcaliztli, nochi ce xipan quimin
machiztiah on tlacameh quenihqui tlamanauiceh, imanauiliz on SC yehua iacitiliz
in tequichiutepcpanaliztlil.
Naucan nacazyeh 3.5 tequichiutecpanaliztli yehihuan quinequi quimanahuiz
ihihuan quimaquixtiz on tepemeh itech copa on tlahchinohlli.
Tequichiutecpanaliztli
yehihuan quinmaquimaquixtia on nemilizyanti.
a)
Nemilizyanticuectlaliliztli iuicpa SC. Quitta imanauiliz ihihuan imaquixtiliz
on icualnemiliz on cohtlaquihloyotl ihuicpa SC, no quincalactia on iANP Mexihco
Tenochtitlan. Teihuan quimpohuah on tequimeh yehihuan quichiuah on
ixtlaloliztli, manauiliztli, maquixtiliztli ihihuan yolcatzacuililiztli ihihuan
on cocolizti yehihuan quipiyah on tepemeh niman yan quimihtlacoah. In tequimeh
choh nochihtoqueh niman quinequih quittaceh canah, 4 584 ha, pohuahlli yehihuan
ocacitoh on teyecanaliztli yehihuan yopanoc.
b) Iyencuitiliz on
yolcayotlahpixcayotl yehihuan tlacuahcuahtinemih ipan tepemeh. Quinequi
quicuectlaliz on tlahpìxcatlamacahqui ican on zacayotequititiliztli,
zacapanmachihchiualiztli ican on xinachtli yehihuan tlcuecytlalihlli niman
yolcatlacueyan cuectlaliliztli, ipampa achi quitzinquixticeh on
macahcatlahpixcayotl. Nonequi nocuectlaliz 3 200 tlacauyanti campa tlamacahcan
tlahpiyalo ican canah 125 tequixtiliztequimeh, yehihuan itechtlapohtli 2 120
yehihuan onaciqueh ipan 2006.
Naucannacazyeh 3.6
Tequitecpanaliztli yehihuan quinmanauia on nemilizyanti
Teuiutecpanaliztli
tomin yan quintlaxtlauilia on tlacameh intla teihuantih ipan on tequimeh
yehihuan quimanahuia niman quincuectlaliah on nemilizyanti
α) Tomin ya nica
no manauiaya niman nomaquixtiah on nemilizyanti. Quichiuah tequimeh yehihuan
quinmanauiyah, quincuectlaliah niman quinmaquixtiah on nemilizyanti, ican in
cecanpalauiliz on tlacamaeh ihihuan on tlayecanqui. Quinequih cuahlli
nocahuaceh imihihuan on calpameh yehihuan quimanahuiceh on 18 pipitqueh
ixtlauameh ihihuan pipitiqueh tlacauyanti.
β) Paleuiliztli
ipampa nopaleuiz on tlacateihuantiliztli ipan on tequimeh yehihuan
quinmanauiayah ihihuan quinmaquixtiah on nemilizyanti.
Tlacateihuantilizchicahualiztli ica tlaxtlauihlli ipampa ma no tlahpiyacan, ma
nomaquixtican, niman ma no cuectlalican on tlamanti yehihuan ihtlacautoqueh.
Nonequi nochiuaceh 2 000 tequitecpanalizti ipampa ma nomaquixtican on 18 pipitiqueh
ixtlauameh niman 2 pipitiqueh tlacauti.
Naucannacazyeh 3.7
Paleuiliztli ipampa nopaleuiz on tlacateihuantiliztli ipan on tequimeh yehihuan
quinmanauiayah ihihuan quinmaquixtiah on nemilizyanti.
Itequitiltiliz on
PGOEDF
Nochiuaz ma nochihua
nochi tlinon nihtoa ipan on PGOEDF. Niman ipampa onaciz, notlaliah yehuameh in
axilizti: nomaciztiz 800 nemiyantlamachiztilizti, 3 000 amameh campa nihtoa ica
notequitiltia cen tlahlli niman 8 400 tequitiltiztlanemilizti ipampa i
manauiliz on iSC Mexihco Tenochtitlan.
Naucannacazyeh 3.8
Tlatequitiltiliztecpanalizchiualiztli PGOEDF
Tequichiutecpanaliztli
yehihuan quitta ipampa ma nixtlalocan ihihuan ma notlahpiyacan on
tlalticpactlatquimeh
Quitta ipampa melauac ma notlacaitacan on tlinon nihtoa ihuicpa on
nemiyanyotl pan SC. In
tlachiualiztli ahmo noteletihticah niman quicalactia, quenihqui notaz achi
tlayacapan on xeloliztli 10.4, in tlayecanaliztli quinequi ihihuan quinemilia
quipyaz iaxilizhihuan canah 3 000 notzaixtlaloliztli, 4 500 tlanehnemihli canah
250 tepozpolocotzacuiliztli yehihuan quinequi zan campa quitlaliceh on
ahmocuahlli tlamanti ipan on SC.
Naucan nacazyeh 3.9
Tequichiutecpanaliztli yehihuan quitta niman quitlahpiya on tlalticpactlatquitl
Tlachiualtecpanaliztli yehihuan techihlia quenihqui tictequitilticeh on
iohtoquiliz ANP
Quitlalia on tlachiualpeualiztli yehihuan techihlia quenihqui no
tequititltiz itlanahuatilhihuan on iANP Feinral. Quihtoa canon melahuac
notlaliceh on yencuiqueh tlacauyanti, zan que non iixtlaloliz on
tepecohtlaquihloyotl ihihuan on tepeyolcayotl pan in tlahtocayotl yehihuan
quitlahpiyah on nemilizyanti ihihuan tlalticpactlatquimeh. 28000 ha tlaliliztli
yehua iaxiliz in tlayecanaliztli ihihuan Áreas Comunitarias in Conservación
Yolcemanahuayo, yehihuan quihtohticah 80% icenca huicpaaxiliz in
tequiutecpanaliz (35 000 ha). Ma toconihtocan ica ichquichca 2006, ye nopiyaya
14 700 hectáreas.
Naucannacazyeh 3.10 Tequichiutecpanaliztli yan ica nochiuaz ihihuan
noyecanaz on itequichiutecpanaliz ANP
3.4.6
Tequichiutecpanaliztli ihihuan on tlachoualizyecanaiztli yehihuan ica notlaxtlauiloz on
tlalticpactlatquitl ihihuan tlayehcolti itech on nemilizyanti yehihuan
quitemacah on tlacauyanti niman on nemilizyanti ipan SC
Tlaxtlauiliztequichiutecpanaliztli
yehihuan ipampa notlahpiyaz on nemilizyantitlayehcolti yehua tlamanahuihlli.
Iacitiliz on
tequichiutecpanaliztli yeh quintlxtlauiliz on calpameh ihihuan on calpantlalti
campa nomanauiyah on tlalticpactlalti ihihuan on nemilizyantlayehcolti yehihuan
quitemaca on SC on Altepetl in México, ican teyoleualiztlaxtlauiliztli, niman
quichiua ipampa ma teihuantican on tlacameh yehihuan tocah yehihuan nemih ipan
on tlahpixcatlalti. Nonemilia onacis ipan in xipan 2012 canah 18 500 ha
yehihuan tehihuan calactoqueh ipan in techitecpanaliztli, yehihuan quihtoznequi
77% ipan on ceueyi axiliztli (24 000 ha). Auhe ma tiquihtocan ca ichquichca
ipan 2006 zan nopiyaya 8% tlailochtiliztli itechcopa on tlamantli.
Tlaxtlauiliztequichiutecpanaliztli
yehihuan ipampa notlahpiyaz on nemilizyantitlayehcolti yehua tlamanahuihlli.
3.4.7 Tequichiutecpanaliztli yehihuan ihihuan tlapohtli on
tlamanyecanaliztli ipampa noyolchicahuaceh on tlanauatiltecpanalizti yehihuan
techihlia quenihqui notequitih on tlalati niman yehihuan techpaleuia ica
tiquinmanauiah on tlalticpactlatquitl ihihuan nemilizpeualizti
Tequichiutecpanalizti yehihuan techyolchicahua ipampa ma tictequitiltican
on tlayohlli yehihuan nican iquizayan Mexihco.
Quimaquixtia inemilizpehcayo on miyec niman cececneca tlayohlli niman
quiteititia quenihqui uelis nochiuaz cen germoplasmaeheualoyan yehihuan
tepalauiz ipampa ueliz notequitiltiz miyec nima ceceneca tlayohlli yehihuan
nican quixticah Mexihco niman imanauiliz tonemachtiliz yehihuan ica
tictequipanoltia on tocentlatquihu; clapantlacauyanti yehihuan matechcauilican
ma notequitiltican on miyec nima cecenecatlayohlli yehihuan nican quiztoqueh
Mexihco niman imaquixtiliz tonemachtilhihuan; quittah ipampa ma tocalo campa
ahmo quihtlacoz nochitepetlamantli niman tepecohtlaquihlotl yehihuan oncah ipan
on SC, tlacauyantipan 33º nozo ipan on tlacauyanti campa xinamic. Nonequi
manopatlacan on tlachiualizti yehihuan xueli notequipanoa, niman ipan on
tlatlataliztli ihuicpa 3 000 ha yehihuan tlatocti ican tlayoltzintli. Nimapan
nochiuaz noch on tlinon nonemila nochihuaz cen iixtlaloliz on ohtocaliztiecpanalizti
niman quintiticeh on 8 000 ipan yencuic ohtoquiliztecpalizti.
Naucannacazyeh 3.12 Tequichiutecpanalizti yehihuan techyolchicahua
ipampa ma tictequitiltican on tlayohlli yehihuan nican iquizayan Mexihco.
3.4.8 Tlatequichiutecpanalizti yehihuan ihihuan tequitih on ohtoquilizti
ipampa inca no nomanauia ihihuan cuahlli
notequitiltiah on tepeyolqueh ipan on yolcatlahpixcan.
Yuhquitlachiualiztecpanaliztli yehihuan ica nomaquixtiah on
oncuahyelizquizalizti ipan onyolcatlahpixcatla ipan in Altepetl in Mexihco
Cuahlli quintlahpiya on oncuahquizcayolqueh ipan ipan on yolcatlahpixcan
ipan in Altepetl in Mexihco. Quinequi quinyolcuepaz on tlacameh ipampa macaz
ama quinequican ma quimpiyacan inchahchan tepeyolqueh.
a) Quinchihchihua on Tlatequichiutecpanalizti yehihuan quinmanauia on
cececnicquiztoqueh yolqueh (PICE), ahueh melahuac nochihua ipan in Valle in
Méxihco. Melahuac zanoyeh hueyi quihtohticah ihcuac itlah “yolqui
nopantequitiltia” ipampa nomaquixtiah yehuameh zan quen inchan niman noihqui
ocecequimeh. Icualca xeloliz in yolqueh quipalehuiyah on icualpiyaliz on
inemilizyanhihuan on SC.
b) Nequilizixtlaloliztli, tlinon nonequi, canon aciloznequi, aciyanti
niman tequitilizti itech on tepenemiliztli. Cuahlli niman quimelahcaihtoa
quenihqui nouicaz on tequitl, aquinon ipan huetziz, canon tlamiz niaman
aquinomeh tequiticeh ipampa quittaceh on tepenemiliztli, nonequi ma quichiua
DGZVS.
c)Quenihqui noxeloah on tequimeh ihuicpa on tepenemilzitli.
Zan cecan quitequitih on Secretaría in Yolcemanahuayo ihihuan
Tlaltictlatquitl (SEMARNAT) on tequixexeloliztla ipampa cuahlli ma quintlahpiyacan
on tepenemiliztli, no ihqui quinixtlaloa ihihuan quintlahpiya on tlaquehualti
yeihuan ic atequitih.
Naucannacazuey 3.13 Tequitecpanaliztli ipampa ica nomaquixticeh on
cececneca yolqueh ipan on yolcatlahpixcatla ipan in Altepetl in México
4. CUALNEMILOCAYOTL
IHUAN TLACATLACAUYAN
4.1 Ixtlaloliztli, yaliztli ihihuan ixanamiquilztli
4.1.1 Ixatlaloliztli
Amantzin in altepetl hueyi canah 180 000 ha ipan on ZMCM. Ihuicpa on
calpanyan yehihuan quimalcochoa in Ciuadad in México, on tlamachiztiliztli
techhlia ica quipohua ica quipiya canah170949 ha ican tlacatlacauyanti,
nimanitech in 67% tlaxoxohcan (4709), niman 33% (2304) itualti niman occequi
tlacauyanti, niman ihqui in altepetl quimaca icecen altepetlacahu 5.4 m2
tlxoxouiyan, niman in quihtoznequi ica xquitemaca nima xcaxitia tlinon quihtoa
on centlalticpactemachihualiztli (9-16m2).3 On icuautla in altepetl yehuameh
quichihchiuah on tlaxoxocayan, ithualti, ahauilizyan, auiltiloyanti, atlauti,
tleneloloya, nimannochi on tlacauyanti campa oncah itlah yehihuan xoxohqui
niman oncah ipan in altepetl niman noihqui hihuan tlapohtli itech on
tequitecpanaliztli itoca Desarrollo urbano in las Inegaciones.
Melauac hueliz tiquittah
cecen altepechaneh ipan in Altepetl in México ipan in za canochi 70 xiutiaños.
Aman, niman icentiliz ihihuan on Estado in México quitlahtlaniliah in Mexihco
Tenochtitlan ma quinmaca tlacaitaliztli niman nemilizyanyehyecolizti nochimeh on
altepecanehqueh yehihuan nican quiztoqueh niman zan quen on yehihuan occecan
hualeuah.
In tonalti hueliz
tiquittaceh ica ipan on tlalti campa tlaxoxouiya nion achihtzin xiquitlhpiyan
niman no ihqui yocahqueh niman yaica occequimeh tlacameh yopeu quinoquitzquiltiah
niman o nica in yeoleualizti: 1) Ihcuac nion aquin quitlacaita on tlauyan quen
cen tlamantli yehihuan hueyi quihtohticah; 2) xcuahlli no huica, notlahpiya,
niman xitlah tlamanti ehihuan techchihualtia mekahuac ma tiqy¡uintlacaitacan on
tlacauyanti; 3) ahmo onoqueh tlanahuatilmeh; 4) cequimeh quinequih
quiminnemacaceh on tlacauyanti ipampa ompa ma notlalican on pochtecqmeh
yehihuan tlatlaxtlahua niman yehuameh on yehihuan caz n queh on yan melahuac
notlalia niman zan quenomeh on yehihuan zan; 6) Altepeitlacoliztli niman
tlacatomaliztli, niman ica ahmo onoqueh tlanauatilmeh yehihuan tlachah yehuameh
in quichiuah ma nomohtilo, yolcayotl niman nahuatlyacapanauiliztli; 7) ihcuac
nion ce tlacatl tehihuan tlahpiya nozo quintlacaita on tlacauyanti niman 8)
noihqui ica ahmo onoqueh on tequiutecpanalizti yehihuan quintaz nochimeh on
altepecuatlah zan que non tlaxoxohcan, niman on xcaua ma nozcaltican on
cohtlaquihlomeh campa tlaxoxouiya, ueliz tiquittaceh ica ipan on tlacauyanti meyec
onoqueh cohti yehihuan yohuahhaqueh nozo yeh cuahloh ; no ihqui yeh miyequiya
on cohtlaquihlomeh yehihuan xcuahcualti, ihtlacauiliztli ninama
pitentzintiliztli itech on tlalti, nihqui xnemih tlacameh yehihuan quihtitah
quenihqui quitlahpiyaceh on altepexoxohcatlacauyanti; niman noihqui on
intlatequitiltilil xoc cuchcualtih yeh yoitlacauqueh, quen: tlahuihlotl,
quiztinemiloyanti, notlailonimeh, acaxti, niman no xitlahqueh on tlamanti
yehihuan techihkia ica nochi on tlinon nota melahuac tlazohti niman nochimeh tocepanaxca.
Aman in tonalti
tiquimpiyan on tlacauyanti yehihuan notequitltitah quen tlaxoxohcan ipan in
toaltepeu: Chapultepec, Aragón, Alameda Central, Alameda in Zanta María, Felipe
Xicoténcatl, Miguel Alemán, Revolución, Zan Lorenzo, Tlacoquemécatl, In los Venados,
México, España, Hundido, Bosque in Tlalpan, Las Américas, Lira, María in Carmen
Industrial, Parque Nacional in Tepeyac, Parque Nacional Cerro in la Estrella,
Parque in los Cocodrilos ihihuan Parque Ramón López Velarin. Noihqui, on
huehueyimeh nehnemiliyanti ihihuan on huehueymeh ohti: Reforma, Bucareli,
Horacio, Tlalpan, Tacuba, Mazatlán, Durango, Insurgentes, Oaxaca, Veracruz,
Ámsterdam, Miguel Ángel in Quevedo, Los Misterios, Guadalupe ihihuan Paseo in
Pedregal.
Noihqui, in Altepetl
in México quipiya cen altepetl iicneliliz ica quipiya 4 tlacayanti yehihuan
zanoyeh hueyi quihtohticah ica yehuehcaui oncah niman ye tlanemilizpohuayoh,
tlamatilizyotl, tlamachtilizyotl, meuiztlamatilizyotl niman melauac quimahua in
altepechanehqueh: el Zoológico in Chapultepec, el Zoológico in Zan Jihuan in
Aragón, el Zoológico in los Coyotes ihihuan el Museo in Historia Natural
ihihuan Cultura Yoliztli. On yehyehcuiqueh yolcatlahpixcatla , imihihuan
occequimeh tlacacentilizti niman occequimeh tlayecanalizti yehihuanica nocahuah
ipampa quintlahpiyah on cohtih, yolqueh niman nochi tlinon ipan nemi noman nozcaltia;
noihqui mazqui yehuameh tlamachtiah. Itlacatlamitilizyohihuan nochihuah ican
tlacaixpantilizti ihuicpa cntilizti: inomeh on tlacauyanti notilanah on
yehihuanquipiya hueyi in ihtoznequiliz niman no quinequi cuahlli manemican on
tlacameh, yehihuan in tequichiualiztecpanaliztli quintah 8.6 millones
chanehqueh.
Occecancopa, ipan
xihuitl 1964, ican iyencuicatlapohuiliz on Museo in Historia Natural, onotlalih
cen tlacahuihlli campa noteititia niman noteacihcamachiltia on
tlamachilizyeliztli. On tlatquicahlli zanoyeh hueyi quihtohticah ipampa
ihticopa tlateixpantilo, tlanemililo, nomachtilo niman teititia nochimeh on
cececneca yolqueh yehihuan chantih ipan nochi in totlahtocayo niman yehihuan onochantlalihqueh
tlalticpac. Aman in tonahlli, on tlatquicahlli nonequi ma quiyencuili
itlatquimatiliztlahtol ipampa ihihuan ma nohuica on tlacameh yehihuan melahuac
quinequi quimanahuiceh on nemilizyantli. On tlatquicahlli oncah impan incenilnamiquiliz
miyequeh mexicameh, yehihuan yoquimahuizitato niman yoquitlacaitatoh. Yehua ica
quixmatih quen cen tlacatlacuyan, campa ce hueli nopahpactia, xoc ce oncah ipan
in altepetl, niman ioccepan tlacaitaliztli yehua cuiquilihticah on tlatquihuehuecayomatilizyotl,
tlamatilizyotl, tlamchtiloni ihihuan inemilizyan Mexihco Tenochtitlan.
In Altepetl in México
aman quipiya altepecuauti yehihuan melahuac hueyi quihtohtoqueh, niman
notequitiltiah quen cen teixpantiloni ipan nochi in tlahtocayotl imipampa on
huehuehcamatiliztlacaitaliztli, huehuehcayotl, ahuicyalizyotl, tlamatilizyotl,
niman tepahpactilizyotl yehihuan quipiya. On tlacatlacuyanti, cuahuti, niman
altepetlaxoxouiyanti yehihuan cuahcualti quitemaca miyec nemilizyantlayehcolti:
techpaleuia ipampa ma nacia atl yehua huaxini ihcuac quiahui niman yehihuan
onotitlani tlalihtic ipan amelti; quitzacuiliah on tlacuechahcayotl;
quipaleuiaya in altepetl ipampa maca za noyeh ma xotla niman no ihqui
quipaleuiya icuachalizahacatl; quipatla iicihcayaliz ahacatl; quichihchiua on
ihyotl; cacih on tlaihtlacauilizli niman nochi tlinon xcuahlli yehihuan
ahacapan oncah; tlapaleuia ipampa maca z noyeh ma chicahuac tlacaquizti;
quitzacuiliah on tlalpatlaliztli; tlapaleuia ipampa cuhlli ma nopiyancan on tlalti;
tlapaleuia ipampa ma nipiyacan miyequeh tepeyolqueh ihihuan itlahpiyaliz on
iyol on cececnicnemilizyotl; tecahuilia ma nochicahuacan on neneucayotl ihihuan
tlacacentiliztli, no ihqui quen tlamatilizyoixpantiliztli, pahpaquilizyotl
niman tlahtolizyotl, noihqui tlapaleuia ipampa m aonia canon nomachticeh on
tlacatlamatqueh niman nemilizyantlamachtiliztli; quimanahuiya, quicuectlalia
occequimeh tlacauyanti, tlacuihcuiliztin niman huehuehcayotlamanti ihihuan
huhuehcayotoltecayotl, no ihqui on auiyalizyanti; noman no ihqui, quicuectlalia
icaulnemiliz ce calpan quichicauilia in tlatecpaniliz, iixco niman itlachaliz.
4.1.2 Yalizti ihihuan
ixnamiquilizti
Aman hueli tiquittah
ica melauac tinochimeh ticnequi cuahlli tenemiceh ipan in altepetl, ticnequi
itlahtlaniceh niman ticyencuiliceh tocalpannemiliz. Aman in tonalti hueli
titocahua ipampa ticpiyaceh cen cuahlli cemitquinemiliztli yehihuan melauac nochiuahceh
niman notlacaitaceh ipampa inca nochichichiuaceh occequmeh
altepetlachiualiztecpanalizti, nemiyanyotl, niman tlamatilizyotl yehihuan
quipanextihtiaceh in calpan inpan on xiuti yehihuan huahlauih niman ma
quintzintilican on pehualizti ipampa nopiyaz cen tequipanoliztlahtlaniliztli,
teihuantiliztli, tepohualiztli niman melahca ipanin tocnechan. Niman nohuiyan
campa nemih tlacameh, in tonahlli yo acic ipampa titlatehtemoceh,
tinenehuilizce, titlayencuicmaticeh. Mazqui neci quen ihueyiliz in Altepetl in México
choh noteteltihtiu niman camantica neci ye tlatzintlan yehticah, on xnehlli yeh
tlinon o cachi hueyixtiu niman nocuectlalihtiu niman occequimeh calpantzitzimeh
huahnecih niman in hueliz tiquittaceh ican: Toluca-Lerma, Naucalpan,
Tlalnepantla, Ecatepec, Nezahualcóyotl, Chalco, Chimalhuacán, Los Reyes-La Paz
ihihuan Texcoco, ma tiquihtocan.
In Altepetl in México
techititiznequi quen cen altepetl campa zan oncah tlahuehli niman ahmantli
yehihuan nonequi manocuectlalican. Niman cahua teh aman yopeu huahnenecei on
cuectlalilizti ipampa noyencuiliz in calpan niman inemilizhihuan: ma nonexti,
ma notlacaita, niman ma nochicahua cecen tlacauyanti niman cecen calpohlli, in
tlamantli quixcuepa on machiotl yehihuan oquichiuilih in altepetl ma nochiua
cen tepoztli yehihuan zan quixtihticah tlazohlli, yehihuan tetequicuilia,
tlachihchiualoyanimeh niman tlayecnaliztli campa zan nonextia tlahuehlli
imihihuan on tlacameh yehihuan nican chanehqueh; cen tlacauyan campa xitlah
occeoncah yeh zan tlacaohuimehun, aohuimeh niman cuapanolti yehihuan
quinmatzoah occequimeh calpanmatlimeh: Altepetl Satélite, Naucalpan, Zanta Fe,
Tecamachalco, Lerma, Chalco, Cuernavaca.
On cuectlaliliztli
quinequi cacihcamatiz quenih on coconeh, telpocameh, huehuentzitzimeh chantih,
quinemiliah niman quinequi m aonia in canyotl. In tlacameh yehuameh quittah
quenihqui melahuac tlaoncah ipan in altepelt, quenihqui neci ixco niman nochi
on tlinon itic oncah niman quenihqui melahuac quicuectlalia ina amanliz ipan in
altepetl. Camantica zan nonequi occepa ma nonexti niman occehpa
manotlazohcaitacan on caltlatzhlanti, caltlanacazti, huehuentzitzimeh calnenepanolti,
auiltiloyanimeh, xochiyanimeh, tanquizcayomeh ihihuan tlanemacaloyanimeh quen
campa nonohnotzaceh nochitlacamehmeh zan queh zohuah, ipampa yehua in nonequi ipampa
cuahlli ma nemican nochimeh.
Nonequi ma notehtemo
quenihqui notequitilticeh niman notecpanaceh un tlacatlacuyanti, zan queh on
calohti, temamahti, ahuilpanti, cuahti, jardines ihihuan itohualti. Nican
cualli ma tiquittacan ica melauac hueyi quihtohtoqueh on tlacatlacuyanti ipampa
cuahlli ma nemican on tlcameh yehihuan mayanquitzitzimeh. Itequipanoliz in
calpan xiquihtoznequi zan ipampa nonequi ma cuahlli ma tlachia, yeh melahuac
nonequi nochi cuahlli m aonia ipampa nochimeh cuahlli ma tinemican campa
tichantih niman ihqui nochi tlacatl quipiyaz cen cualnemiliztli.
Matiquixtlalocan on tlacemihtohlli “cen tlapohticah alteptl” yehihuan
ticcenchihuah, tinochimeh totechpohui, niman nochimeh totlatqui, neneuqui niman
ican in cen yencuia tequiciutecpanlaiztli. On GDF nonequi ma quinyecatztlali on
ohtoquilizti ipampa ica quimixnamiquiz on nochahchayauiliztli: nochi
ichanehcaihuan ma huelican amhuiyan zan campa yehuamehquinequiceh.
Niman cen yuhquiyotl
ipampa nomelahcatemacaz on calaquiliztli, nonequi manomactilican nochimeh on
chanehque tlacauyant campa hueliz onauilticeh niman onopahpacticeh niman ihqui
quipiyaceh cen cualnemliztli.Tlacatlacauyanti huehhueyimeh niman tlahpixti,
ican auilizpanti ihihuan xochitlnti incan altepetlayehcolti niman cualti
touicpa, huehhueyimeh ohti campa hueliztiquiztinemiceh, malcahcoohti, cuahlli
neman itemozcaliz tezazacalztli. Xiquichiulia quechca hueyi ipati on tlahlli,
xiquichiuilia quech tomin notlani pan un tlacauyan, nonequi ma tiquín macacan
iteyacapanauliz on inversiones ipampa ma tiquinmacacan on ichanehcahua
tlacuayanti campa hueliz nopahpacticeh ipampa ma cualnemican niman machantican
ipan in altepetl. Ma noxoxotoni on chicahcahuehuehtlahtohlotl ihuicpa 5 m2 tlaxoxohcan
ihuicpa cecen chaneh nozo huel achi achihtzin intla tehihuantiquimpoa on
altepematlimeh yehihuan onoqueh ipan Estado in México.
Ma tiquittacan tlinon
melauac hueli nomatoca, altepetlacauyan, mohmoztlaco niman icihcapan, niman
manin ihqui hueliz ticquittaceh on tlino huehehtlahtolo niman tlinon
itlaicxicauahlo in alteptl. Nonequi ma ticpiyacan cen ixtli ipampa ticchihuaceh
tlahtlanlizti niman yemanqui tlanemiloyan yehihuan melahuac niman caulli ma
tecmaca tlinon ticuaceh, no ihqui, ma titohuicacan cuahlli tinochimeh zan quen
nican ipan in tlahtocayotl zan quen ipan nochi tlalticpac.
4.2 Acilizti
4.2.1 Ueyi acitiliztli
On tlacatlacauyanti niman
on tlacatlaxoxouiyanti nihtoa ica yehua iyohlo in altepetl, ipal on GDF iueyi
acitiliz quinequi ma quihueyi patla in Altepetl in México ipampa ma ueli ma
notequipano nochi tlinonihtic oncah niman ma nomaquixtican on xoxohquehtlacatlacuyanti.
4.2.2 Pipitiqueh
acitilizti
• Nochihchihuaceh
tlacatlacauyanti yehihuan ma quincahuili on chanehqueh cuahlli ma nemican niman
ma chantican.
• Ma nopatla niman ma
nomaquixti on nemiyantli ipampa ma cenquizto, tlatequitiltiloh niman cuahlli
ihuicpa on tlacayotl.
• Notaz canon cuahlli yez chantiloz, notlaliceh on
clatlachihchiuloyanimeh.
• No cuectlalili iixnecaliz in altepetl niman in calapan.
• Nochicahuaz on tlacacentilizyotl ican tlcahiualti yehihuan quinyolehua
on tlacameh ma quitequitiltican niman ma quiteititican on tlacatlauyanti ican
omiyoyencuaic niman ticmatztoque ica toaxca.
• Nomanauiz, notlahpiyaz, nozcaltiz niman nochicahuaceh on
alteptlaxoxohcayan niman tlamatiliztlacauyanti nima quitemacaceh ihihuan qichayahuaceh
tlamachiliztli ihuicpa o xochyotl ihihuan yolcayotl.
4.3 Tlachihualizyecanaliztli
4.3.1 Tlachiualiztecpanti
On tlachiualiztecpanti onochihchihqueh ican on huehueyimeh
tlacatlacauyanti ican tlacatlatquitl , ican tlachiualizti yehihuan techihlia
ipampa ma tictlahpiyacan to nemilizyan niman on tlacacualnemiliztli imihihuan
occequimeh calpantlacauyanti, niman ma nomacacan occequimeh tlaxoxohcayanti
niman tlacatlacauyanti, niman no ihqui cohtocaloz campa ye tlaxoxohcan ehuah o
cachi npanextizceh on campa quixnextia itlachializ in calpan, macaliztli
ihihuan tlayecolti, yehihuan onitzmolinaltihqueh ican neneucayotl, tequipanoyotl
niman cualnemiyotl, niman yehuameh in tlacauyanti nocahuah intlahcotian on
calpolti niman ipan huehueyimeh tlalti.
4.3.2 Ohcentiliztli ihihuan izcaltiliztli
Impan on ohcetilizti ihihuan izcaltiliztli niman noihqui oliniliztli,
ahueh ipan on nemiliyanti niman pahpactiliztli, nocuectlaliz iixnecaliz in
calpan, nomaquixtiz, niman nochicahuace on tlacatlacauyanti, nochihchiuacen on
auiltiloyanimeh, cohtocaloz campa cohtla niman nopaleuiceh on ohtlatecpanalizti
ihuicpa on zazacaliztli yehihuan ahmo tlaihtlacoa.
4.3.3 Cecantlacanemiliztli
Toltecayotlachihualizti, tlamatilizchiualiztli ihihuan
auiltilizchihualiztli yehihuan quichihuaceh cuahlli ma nohuicacan nochimeh on
ican chanehqueh iminhihuan on xoxohcatlacauyanti niman tlacatlacuayanti. In
quichiua ipampa ma nonelhuayotican on tlamanti ipan on calpolti.
4.3.4 Bioética, yolcacualnemiliztli niman yolcatlahpixcayotl
Nochihuaz ipampa nochitlcatl occecneca matlnemili niman ma quitlacaita
niman maquitlazohtla nochi tlinon oncah iyehualcan campachanti, ma quimatican
ica oncah on nemilizyantli imihihuan on yolqueh yehihuan ipan chanti, niman no
ma quintlacaitacan on yolqueh ipampa cuahlli zan cecan ma chantican, yehua ica nonequi
ma nochihuacan tlachiualti yehihuan quinchihualtiz on tlacameh ipampa ma
quintlacaitacan niman maquintlzohtlcan on yolqueh yehua zanquen miyequeh nemi
niman zan quehnomeh on yehihuan yepohpolihtiui.
4.4 Tequichiutecpanalizti
4.4.1 Tequichiutecpanalizti yehihuan ihihuan pohui on ohtoquilizti
tlatecpanalizchiualizti
Tequichiutecpanaliztli tlanenepancahlli niman chopahcachanyotl
Itlamiyan in tlayecanaliztli nopiyaceh calti niman tlahtocacalti
yehihuan quitlahpiyan tonemiliyan, niman noihqui que non tlacameh yeihuan
tlamachtilti ipampa quitlacaitaceh nochi tlinon oncah campa tichantih ipampa
hueliz nopiyaz niman nochihtiaceh on tlachiualizti. On tequimeh yehihuan
ihihuantequiticeh in tlachiualiztecpanaliztli yehuameh in:
a) Nemiyan machtiliztli ihuicpa on tlatecpanalizchanti. Ipan in
ohtoquiliztli notlapehpeniceh on caltlanenepanonyanimeh yehihuan ye onoqueh.
Quimin macaceh nemiyanmachtiliztli on chanehqueh ipan on tlacauyanti niman
notaz quenihqui huelizceh in tlacuayanti yeceh cen machiotl yehihuan hueliz
notocaz ipampa notlahpiyaz on nemilizyantli, no ihqui nochihchiuaz cen ahmoxtli
camapa neztiaz aquinomeh quitlahpiya on nemiyanti. Ican in tlamantli nonequi
noititiceh on tlacameh quenihqui tlahpiyaceh ipan on calpanti.
b) Tequitl yehihuan
quiyecana on nemilizyantli. Nochihuaz ipampa o non calnenepanolti ma tequitican
ihihuan on nemilizyanti: cualliatequitiltiliztli, teotl, niaman cualli ma
notequititltican nochi tlinon oncah, cohxoxohqui cohuayan, niman occequi. Niman
pamapa nochihuaz in notequitilticeh on ohtoquilizti niman tlachiualizti,
tlanahuatilti niman tlamachtiliztli. Ican in tequitl nonequi no temacaceh macuihlli
tlamachtiliztli ipampa quinhuelilticeh on tlacameh quenihqui tlahpiyaceh. Niman
in tequitl quinomamaltiz niman hualehtiaz itech on SMA quen
melahcapalehuiliztli ihicpa on Jefatura in Tlatocayotl.
Naucannacazyeh 4.1.
Tequichiutecpanaliztli tlanenepancahlli niman chopahcachanyotl
Tequichiutecpanalizti
yeihuan ica nocuectlalai niman nomaquixtiah on tlacatlacauyanti
Nochihchohuacen on
nahuatiltecpanti yehihuan techpaleuiceh ipampa nomaquixticeh on
tlacatlacauyanti, yehihuan campa notlacitaceh on tlatequipanoliztli,
tlaltlaniliztli, neneucayotlt niman cuahlotl. On tlamanti yehihuan
ihihuannopohua in tequichiutecpanalizti yehuameh in:
a)
Maquixtiliztlacatlacauyanti “Manos a la Obra”. Tequitl yehihuan cuica on SOS
ipampa nomaquixticeh 1029 Tlacatlacauyanti. On SMA tehihuan tequiti ipan on
paleta vegetal yehihuan ocachi cuahlli ipampa notequitiltiz ipan cen
tlacauyantli niman ihihuan nahuatihlli yehihuan notequitiltia mantzin, niman no
ihqui quen cohtlaquihloizcaltiliztli ipan cohtlaquihloizcaltiloyan.
b)
Tlaxoxohcatlahceliliztli. Teyolehua ipampa moanoceli cen tlaxoxohcatlah ipampa
notlahpiyaz niman cualli nopiyaz, aueh ihihuan nouicaz on tlanahuatilmeh
yehihuan notequitiltihtoqueh niman yehihuan imihihuan nouica on Inegaciones
cequitquimatiliztlis, ipohuihca canon nocelia on tlacauyantli, quicahuilia
quimachotia on tlacauyantli yehihuan onotilan ican itoca nima iixmacho on empresa.
Iaxiliz in tequitl
quinequi quihueyiliz cen 5% on campa tlaxoxohuixtoc yehihuan yoquinotilanqueh,
ahueh ihihuan quipohticah 2 759 584 m2 on quihtoa on Catálogo in áreas verins
susceptibles in ser adoptadas yehihuan oquichihchihqueh on Inegaciones. Ahueh
ma ticonihtocan ica ipan in toanhlli canah 156 177 metros cuadrados.
c) Nemiyan cuectlaliliztli impan on tlacatlacauyanti. Nonemilia
nonotzaceh on tlahtlahmatqueh yehihuan quichihchiuah quenihqui cualli tla
onias, nonotzaceh ipampa yehuameh quhtoceh quienihqui nochihuiliz ipampa
tlamaquixtiloz ican tonemiliyan niman noihqui notaz aquinomeh quitlaxtlahuaceh
in tequichiualiz.
Naucannacazyeh 4.2. Tequichiutecpanaliztli yehihuan ica nocuectlaliceh
ihihuan nomaquixticeh on tlacatlacuayanti
4.4.2 Tequichiutecpanaliztli yehihuan ihihuan pohui on ohtoquiliztli
ihuicpa on centilztli ihihuan izcaltiliztli
Tequichiutecpanaliztli ipampa nochihchihchihuaceh on ahahuilpameh
yehihuan hueheueyaque niman pihpitzahqueh niman no ihqui on ohtepozamalacenehnenqueh.
Ihueiliz niman itlazoyotiliz o non tlacatlacauyanti melahuac hueyi
quihtothticah ipan iquinyez in Altepetl in México, ipampa xtlacahuilia ma
quitlacocan on nemilizyantli.
On tlachiualti yehihuan quinxpantia in tequichiutecpanaliztli quinequi ma
nocuectlali nochi on tlinon yonihtlacoh, quiyolchicahua on cualnemliztli, on
yecnemiliztli niman on nenehucayonemiliztli, niman no ihqui quinyolchicahua on
tlacameh ipampa ma quintacan on ohcalti niman ma quitlahpiyacan. On tlachiualti
yehihuan imihihuan nohuica in tequichiutecpanliztli yehuameh in:
a) Chihchihualiztli niman maquixtiliztli ihuicpa 35 000 m2 ihuicpa on
tlaxoxohcan quen ahauilpanti yehihuan pihpitzahqueh niman huehueyacqueh.
Nohueyiliceh niman nocuectlalizeh itlaxoxohcayan in Mexihco Tenochtitlan, ican
itlachihchiuiliz, icuectlaliliz niman icualpiyaliz on tlaxoxocanimeh (canah 6
700 m2 ce xipan), Ahuen oc notaceh on ahahuilpanti yehihuan huehueyimeh niman huehueyaqueh.
Ipampa
nochihuaceh in tequimeh tequitih on Dirección General in Bosques Urbanos y
Educación Yoliztli (DGBUEA), itechcopa Dirección in Reforestación Urbana,
Parques y Ciclovías (DRUPC) niman la Dirección General in Obras Públicas.
b)
Cualcentenahualocayotl ipampa nochihchihuaceh miyec ohti campa nenemiceh on
epozpolocomeh ipan in Altepetl in México,nochihchihuaz canah 300 km yehuam on
ohmacalameh ihuian tequitl “Muévete en bici”. Quen hueliz notaz achi tlayacapan
ipan on tlaxelohlli 6, in tequichiutecpanaliztli quihtoa ica nchihchihuazeh on
ohti campa quiztinemiceh on tepozpolcoameh ipan in Altepetl in México, canah
300 km yehuam on ohmacalameh ihuian tequitl muévete en bici
Cuadro 4.3. Programa
in parques lineales y ciclovías
Tequichiutecpanaliztli
xoxohqueh centlazomeh
Ipampa nochihchihuaceh
on yencuiqueh tlamanti yehihuan tlalihticonoequeh ihuicpa on tlacatlacauyanti
niman on tlaxoxohcan altepenanyoh (iohuihihuan ahopactli, atzintlicelilonimeh,
altepeyohtlatquitl ihuicpa on coconeh, huentzitzimeh niman on tlacameh yehihuan
achi itlah quimin ahmana; caxti campa notlaiceh on tlamati yehihuan pati niman
yehihuan ca tonaltlahuiloanimeh, icihcapan huehcatlahtolcaconi, tlamamaloanimeh
niman pipitiqueh tlacauyanti, niman occequi), in tequichiutecpanaliztli
quinequi quichicahuaz on imatzoaliz on altepechuyaohqueh, tlaxoxohcayanimeh
niman huehueyimeh tlacatlacauyanti, ican ohti campa hueliz nehnemiloz, iohuihihuan
ohmalacameh ihihuan tezazacaliztli; nocuectlaliz itlachaliz in altepetl
(yencuic apantli niman xochipahtlah), nochihchihuaceh on tlacauyanti campa
cohtocaloz. Nochihchihuaceh chicueyi huehhueyimeh xoxohqueh nepanomeh: Paseo in
la Reforma centro-norte; altepeohtli Chapultepec-centro, Constituyentes, Gran
Canal, Churubusco ihihuan División del Norte, niman calzadas México-Tacuba noihqui
Ignacio Zaragoza.
Cuadro 4.4. Tequichiutecpanliztli
xoxohquinepantlah
Tequichiutecpanaliztli
yehihuan quiequi occecan quintecpanaz on tlacameh yehihuan tlanemaca nepa ipan
Bosque in Aragón
On Plan in Acción para
el Reordenamiento de Comercio y Servicios de Bosque in Zan Jihuan in Aragón
ipan in cahuitl 2008-2012 Quicalactia tacanon hueliz quixicoz ihuilitiliz on
tlanemacayotl niman niman ixexelouiliz campa nemiceh on yehihuan tlanemcaceh (nouiyanyoh
niman ipan cecen tlacauyanxelohlli). Nihtoz quenihqui quixpanextihtiaceh on
pochtecameh on inpochtecayotl, on techpohuiz ipampa nihtoz quenihqui
nochihchihuaceh on tlatquimeh niman nochi ontlalamantli yehihuan tlalihtic
oncah niman no ihqui notequitiltiz on Reglamento para Uso y Preservación in los
Bosques, ipan in amatl nihtoa quech quitlaxtlahuaceh on yehihuan tlanemaca
ipampa tlalcuitoqueh ipan on cuauti, niman no nocuectlaliz quenihqui melahac
notequitilticeh on tlacauyanti. Ihuicpa on tecahualizti niman itechcopa on
premisa ica on tlacauyanti quixtihtiaceh tomin ihuicpa on ahauilpan, nixtlaloz
quezquimeh tlacameh tequiticeh ipan on tlacauyanti yehihuan quitlahpialiceh in
cualnezcayo.
Naucannacezyeh 4.5.
Tequichiutecpanaliztli yehihuan quiequi occecan quintecpanaz on tlacameh
yehihuan tlanemaca nepa ipan Bosque in Aragón
Tequichiutecpanaliztli
yehihuan quicencayencuilia on Bosque in Zan Jihuan in Aragón
Huelehticah itechcopa
on tomin yehihuan notitlan ne ipan Bosque in Zan Jihuan in Aragón niman ica
xitla cen tequichiutecpanaliztli yehihuan quiyecana on tlchuïhulizti yehihuan tlacuectlalia,
onihtoh nochihchihuaz cen hueyi ohtoquiliztli niman tlachiualoz ican on
tlamanti yehuam mekahuac nonequih niman on nonemilia yez canah 50% ipan in
tlayecanaliztli.
Naucannacazyeh 4.6.
Tequichiutecpanaliztli yehihuan quicencayencuilia on Cuahutla in Zan Jihuan in
Aragón
Altepeyoh itequichiualiztecpanaliz on Bosque in Zan Jihuan in Aragón
On hueyi iohtoquiliz on cuautlah Zan Jihuan in Aragón quen imanezcaliz,
nochihchihuaz on tlachiualiztecpanaliztli Programa Metropolitano in Bosque in Zan
Jihuan in Aragón, in tlamantli zan nican nochihchihuaz niman ipan on
nochihchuaceh tlachiualti yehihuan imihihuan matzihtoceh on ahauilpanti
yehihuan pipitiqueh niman huehueaqueh niman on camapa ahmo tecauilhua ma
panolo, ipampa ihqui in Cuautla yehua iyoloh yez niman imaquixtiliz to
nemilizyan ipan in nororiente in Altepetl in México niman nohuiyan ipan in
altepenanyotl.
In tlayecanaliztli quinequi quinchihchihuaz on tlachihualizti niman
altepenanyotequimeh niman quipehualti on tlamanti yehihuan tlalihtic oniaceh
campa tlaitlah nonextiz nozo nocentiliz.
Naucannacazyeh 4.7. Altepeyoh itequichiualiztecpanaliz on Bosque in Zan
Jihuan in Aragón
Ihueyi tequichiutecpanaliz on Bosque in Chapultepec
Notequititliz on ihueyi ohtoquiliz on Bosque in Chapultepec ipan icce
niman ic yei xeloliztli, ipampa quintlamactiliceh on yehihuan huahtenotzah,
icuah quicuectlalia on tlayehcolti yehihuan quitemacah, ican icuectlaliliz on
nemiliyantli; icuectlaliliz niman ichihchuïhualiz on cuahtlah; ican
pochtecayocuectlaliliztli, ican cohtequiliztli niman cuectlaliliztli, ican on
xcuallixohtli popololiz, niman ica icualpiyaliz on acaxti niman tlacuihcuilti. Iixtlaloliz in
tequichiutecpanaliztli quichihuaceh on Dirección in Bosque in Chapultepec, el Consejo
Rector Altepetlano y la Secretaría in Obras in GDF. Iacitiliz in
tlayecanaliztli yehihuan amantzin tequititicah yez tlamiz on tequimeh yehihuan
oquimpehualti ipan o nica ce xeloliztli niaman 85% niman on yehihuan nihtoa
nochihuaceh ipan o nica ome niman ica yei xeloliztli.
Naucannacazyeh 4.8. ihuyiohtoquiliz on Bosque in Chapultepec
Tequichiutecpanaliztli yehihuan ica noyencuiliah niman nitzmolinatiah on
yolcatlahpixcayanimeh
On yencuiqueh yolcatlahpixcayanimeh quinteixpantilia on inyolcahihuan
melahuac cuahlli ipampa tlaitlah quitequitiltia nochi tlin yencuic. No ihqui
teititia quenihqui hueliz notlahpiyanceh niman notlacaitaceh on yolqueh
yehihuan ompa quimpiyah. Yehua in quihtoznequi ica in tlayecanaliztli yehihuan
amantzintequiti quicha canah 8.25 millones on tlacameh yehihuan huahtenotzace
niman huahtlachiaceh ipan in yolcatlahpixcayanimeh yehihuan onoqueh ipan in
altepetl: on tequimeh yehua imihihuan nopohua yehuameh in:
a) Itlachihchihuiliz
niman iizcaltiliz iohtoquiliz on Zoológico Los Coyotes. Yehihuan cenquiztoqueh
tlachihualti yehihuan nonemilia nochihuace ipan in hueyi ohtoquiliztli yez,
nocuectlaliceh on calti niman notaz quenihqui noyecanaz on Zoológico Los
Coyotes. Ipan in htoquiliztli nocalactiz iyencuiliz niman tecpanaliz izcaltiliz
on tlacauyantli, no ihqui notaz ipampa ma noyencuilican on (campa tlacauyan campa
notequitiltia ipampa itlahnochiua, tenotzqueh tlayehcolti, niman cuahlli
ixpantilizti, niman occequi), ipampa nochihuaz on ihueyiacitiliz on Estrategia
Mundial in Conservación en Zoológicos y Acuarios.
b) Iizcaltiliz
iohtoquiliz on Zoológico in Zan Jihuan in Aragón. Ipan in tequitl nochihchiuaz
cen ontli campa tlaixpantiloz niman quinchihchihuace cahcalti campa chanticeh
on mahmazameh cuitlapilehque iztac, on ichcatl cimarron niman on tepetotomeh.
Nochihchihuaz on hueyi
apiahlli niman no on teceloloyanimeh ipan on tlacauyanti americana, africana,
asiática niman europea, noihqui queh on xochipahtla.
c) Iomiyocuectlaliliz
on Zoológico in Chapultepec. Ontlachihualizti yahuih ipampa nomaquixtihtoaceh
niman nocualpiyaceh on iteceliloyanihihuan mihihuan on itlaixpantiloyanihihuan
on Zoológico in Chapultepec, nitzmolinaltiz niman nocuecytlaliceh on campa tequiti
on yehihuan quiyecanah nochi in tlacauyantli.
d) On
yolcatlahpixcayanimeh yeihuan imihihuan nohuicah on tlacauyan. In tequitl
quinequi quiteititiz quenih melahuac cuahlli notequititlticeh on tlatquimeh
yehihuan quipiyah on yolcatlahpicayanimeh. Nochihchihuaceh on tlamanti campa
quichopahuaceh atl, niman notaz quenihqui notlaltlataz on teotl intla cuahlli,
ipampa ihqui cuahlli tlaoniaz nochihuiyan ipan in tlacauayanti.
Naucannacezyeh 4.9.
tequichiutecpanaliztli yehihuan quiyencuilia niman quitzmolinaltia
iyolcapixcayanimeh in Altepetl in México
Iueyitequichiutecpanliz
on Museo in Historia Natural y Cultura Yoliztli ipampanoyencuilia
Inemiliz on Museo in
Historia Natural y Cultura Yoliztli yeh cen tlamamahlli ihuicpa on
temachtiliztli ihihuan on nemiliyantlamatiliztli. Nonequi calaquiz intech on
tlacayotl, ehuaeh achtopa on coconeh ihihuan on telpocameh, ipampa yeuameh uel
achi yahuih. In cahlli nonequi cahuaz on caltih yehihuan ahmo cuahculti
yeahihuan zan quihtothtoqueh cuectlaliceh animan mazqui xnehlli, in cahlli
techpalehuiz ipampa cuahlli nopiaz on tonemilizyan ipan in macuilpoahlli
xihuitl XXI. Nonequi quichihuaz ixpantilizti, campa quixpantiz nochi on
yehihuan yo quihtehtemo ihuicpa on cenyeliztli niman on tlacaunemilizyan
yehihuan yonochihqueh ipan in xiuti yehihuan yohuahpanaotiahqueh, ican
yencuiqueh enfoques yehihuan inca nixtlaloah. In tequitl quinequi quichihchiuaz
cen hueyi tequichiutecpanaliztli yehihuan quichiuihuaz ma nocpatzintili on
Museo in Historia Natural y Cultura Yoliztli (MHNCA), niman occequi tequimeh
yehihuan tlapalahuiceh ipampa noocpatzintiliz.
Naucannacazyeh 4.10.
Iueyitequichiutecpanliz on Museo in Historia Natural y Cultura Yoliztli
ipampanoyencuilia
Tequichiutecpanalizti yehihuan quimaquixtia niman quinyencuilia on
altepeyoh xoxohcayanimeh
In tequichiutecpanaliztli quinequi quimaquixtiaz, quicuectlaliz,
quitecpananaz niman quiyencuiliz on tlaxoxohcayanimeh ipampa cuahlli
notequititltiz niman nopacacuiz, niman noquinequi quinchihchihuaz occequimeh
ahahuipanti niman xotlahnimeh ipampa ma quicualnextican in altepetl. Quinequi
cuahlli quintitiz on tlacamaeh quenihqui cuahlli quintlapiyaceh on ahauipanimeh
ihcuac quinmatehtequih on cohti campa cohtlah pan on tlaxoxohcan, niman ihqui
nonemilia cuahlli nopiyaceh on xochitlahnimeh, cuenti, ahauilpanimeh ihihuan
altepecuahyohqueh. On tequimeh yehihuan ihihuan pohuih in
tequichiutecpanaliztli yehuameh in:
a) Ahmoxtli yehihuan ica nixtlaloz on ifitozanitario on xoxohcayo in
Mexihco Tenochtitlan. Ihcuac nochihchuaz niman nopanextix in tlamantli
techpaleuiz ipampa ica hueliz ticpiyaceh tlamachiliztli, ixmatiliztli,
tequititltiliztli niman ticmaiceh catlahameh on cocolizti yehihuan quinyolcocoa
icohtlaquihloa in altepetl. Ipan ichihualiz in tequitl tequitih on DGBUEA,
itechcopa on DRUPC, la DGPCP niman on Instituto in Ciencia y Tecnología (ICyT).
b) Itequititltiliz on cohti yehihuan cualoh ican on muérdago niman
occequimeh cohtlaquihlomeh yehua quihtlacohua icualnemiliz in Valle in México.
On muérdago yehua cen hueyi cocoliztli yehihuan quimihtlacoa o cohtlaquihlomeh
yehihuan nican onoqueh ipan inxotlalpanti in altepetl niman intla xnoquixtia
nozo nomictia hueliz zanoyeh tlahtlaihtlacoz ipan nochi in Valle in México.
Ipan in tequitl nonequi nopehualtiz on tlatehtemohuiliztli yehihuan teititiz
quinihqui nopopoloceh on cocolizti yehihuan quimihtlacoa on cohti niman
quenihqui quicehuihtiaceh ampa maca z ama itzmolini niman matlamahua. Ipan in
tequichihchiualiztli tehihuan tequitih on DGBUEA, itechcopa DRUPC, la DGPCP y
el ICyT.
c) Tlacentlaliliamatl ihihuan ixtlaloliztli ihuicpa on cohti yehihuan
onoqueh nican ipan in Mexihco Tenochtitlan. Nochihchihuaceh tlancentilizamameh
ihuicpa nochimeh on 16 Altepetliancameh, ipampa nomatiz quenihqui tlachia in
altepetl impan on cohtlaquihlomeh ipan in Mexihco Tenochtitlan, yehua in techpalehuiz
ipampa ticmaticeh quenihqui tiquincualpiyaceh niman tiquinmaquixticeh on cohtlaquihlomeh.
Ipan ichihualiz in tequitl no tequiticeh on DGBUEA, itechcopa DRUPC, ihihuan on
DGPCP.
d) Machtiliztli niman yencuiliztli ipampa cuahlli notequitilticeh on
icohtlaquilohihuan in Mexihco Tenochtitlan. Nonemilia nomachticeh nochimeh on
tlacameh yehihuan quintlahpiya on cohtlaquihlomeh ipan on xochitltlti ipan in
Mexihco Tenochtitlan, ipampa melahuac cualli nopiyaceh on cohti. Ican on
iminmachtiliz on tlacameh yehihuan quitlahpiyaceh on cohti quicuectlaliceh
niman quicualnexticeh on tlaxoxohuiyanti ipan in Mexihco Tenochtitlan. Ipan
inchihualiz in tequimeh tehihuanticeh on DGBUEA, ihtechcopa DRUPC, niman ihihuan
innenehuliz on caltlamachtilmeh ihihuan telpochcalti nozo ixtlalolizt itechcopa
on ICyT.
e) Icentiliz on tlahtlaniliznahuatiltecpanaliztli ihuicpa on
tlxoxohcatla ipan in Mexihco Tenochtitlan ican ce nauatiltecpanaliztli yehihuan
quipiyaz tlamachiliztli geográfica. Inchicahuiliz on nahuatiltecpanalizti ihuicpa
on tlahtlaniliztli itechcopa on tlaxoxohcayanimeh ihihuan atlauti niman
incentiliz, ican cen ohtoquiliztli yehihuan temachiztiz cuahlli, nonequi ma
nochihchihua ican cen tlamantli yehihuan melahuac nonequi, yehihuan tecahuiliz
nihtoz quenihqui tequitiloz niman quenihqui nochihuiliz ipampa nomaquixtich on
cohti niman on xochitlapanti yehihuan itech pohui in Mexihco Tenochtitlan, zan
quen ipan on inegaciones zan quen ipan on Tlatocayotl central. Ipan itlachiuiliz
in tequitl tequiticeh on DGBUEA, ican DRUPC, ihihuan on DGPCP.
f) Tlahtlaniliztli ihuicpa on altepetlalihlli 33 atlauti quen
tlacauyanti yehihuan tlazoht. Iacitiliz in tlayecanaliztli yez quinchicahuaz itlahtlanilizhihuan
on atlauti ipampa ma notlazohtlacan yehua onoqueh neca ipan iponiente in
altepetl ican itlatenehuiliz quen tlacauyanti yehihuan tlazohti 33
sisachitlamentin, yehihuan quihtohticah canah 50% ihuicpa on acitiliztli. Yehua
ica in nomaquixticeh on tlacauyanti niman no ihqui cualli nopixtiaceh, ipampa
xoc quintlazolchapaniceh niman ihqui hueliz noyectiliceh. Niman pamap
nochihuaceh in tequimeh tehihuanticeh yehuameh in DGBUEA, ican DRUPC, la DGPCP,
la Dirección General in Regulación Yoliztli (DGRA) ihihuan on ICyT.
g) Tlacemihtoliztli ipampa ma nochihchihuacan nemiliyantlanahuatilmeh
ihuicpa in Mexihco Tenochtitlanyehihuan quihtoz quenihqui nochihchihuaceh on
calnenepanolti niman quenihqui impa notocaceh cohtlauihlomeh.
Ica zanoyeh yohueyiyac in Altepetl in México yopeu popolihui on campa
cohtlaquihtla, yehua ipampa occepa nomaquixticeh niman occehpa nopiyaceh,
nonemilia quinchihchiuaceh calti yehihuan melahuac ma quipiyacan in
cohtlaquihloa incuatipa ipampa ihqui oniaceh cohti niman quipaleuiceh in
tlalticpactli ipampa maca za ma xotla zanoyeh. Nonemilia ipampa ipan in xipan
2008 ma nopiyacan on tlanahuatilmeh yehihuan melahuac quinchihualtiz on
tlacemeh ihqui ma quichihchihuacan in calhihuan ipan in altepetl.
h) Tlaliliztli 30 000 m2/xihuitl ihuicpa on itlacpa on calti ipan in
itlatqui GDF. Ipampa quihueyiliceh on campa tlaxoxohuixtoz ipampa cuahlli
tinemiceh niman cuahlli tichanticeh. Ipan in tequichiualiztli tequiticeh in
DGBUEA, ican DRUPC.
Naucannacazyeh 4.11. Tequichiutecpanalizti yehihuan quimaquixtia niman
quinyencuilia on altepeyoh xoxohcayanimeh
4.4.3 Tequichiutecpanliztli yehihuan ihihuan pihui on ohtoquiliztli
tlacanouicanohuicaliztli
Tequichihualiztecpanlizti ihuicpa on temachtilizli,pahpactiliztli niman
temachtiliztli tlayehcolti ihuicpa tonemilizyan niman cohyohti yehihuan quimama
on Secretaría
Itlamiyan in cahuitl nopiyaceh on tlacahuyanti cuahcualti niman ican
cenca cuahlli tleyecolti, yehihuan melahuac cauhlli tequitiz niman tlatequipanohlli
yez. Ontequitl yehihuan ihihuan tequitiz in tlatequichiutecpanaliztli yez:
a) Itlazozoyatiliz on ithualti niman on cuahutla ipampa nomaquixtiz on
tlayehcolti. Itlacahuyanti on SMA nonequi ma notlatzoyitican ipampa cuahlli
quitemacaz tlayecolti yehihuan quitlahtlanilia on temachtiliztli. Niman ipampa
hueliz nochihuaz ipan in tlayacanaliztli nochihchihuaceh huehhueyimeh tequimeh
yehihuan techihcliceh tlinon tichcihuaceh ipampa tiquincuectlaliceh on
tlacauyanti, niman camanon pehuaz tequitiloz.
Naucan nacazyeh 4.12. Tlachiualiztecpanaiztli ihuicpa on tequimeh
yehihuan te,achtiah niman itlatzoyotiliz on tlayehcolti ipan on temachtiloyanimeh
niman ipan on cuatitlanimeh
Tequichiutemachtiliztli ihuicpa tonemiyan ipampa cuahlli notequitiltiz
on tlacatlacauyanti
Itlamiyan in tlayecanaliztli nochia ma tehihuantican on tlacamh yehihuan
euitequitltiah yehuameh on tlacauyanti campa nhuiltilo, campa paxalolo, niamn
campa cohyoh, niman occequi. Onteuimeh yehihuan imihihuan tequiticeh in tequit
yehuameh in yeceh:
a) Cuahlli chichicuitlachapanaliztli. Onoqueh on tequimeh yehihuan cuahlli
tequitih ihuicpa in cuitlachapaniliz on chichiemeh niman campa tehihuantih on
tlacameh, techaoni niman occequimeh. Ipan in tlayacanaliztli nonequi
nochihchihuaceh on tequichiutecpanalizti ican macuihlli temachtiliztli, ipampa
quinhueyiliceh occequimeh tlacatlacuyanti ipan in Mexihco Tenochtitlan. In
tequitl quipiyaz cuahlli temahualiztli ipampa nopacatequititlticeh on
tlacatlacauyanti. Tehihuanticeh on SMA niman nochimeh on 16 iInegaciones in
Distro Feinral.
b) Tlacatequipanohlli ipal on tlacatlacauyantli. Ipan in tequitl
nonemilia nochihauceh macuihlli tequimeh yehihuan ipampa nopopohuaceh niman
nomaquixticeh nochimeh on tlacatlauyanti, ahueh no zan quipiyaz camanon
nochihuceh on. On tequihuahqueh no tehihuanticeh quen on SMA, on SOS niman on
16 Inegaciones cequitquimatiliztlis.
Naucannacazyeh 4.13. Tequichiutemachtiliztli ihuicpa tonemiyan ipampa
cuahlli notequitiltiz on tlacatlacauyanti
Itlayencuiliz on
Centro Educativo niman on Comunicación Yoliztli ipan on iZoológico Chapultepec
On temachtiliztequichiutecpanaliztli
ihuicpa on iZoológico Chapultepec quinmachticeh on tlacameh yehua hualtenotzah
niman on yehihuan cuahlli ahí ipan intzontecon, ipampa notaz intla achi huelih
quinyolchicahua ipampa ma quitlahpyacan on tonemiliztlacauyan. Ipampa cuahlli
nochihuaceh on tequimeh yehihuan nonemilia nochihuaceh no nequi nochi cuahlli
oniaz niman tecahuliz ma tequitilo ihuipa on iZoológico on Chapultepec, yehua
ipan yehco canah 7.75 millones tlacameh yehua huahtenotza. Ipan in tlayacanaliztli
nonequi nochi nochuihuaz on yehihuan yonihtoh.
Naucannacazyeh 4.14.
Tlachihchiualiztequitl ihuicpa on Centro Educativo ihihuan ihuicpa on
Comunicación Yoliztli ipan on Zoológico in Chapultepec
Tlacacohuayanchihchiuahliztli campa tlacauyan ipan on Zoológico in Zan
Jihuan in Aragón
Ichmochihaliz iyencuiliz on Zoológico in Zan Jihuan in Aragón, ipan on
xihuitl 2003, cemi miyec tlcatl yau ontenotza canah 2.1 millones, yehua ica
melahuac nonequi ma nochihchihua ce tecaquiloyan campa hueliz temachtiloz niman
tlapatlahuaz ipampa cuahlli notaceh on yehihuan techahnotzah. Icitiliz in
tlayecanaliztli yez quichihuaz nochi on tequitl yehihuan yoquinonamaltih.
Naucannacazyeh 4.15. Itecaquiloyanchihchihualiz on Zoológico in Zan
Jihuan in Aragón campa tlacauyan.
Itlachihchihuiliz
itlachihualiyan/tecaquiloyan/temachtilocan ihuicpa on Zoológico Los Coyotes
Icualchihchihualiz
iuicpa cen tlacauyan quicahuiliz on Zoológico Los Coyotes quichihuiliz cuahlli
m aonia niman ma quimicnelican on 1.5 millones tlacameh yehihuan cuahnotza, on
tepeyolqueh yehihuan quimpiyah ipan in Yolcapixacan niman imaquixtiliz iyolcayo
ipan in Valle in México. Yehua ica in, ipan in teyecanaliztli nonequi
nochihuaceh on tequimeh yehihuan yonihtoh nochihuaz.
Cuadro 4.16.
Itlachihchihuiliz cen tlacauyan campa miyec tlachihualizti nochihua / tecacoyan
campa temachtiloz ihuicpa on Zoológico Los Coyotes
Tlamatiliztequichiutecpanaliztli niman nopahpactiliztli ihuicpa on
Bosque in Chapultepec (itlalhuichiualiz on Bosque in Chapultepec)
On Bosque in Chapultepec zanoyeh hueyi quihtohticah ihuicpa on
tlamatiliztlacauyan niman huehuetcayoh intechcopa in calpanchanehquh yehihuan
nemi ipan in Altepetl in México. Yehua ica nonemilia ica nican qunamiqui ipampa
nican nochihuaz on ilhuitl ipan in Altepetl in México nonequi man nochihuacan
tequimeh yan ma quinyoliti on totlamatilizyo, on nemiloyan tlayehcolti yehihuan
quitemaca on Bosque in Chapultepec, niman no ihqui quinequi ma tehihuantican
nochimeh on chanehqueh ipampa ma quitlazohtacan niman ma quiteixpantican nochi
tlinon toaxca ipan in Bosque. Nonemilia zan quen tequitiloz ipan nochi in
tlayecanaliztli niman quinequi tlalhuichiuaz cecn xipan niman quinmiyequiliz on
tequimeh.
Cuadro 4.17.
Itlamatilizchihualiz ihihuan pahpaquiliz on Bosque in Chapultepec
4.4.4
Tequichiutecpanaliztli yehihuan ihihuan pohui on ohtoquilizti bioética,
bienestar animal y protección a los animales
Tlachihualiztli ipampa
ica nomaquixtia niman no cualpiyah on yolqueh.
Ipan in tonalti ipampa
cuahlli nopiyaceh on yolqueh yehihuan nican quin piyah yolcatlahpixcayanimeh
nonequi melahuac nochi ma nochihuacan on acitilizti uÿan nihtoa nochihuaceh,
yaica intla nochi nochiua melahuac cuahlli tlaoiniaz quen ipan condiciones
físicas, psicológicas ihihuan biológicas ihuicpa meyec tlachihualizti yehihuan
imihihuan nohuica on bioética ihuna yuhcayolcayotl. Niman ipampa hueliz
nochi nochihuaz in
nonequi nopiyaz on tepoztatquitl yehihuan techpaleuiz ticmacquixticeh,
ticmanahuiceh niman quicteixpanticeh, tictlacaitaceh niman cualli imihihuan
tinemiceh on yolqueh. On tequimeh yehua
imin tequitih ihihuan occe tequitl yehua in:
a) Intlachihchihualiz niman intlayecanaliz on tlachihualiztecpanalisti
campa nohcuiloa on tlinon niman quenihqui nomanaquixtice niman nomanahuiceh on
yolqueh. Nochihchihuaz cen tlacenmachtiliztli ihuicpa on tlanemacaloyanimeh,
tlaizcaltilonimeh, yehihuan quitemacah tlayehcolti, tlchihualiztli,
ixpantiliztli niman yehihuan quinemacah on yolqueh ipan in Mexihco Tenochtitlan.
b) Tlanahuatilchihchihualiztli ihuicpa on tlanahuatilmeh yehihuan
techchihualtz ma tiquíntlahpiyacan on yolqueh yehihuan nemih ipan in Mexihco
Tenochtitlan. Nochihchihuaz
on Reglamento in la Ley in Protección in los Animales y in las Normas Yoliztlies
en Materia in Protección in los Animales.
c) Nochicahuaz
incualnemiliz on yolqueh yehihuan nemih ipan inyolcatlahpixcayanimeh in
Altepetl in México. Nochihchihuaz niman notequitiltiz on yolcacualenmiliztli,
nochihuaceh miyec tequimeh yehihuan ipampa inca cuahlli nemiceh on yolqueh
ipampa quintlayehyecolticeh, niman pehuaz quiminmacaceh yencuic tlacuahlli on
yolqueh yehua tetlatlalilia ipan on Código in Bioética ihuicpa Dirección
General in Zoológicos niman Vida Silvestre in la SMA.
d) Notaceh on yolcatepenemiliztli impan on yolcatlahpixcayanimeh.
Nochihchihuaz cen tenehualocayotl yehihuan ica notaz on tepeyolcanemilzitli
yehihuan oncah ipan on yolcatlahpixyan ipan in Mexihco Tenochtitlan.
Nochihchihuaceh on tequimeh yehihuan ican quimpahticeh incocoliz on yolqueh, n
ihqui notaz quenihqui quichihuiliceh ipampa maca za noyeh ma cualocan on
yolqueh yehihuan nemih ihtic in yolcatlahpixacayanimeh.
Naucannacazyeh 4.18. Intemaquixtili ihihuan incualnemiliz yolqueh
5. Atl
5.1 Ixtlaloliztli, yaliztli niman acitilizti
Itemacaliz on chopahca atl, incon quenin quixtiliz niamn iitaliz ipampa
no ocpatequitiltiz, yehuameh cen huehueyimeh tlachihualti yehihuan nonequi
ipampa hueliz nozcaltiz cen calapan. Ihueyiliz in tlayecolti ihihuan
matzihticah on oncaliztli niman iteuitiltiliz on atlatquitl, ihcon queh
ioncaliz.
Itechcopa in Altepetl in México, on calapanhueyiliztli quichihua ipampa
o cachi huel miyec ma tlahtlanilo atl, yehua ica in nochihua ceh hueyi ahmantli
ipampa xmiyec onoqueh amelti campa huelis onocuitiaz on atl yehua nonequi yehua
ic ayopeu notehtemahua impa occequi clapameh. Yehua ica, on atlahtlaniliztli
yehua techahmana amantzin niman no yehua tohueyi acitiliz, ica ne ohuihyo campa
oncah niman ipampa noquixtiz. Ipampa hueliz notaz in tequitl, nonequi ma
nochihchihuacan tlanahuatilmeh yehihuan tlachaceh ipampa melahuac ma
notlazohtli niman melahuac cuahlli ma notequitilti on alt, niman maca zan ma
nahahuilti ipampa ihqui zan quen hueliz toconpixtiaceh.
Ihueyiliz in Altepetl
in México (ica tohlameh 8.6 millones chanehqueh) inahnacaztlan (o cachi canah
18 millones). On ixpantilizti teititiah, ipan in Mexihco Tenochtitlan,
chicnahui ihuicpa on 16 inmarcaciones melahuac yohuehueyiyaqueh, ahueh o cachi ipan
on altepetliancau Tláhuac, Xochimilco, Cuajimalpa niman Milpa Alta, niman ompa
yau Tlalpan niman Iztapalapa ihcuac ye yez 2012. Intla ipan titohuicah in, to
acitiliz yez tiquintlau¡yecolmacaceh nochimeh on yencuiqueh calpameh yehua
cuahlli nemi ihihuan on tlanahuatilemh, ipampa ihqui maca za ma nocahuilican ma
nochantlalican ipan on SC niman imapn on amelti yehua quimacah at in altepetl.
Aman in tonahlli, on
hopahca atl temacaliztli ipan in al Mexihco Tenochtitlan ca 32 m3/seg niman
tlachihchihti ican amelti yan nocan onoqueh tlahtic (yehihuan onoqueh ipan in
Altepetl in México niman ipan Estado in México) niman on amelti yan onoqueh quihquiahuac
(yehihuan onoqueh ipan on Estado in México ihihuan Michoacán). On amelti
yehihuan onoqueh ne quiahuac quintocayotiah superficiales niman quipanextiah 37%
hueyi atoyatl yehihuan quimaca atl in Mexihco Tenochtitlan; ahueh xzanoyeh huiyi
quihtohticah amantzin; niman mazqui ihcon te, on ahmo huehcauiliztli, ican
iomiyotlamiyan on Estado in México, nota ica nopiyentzintiliz on hueyi atoyatl
yehuzn hualehua neh ipan on Sistema Cutzamala (canah 1 m3/seg), yehihuan
quitemacaticah on Comisión Nacional in Agua.
On occequimeh amelti
yehua quixpantiah canah 63% ihuicpa on temacaliztli, tlachihchihtli ican on
amehlli ihuicpa on Lerma niman yehihuaniaxcah on Altepetl in México; in
ahmantli huahnochihua:
a)
Tlanentequitiltiliztli. Oc achi miyec noquixtia xquen yehua calaqui, o nica
melahuac miyequeh tlahtlanih atl niman aueh xoc onca campa notemitiah on amelti
niman yehua onoqueh atlahco niman ipan on SC. Onoqueh canah 80 atlauti yehua
cecemoyahtoqueh ipan canah 30 mecayomeh yehihuan, ihcuac xopantlah, quiceliah
atl canah 70% yehihuan quintemitia on iamelhihuan in Valle in México. No ihqui
on, SC quichihchihua 59% ica hueyoi in Mexihco Tenochtitlan, niman nonemilia
ica cece hectárea campa nochantlalilo, on atemaliztli tzinquiza canah 2.5
millones in litros in agua cecenxipan.
b)
Atoyatzinquixtiliztli yehihuan quintlamacah on calpameh (canah 3 m3/seg ipan
inzacanochi xihuti. Inpopololiz on ameyalti techchihualtia ma tiquinchihchihuacan
niman ma tiquintehtemocah aolhuazti (huehhuecatla tlalcoyonilizti, yehua patioh
quizá ihcuac noquixtia on atl) nozo occecan notlaliah. Ahueh matictenquixticsn
ics cana chicomeh nozo chicuyi aolhuazti ipan ce chicuacen tonahlli pehua xoc tequitih,
ipampa pehua xoc quiminmaca on tlahuihhli, electromecánica niman iipampa on
andalismo, niamn occehpa pehua teuitih ta ihcuac yotlacuectlaliloc.
c) Ihtlacauiliztli.
Onoqueh amelti quen Sur Oriente in la Altepetl, ipampa oncah campa xtlacualcan
quitemaca acuahlli atl. Niman on calpameh yehua ompacah onoqueh
yoquipopolohqueh on campa tlaxoxohuiyaya, zan que non atlauti niman zan que non
tlaihtlacoliztli.
Aman notehtemoahua
quenihqui hueliz nomaquixticeh on amelti yehihuan amantzin tiquimpiyah niman
nochihuaz ipampa ma atemican ihcuac quiahui; notaceh on tlatemalilyanimeh;
temachticeh ipampa ma quitlazohtlacan atl, niman nohueyiliz on acoyoctli.
Melahuac nonequi ma
nochicahuacan on tlanahuatilmeh yehihuan amantzi onoqueh. Ipampa maca ma
quincahuilican on tlacameh ma nochantlalican zan campa yehuameh quinequiceh
quenon ipan atlauti niman ipan on tlacauyanti campa tlahpixtli,niman no ihqui macalactican
on tlcauyanti campa naci on tlapayahutli niman quintema on amelti niman itenco
on ANP. Noihqui notaz ipampazan cecan ma tequitican on instituciones feinrales
niman local pamp notequitilticeh on tomintequitiltiliztli niman
tequichihchihualiztli yehua tehihuan ma quincalactican on yencuic amantecayotl.
Ihuicpa on
atliohuivtlayehcolti, ihueyiliz ipan chopahca atl ca canah 97.14%, inoquic
ihuicpa on acoyoctli hueh canah 93.17% (oncaltlazalohli niman icetiliz ihuicpa
on acoyoctli); nochi on yehihuan yonihtoh huahquizticah techo n
calpanhueyiliztli.
Ipehualizomiyo on
chopahca atl, tlalacocohtli ihihuan italiztli quipanextia ahmanti qunimeh:
tlalpaxcalaquiliztli (on ica nohueyi nentequitiltiah on) niman
icualtequititltiliz niman yehua in quipanextia ihtlacahuiliztli quen,
chololiztli niman amanaliztli. Ihuicpa on imecayo on chopahca atl, oncah on
tlapololiztli, yehihuan huahnochihua canah 35% atoyamacaliztli; niman huili
notah ica on acocohti neh cochcoyonqueh, niman cahua teh miyec tlacatl
nopepechoa niman cshua te xtlatlaxtlahuah, niman ica ihcon quichihuah canah
hueh xaci on atl quenon ipan on (Inegaciones Álvaro Obregón, Coyoacán,
Cuajimalpa, Gustavo A. Mainro, Iztacalco, Iztapalapa, Miguel Hidalgo, Magdalena
Contreras, Tlalpan).
Itechcopa on
acoyocmecayotl, noteltihtihtoqueh on tlalpaxcalaquilizti, yehihuan
quimihtlacoah on icualtequitiliz on ohtoquilizti yehihuan onoqueh ixcotlahlli.
Niman yehua ica in techihualtia ma nochihchihuacan plantas in bombeo niman in
patiohquiza ipampa hueli tequiti. Noihqui on atzacualti yehihuan quintecpana on
huiyiohti, o nica miyequeh tlacameh zan canon nochantlalia. Yehua ica
iquizaliz, itoyahuiliz niman iohuitiliz on atl yehihuan tlahloh xoctlaxilia
ipan in Altepetl in México.
Itechcopa on
mecayoitaliztli nima iocpatequitiltiliz on atl, aman nota ica miyec atl
huahnoquixtia techahcha niman xoc hueli nochopahua ipampa zanoyeh yotohlantic
niman niman pamap xoc oncah canon niman tlinon ica nchopahuaz on atl, in
nochihua ica xticmatih quenihqui tictequitilticeh on tla yehihuan ticuih.
Nonemilia nopatlaz
itechcopa on atl yehua tlino xoccuahlli, on ipampa maca z ama toyahui atl niman
ihqui no cuectlaliz on acoyocti, ahueh notaz cuahlli on yehihuan huehueyimeh:
on yehua huel tetitlanilihticah, on intlaloztohuihihuan Tequixquiac niman on Emisor
in Poniente. No nequi ma nohueyili itzinomiyo on huehcatl acoyoctli niman
zachica ma nixtlalo ipampa maca ma ihtlacahui, ipampa cuahlli ma tequitican; no
ihqui nonequi ma nomiyequili on atl yehihuan nochopahtcah ipampa cehpa hueliz
ma nocui, on atl yehihuan huelehticah techahchan, clatlanemacaloyanimeh, ipampa
hueliz occehpa nocuiz impa on industrias, pochtecayan, xotlalpanti niman
ahauizpanti.
Ihuicpa on
tlacohualiztli, tlatzinquixtoc 14% ipan on amatl campa neztoqueh on yehihuan
tlatequititltiah (om ipampa nomati quezqui chanyotl) niman canah 33% ihuicpa
tletemachihualonimeh tlaliliztli (ihuicpa on tlacameh yehihuan
tlatequititltiah), yehihuan quihuehcahua itlahcuiloliz niman itomintlahtlaniliz
on tleyehcolti yehihuan quiceliah on tlacameh ihuicpa on atl. Nochi on
quihtlacoa on tlatlaxtlahuilizyotl, ipampa on mecayotl xcuahlli tlachihchihtli,
on iahmotlanemiliz on chanehqueh quichihuah ma nixpoloa on atzitli.
Nonequi nocuectlaliz
ianenquizcayo on tlanemcayomecayotl, nochicahuaceh on tlcameh ipampa ma
quitlatlaxtlahuacan zaniman on atl yehihuan quicuih, niman no ihqui
noyolehuaceh ipampa maca za noyeh ma atoyahucan. Niman ipampa hueliz nochihuaz nochi
in nonequi notlaliceh on tlamaquixtilonimeh yehua quimaquixtiaceh atl yehihuan
techahchan acitoc.
Ipampa nocuectlaliz on
ahmantli yehihuan yonihtoh, nonequi ma nopiyacan on cuahlli tlanahuatilmeh
yehua techchihualtiz ipampa cuahllima tictquititltican atl, que no nahuatihlli
itoca tequichiutecpanaliztli in Gestión Integral in los Recursos Hídricos in Mexihco
Tenochtitlan niman yehihuan camach onochihchiu tequichiutecpanaliztli in Manejo
Sustentable in Agua para la Altepetl in México. In amameh yehihuanitechpoui on
Tlapohualiztequiyotl Yoliztli, quenihqui quichihuaceh on tlacamh niman
quenihqui tequiticeh itechcopa atl yehihuan nican nocui ipan ipan in atepetl.
5.2 Acitilizti
5.2.1 Hueyi acitiliztli
Nocealtiz on
icualtequiltiltiliz niman imanahuiliz iau in Mexihco Tenochtitlan.
5.2.2 Pipitiqueh
acitilizti
• No hueyi
cuectlaliceh on tlayehcotli ihuicpa atl.
• Ca yolic
notzinquixtihtiaz on inentequitiltilizhihuan iamelhihuan in Altepetl in México.
• noquexaniz iquizaliz
on itetzu on hidrometeorológicos.
• o cachi
notequititltiz on atl yehihuan yo nochopau ipampa ica maquinatequican on
cohtlaquihlomeh: ixicaliztli, pochtecayotl, tlachihchihualoyan, tlaxoxohuixcan
niman nahauiltiloyan.
• hueliz nopiyaz on
noueltlaxtlahuiliztli.
• nocuectlaliz niman
notahpiyaz on atl yehua tlahloh niman tlatoyahtli.
• Nomaquixticeh niman notlahpiyaceh on atoyameh.
5.3 Ohtoquilizti
5.3.1 Nohueyiliz on itzinomeyopehualiz atl ihuicpa on chopahca atl, tlalacocohtli
ihihuan ichopauiliz.
Nochihchihuaz on itzinomiyopehualiz atl ipampa zanoyeh yotothlantic,
pmapa cualli quitemacaceh on altepetequipanoliztli.
5.3.2 nocuectlaliz ixexeloliz on chopahca atl
On ipampa nopoloz on achololiztli, nocuectlaliz niman nomiyequiliz on
atl yehua notemacaz yuhquineneuqui ipan nohuyan on calpamehe yehua cualli
quipiyan intlaltzinomiyo.
5.3.3 noyolehuaz
imaquixtiliz niman icualtequitiltiliz on atl
Cemimiyec atl toyahui
niman ixpolihui ipan on acocohti yehua imihtic yau on Gran parte chopahca atl;
niman teh sin embargo, ne techahchan, zanquen ne ipan on nonamicyotl niman ipan
on tlazalohli yehua onca calpan niman ipan on itequititltiliz (ixpolohlli), no nixpoloa,
nonequi ma notelti in ipampa nopalehuiz on icualtequititltiliz on atl.
5.3.4 Nomanahuiz on
tlahpixcatlacauyan niman nochicahuaz incemel on iameyalhihuan in Altepetl in
México
Quen onihto ipan on
tlaxelohlli 3, nonequi ma notelti on calpan izcaltiliztli ihuicpa on SC niman
ipan on cmapa onixicaticah atl yehihuan ya une iticon tlalamehlli, ipampa ihqui
maca z ama nihtlaco on quiyaupan, niman no ihqui hueli ma atemican on
tlalamelti.
Melahuac zanoyeh
noicihcanequi ma notemitican on tlalamelti ican on atl yeua huaxini ne ilhuicac
ihcuac quiahui ipampa maca ma tech polo.
5.3.5 notelticeh on chantlalilizti ipan on tlacauyanti campa ouihtla
niman niman nocuectlaliz itlaloh on acoyoctli
Xopantlah zanoyeh ohuihcayoh ihuicpa on tlcameh yehihuan nochantlalia
itenco atlautli, La temporada in lluvias se traduce en riesgos para la
población acentada en barrancas, niman no quitzacuilia icualtequititltiliz on
atlaliohuiatl ipan in altepetl, yehua ica zanoyeh cualli nonequi ma ticpiyacan
on acocohti campa yau on atl yehihuan tlahloh (atlatzcti, huehcatlan acocohti
niman tlacelilonimeh).
5.3.6 Nohueyiliz on tlachihchiuiliztli niman icualtequititltiliz on
achopahualiztli yehua quichihuah on amecayotl nican ipan in Altepetl in México
Incuectlaliliz on campa nochpahua atl techpaleuiz o cachi miyec ma
ticpiyacan atl niman ihqui nocahtiaceh on campa panoa on chopahca atl, niman
ihqui no nopiyaz tlinon ica notemaceh on tlalamelti niman ihqui no hueliz
tictequititlticeh ipan occequi tlamanti (tlachihchihualoya, pochtecayan,
altepqtequipanolizti niman ahauiltiloyaniyan), nimanihqui te notzinquixtiz
iihtlcohuiliz on amelti niman on atoyameh.
5.3.7 Noyolehuaz on cualtlaxtlahuiliztli niman zaniman ihuicpa on
chopahca atl tequiyotl.
Ipampa nochihueliz npchihuaz on tlinon yonihto, nonequi nochi tlacatl
melahuac ma quitlaxtlahua iau niman ihqui nopiyaz tomin ipampa nocohuaz tlinon
polihui ihuicpa on icualtequititltiliz atliohuihihuan.
5.3.8 Noteltiz niman nocuectlali on aihtlacohuiliztli
On nemiyancemehlli quitta cen tlanahuatiltlalihlli niman yehua techihliz
ta canon tlami on icualtiliz atl niman quechca notoyahua zanquen ixcotlahli
niman zan quen tlalihtic; yehua ica, nonequi notlahpixtiaceh on
amatecayoyanimeh niman on tlanemcayotl ihcuac quixtah atl yehua tlahloh, no
ihqui miyecpa ononotzaceh on mantecayoyanimeh ipampa notaz ica melahuac cuahlli
tequitih niman ma nohuicacan ipan on tlanahuatilmeh yehihuan yonotlalihqueh
ihuicpa on tlanemiyanyotl. On Dirección Ejecutiva in Vigilancia Yoliztli quihtoa
ica on amantecayomeh nonequi ma quinchihchihuacan on campa quichopahuaceh niman
cuectalaiceh on atl yehua yehuameh quihtlacoa.
5.3.9 Imaquixtiliz niman icectlaliliz on atoyayolizyan
Ononextihqueh on tlacauyanti yehua techpalauiceh ticuectlaliceh on atl
niman ihqui nocuectlaliceh on pipitiqueh atlauti niman nimannomanahuiceh on tlacauyantlahpixtli,
ihcuac noteltiz on calpanhuiyiliztli, no ihqui notaz quenihqui nochihuiliz
pamap m aonia turismo, yencuictoquiliztli niman cecnic yehua techpalehuiz
ipampa ma ticpacatequitiltican on ahahuilizpanti.
5.4 Tlachihualizti
5.4.1 Tlachihualizti yehihuan ihihuantequitih on ohtoquilizti yehihuan
ica no hueyilia on itzinomiyopehualiz on chopahca atl, acoyoctli niman
chopahualiz
Tlachihualizti yehua ica nocuectlalia on itzinomiyopehualiz on atl.
On celiliztli, ohuitlaliliztli, nenehuiliztli niman xexeloliztli yehua
etapas ihuicpa on abastecimiento niman aquixtiliztli ihuicpa cen calpan; yehua
ica nonequi on atlchihualizti yehua quichihuaceh in tequitl, quen aolhuazti,
atliohuihihuan, acaxti, aquixtiloyanimeh, axexelolizti niman on campa nocelia.
Yohyolic niman ipan nohuicaceh on anequiliztli, nochihchihuaceh on
tlalihtictlayehcolti ipampa cualli quintaceh on nican chanehqueh ipan in
Altepetl in México. Ipan in tlayecanaliztli nonequi onaciz 98% ipan ihueyiliz
on altepetequipanoliztli ihuicpa chopahca atl niman 94% ipan
altepetequipanoliztli ihuicpa acoyoctli. Yehihuan cenquiztoz tequitqui yez Sistema in
Aguas in la Altepetl in México (SACM). On ohtoquilizti yehihuan ihihuan
tequitih in tlachihualiztecpanalizti yehuameh in:
a) Incuectlalilz on
acuezcomameh yehua quipiyah chopahca atl. Cecen xipan, nocuectlalia on
acuezcomemeh yehua quipoyah chopahca atl, ican on nentlanemilihlli ipampa
nopiyaz on altepetequipanoliztli ihuicpa on temacalizlti. Ipan xihuitl 2012,
yonihto nochihchiuaceh canah 131 acuezcomameh ipampa nomiyequiliz canah 7
b) Nochihchihuaceh on
campa nochopahuaz atl niman campa onoquixtihtiaz on chopahca atl. On ipampa
nocuectlaliz iyectiliz atl niman ihqui hueliz noctiz ipan on calpameh yehihuan
onoqueh campa tlacpac, ipan on cahuitl 2007-2012 nochihchuaceh 15 campa
nochopahtiaz atl niman 12 campa nomacahtiaz on chopahca atl. Yehuameh
tlachopahcaloyanimeh techcahuiliz nomiyequiliz on atl yehihuan yonochopai canah
38% ipan 4.1 m3/s yehihuan aman nopiya.
c) aohchihchiuiliz niman on chopahca amatlatl. On axilizhueyiliztli
nonequi ma nochihchihuacan yencuiqueh aohti yehua ica noyecanaz on chopahca
atl, ipampa ihqui hueliz noctiliceh atl on calpameh yehua ahmo quipiyah atl
amantzin. Ipan in tlayecanaliztli yehihuan amantzin tequitititcah nochihchihuaceh
82 km ihuicpa on aohuimeh niman occequi ohti 12 950 km yehihuan aman quipiya in
Mexihco Tenochtitlan.
d) Acaxpiyaloyanimeh chihchihualiztli. Nonequi ma nonahuatican on
atoyameh yehua quitemacah atl; yehua ica, nonemilia nochihchihuaceh 16 acaxtih
campa melahuac ninequi nitemacaz on chopahca atl niman nohueyiliz 11 500 m3
nenehuiltilizhueliliztli a capacidad niman centlaliliztli.
e) Atlacoyocchihchiuiliztli. No ihcuac on nochihchihuaceh on chopahca
atl iohhui, nonequi manochihchihuacan on acoyocti ipampa ihtic onotitlaniz on
atl yehua yonotequititltih. Ipan cahuitl 2007-2012, nonemilia nochihchihuazeh
25 km acoyocti.
f) Atliohuihchihchiualiztli ihuicpa n atl yehihuan yonochopahu. Aman in
Mexihco Tenochtitlan quipiya 838 km altiohhui campa yau on atl yehihuan
yonochopau. On ipampa o cachi miyec tlactl ma quipiya atl, ipan in
tlayecanaliztli nonemilia nochihchihuaceh 30 km ihuicpa on ohti campa yaz on
atl yehua yonotequitiltih, yehihuan quihtohticah 50%. Ica on nomacahuaceh on
atlauti yehua quipiyah chopahca atl niman niman nohueyiliz on
altepetequipanoliztli ihuicpa on yencuiqueh tlatequitiltianimeh.
Naucannacazyeh 5.1.
Itzinomiyochihchihualiz on atl
5.4.2 Tequichiutecpanalizti yehua ihihuan pohui on ontoquiliztli
yehihuan icualtemacaliz ihihuan ixexeloliz on chopahcaatl.
Tequichiutecpanaliztli yehua quitlahpiya on itzinomiyopehualiz on aohti.
Icualtequitiliz on aohmecayotl ihuicpa on chopahca atl, acoyoctli niman
chopahualiztli nonequi manotlahpixtia, ipampa ihqui cualli tequiticeh nochiemeh
ontlamanti, ichquichca nocentlalia on atl, noohuitilia, nehua, nonenehuiltia,
nocpatequitiltia, niman zaquin notoyahua. Amantzin ica xonca atl nenequi ma
nochihuacan tlachihualti yehihuan ma techcahuili ma tiquinmaquixtican on
atoyameh yehihuan huehueyimeh (aohxexeloliztli). On s tequichiutecpanalizti
ihuicpa on sectorización niman aohyapatlaliztli techpalehuiz macaz ama
ticahuilican on atl ma cholo, yehihuan nocha ica ma nomaquixti on atoyatl 3.0
m3/seg xhuehcatica (ipan 2010 xihuitl). Yehihuan cenquizticah tequitqui yeh
SACM. On tequimeh yehihuan ihihuan tequitih on tequichiutecpanalizti yehuameh
in:
a) Inextiliz niman ipatlaliz on achololizti. Cecen xipan, in
tlachihualiztli quinequi quitzinquixtiz on achololiztli ipan on aohti camapa
yau on chopahca atl, niman intla tichuahcentilia on chololizti yehihuan onoqueh
ipan on acochti niman campa zan ihcon nopapachoah on tlacameh niman
xquitlaxtlahuah huahhueyiya ipan canah 35% ichquich atl yehihuan notemaca nican
ipan in Mexihco Tenochtitlan.
Itlamiyan in xipan nonemilia nixtlaloceh 10 000 km ihuicpa on matlameh
(77% imatlau chopahca atl), ican in nocah nomanahuiz 0.5 metros cúbicos cecen
cautzin.
b) Electromecánico cualpiyaliztli. Ipampa nochi tlinon oncah tequiti
nochi ce xipan, nonequi cualli ma nopiyacan, cenquizticah on tlamanti yehihuan
tequith ica tlahuihli. On cualpiyaliztli no maca on imecayo chopahca atl quen
on acoyoctli niman chopahualiztli. Ipan in xipan 2007-2012 nochihuaceh canah 1
624 cualpiyalizti.
c) Patlaliztli niman icuectlaliliz on itepozacocohihuan on chopahca atl.
Oamantzin itepozacocohhihuan on achopahcatl ahmo cualli onoqueh ipampa zanoyeh
choloa atl ica canah xopaxcalac on tlahli niman ica zanoyeh ye
huehuentzitzimeh, niman yehua ica in xoc cuahlli quitemacalo on altepetequipanoliztli(apopoliztli,
niman cuahlli altepetequipanoliztli), yehua ica nonequi ma nopatlacan nozo cuahlli
ma nocuehcuectlalican on ipampa zanquen ma hueli ma notemacatia on atl;
ichquichca 2012, yonopatlaqueh canah 2 500 km itepozacohcohhihuan on chopahca
atl; ica in tequitl notaz aquinon quitequititltihticah atl niman
xquitlaxtlahua.
Cuadro 5.2.
cualpiyaliztli in la infraestructura hidráulica
5.4.3
Tequichiutecpanalizti yehihuan ihihuan pohuih on ontoquiliztli yehihuan ica
noyolehuaz imaquixtiliz niman icualtequitiltiliz on atl
Tequimeh yehua
quinmaquixtiah on atoyameh
Ipampa aman in
tonahlli xcuitlah atl nonequi ma pehua ma nota quenihqui ma nomaquixtican on
atoyameh (xexeloliztli); on tequichiutecpanalizti ihuicpa ixeloliz niman
ipatlaliz on aohti techpalehuiz ipampa maca z ama toyahui on atl, niman ica in
tequitl nonemilia nomaquixtiz cen atoyatl 3 m3/seg ahmo huehcatica (ipeucan
2010) ihcuac pahuaz tequititceh on los 336 xexelolizti yehua quichihchihuah in
tequitl. Aquinon no occe tequiti ca on SACM. On tequitl yehua
ihihuan tequiti in tlachihualiztli ca:
a) iaohxexeloliz on chopahca atl. Ica in tequimeh np nequi no xexeloz
atl niman notzinquixtiaz on atoyahualiztli; on tlaxelohuiliztli quicalactiz
100% ipan 2009 xihuitl.
Naucan nacazyeh 5.3.
Atlaumaquixtiliztli
Tequitl yehihuan ica
icualtequitiltiliz atl
Cecen xipan nixpoaloa
canah 35% chopahca atl, niman niman on aohti zanoyeh yocohcoyanqueh zan que non
yan ipan ohtli onoqueh noman zan que non yehihuan onoqueh techahchan niman on
campa zan quichtectoqueh.
Yehua ica zanoyeh
miyec nixpoaloa on atzintli, yaica amn noequi ma noyolchicahuacan on
alpechanehqueh ipampa cuahlli ma quitequitiltican on atl yehua quicelia in
chahchan ipampa iqui ma tlaxili niman ihqui maca za miyec atl ma nocui yeh ma
notzinquixtia cen,1 m3/seg ipan xihuitl 2010. On cenquizqui tlaxelohli SACM,
ihihuan tequiti on DGBUEA. On tequimeh yehua imihihuan tequitih on tlachihualizti
yehuameh in:
a) Nextiliztli niman popololiztli ihuicpa on achololiztli impan on
acocohti yan onoqueh techahchan. Ihcon quen on ixnextilia nima ipatlaliz on
acocohtih yehihuan yocohcoyonqueh in tequitl choh mantcah niman quinequi
quitzinquixtiz on atoyahualiztli yehua nochihua techahchan, quinequi maca za
manixpolo on atl ihcuac toyahui. On acitiliztli ipan in xipan 2012 yez ihcuac
tzinquizaz 10% iquizayan on atl ipan on acocohti yehihuan ½ a 1½ pulgadas.
b) Tequimeh yehua ica
nopiyan cen icualtequitiltiliz on atl. Ican in tlachihualiztli nonequi maca za
noyeh ma nixpolo on atl niman no achimanotlazohtla niman no ihqui ma nopatlacan
on acocohti yehua yoihtlacauqueh ipampa iqui ma techaxili on atzintli ihihuan
iquih za ichquich in ma notequitilti 1 m3/s itequititltiliz ipan in xhuitl
2012.
Cuadro 5.4.
tequichiutecpanaliztli inicualtequitiltiliz in agua
5.4.2
Tequichiutecpanalizti yehihuan imihihuan tequitih on ohtoquiliztli ipampa ica
nomaquixticeh on tlahpixcatlacauyanti niman icectlaliliz on tlalamelti
Tequichiutecpanalizti
yehihuan inca nocuectlalia on nemlizyan ipan on Suelo in Conservación
Ipampa nopiyaceh on
tlacauyanti campa hueliz atemiceh on amelti, nonequi notaz canon niman
quenihqui nochihchihuaceh on campa ixcatiaz atl ihcuavc quiahui. Yehihuan
teqitz Dirección General in Conservación in los Tlaltictlatquitl niman Desarrollo
Rural. On tequitl yehihuan ihihuan tequiti in tequichiutecpanaliztli yez:
a) Tequimeh niman
tlachihualizti yehihuan inca nomaquixtia on tlahli niman atl. Nochihchihuaceh
on tlacauyanti campa noceliz atl ihcuac quiahuiz niman yehihuan onixicatiaz
imihtic on tlalamelti niman no ihqui notaz ipampa maca za noyeh matla petlahua
on atzintli. Niman ipampa nochihualtiz on tequimeh yehihuan nican nihtohticah
nonequi ma notequititlti on tomih yehua nihtoa notemacaz impa on nocahualizti
235 imihihuan on calpameh ihihuan on ejidos ipan SC (notaz on tomin
yehihuanoncah ipan on tequitl yehihuan quimaquixtia niman quicuectlalia on
ecosisachitlamentin ixelolizpa 3.4.4).
Nauacannacazyeh 5.5.Tequimeh yehihuan ica nocectlaliah on nemilizyanti
ipan on SC
Tequichiutecpanaliztli yehihuan ica nomaquixtiah on ixoxohuiyaynimeh on
altepetl.
In tequichiutecpanaliztli, yehihuan no onopanextih ipan on xeloliztli
4.4.2, occehpa noteititia nican ipampa hueyi impactoh quipoyaceh ihuicpa on
tlamaquixtiliztli ihuicpa on tlahpixcatlacauyanti campa atemih on tlalamelti.
Yehuameh in tlatenehualizti ihuicpa on tlaxoxohcatlah ipampa quiminmacazeh in
cohtitlan on altepemeh niman on atlauti incentequitiliz ipan on ANP, Machiotl
yehihuan notequitiltia ipampa ica nomaquixtiah on nemilizyanti ipan on SC,
ihcon quen la creaciótlahtlanilizchihchihualiztli ihuicpa on n in areas verins
niman atlauti. Yehihuan cenquizticah tequitqui yez on DGBUEA.
a) Tlanahuatihlli yehihuan ica nomanahuiyah on altepecohitlanti niman
atlauti quen cen tlamantli yehihuan tlazohti Quen yonihtohcah ipan on
xeloliztli 4.4.2, nonemilia notenehuaceh 33 tlazohcayanimeh ipan in xihuitl
2007-2012. Niman ipampa nchihuaz in tequitl nonequi zan cecan mateuitican on
tepachohqueh, SEDUVI niman on Inegaciones in Mexihco Tenochtitlan.
b) Itlahtlaniliz on tlaxoxohcayanimeh niman atlauti. Ican on tequimeh
intocah, on SMA quitemacaz on tlamachiliztli campa nezticah canon natentoqueh
on tlalamelti ipan in Mexihco Tenochtitlan, ahmantli , tlatquiyotl,
tlahpiyaliztli, niman occequi., yehihuan techcahuiliz tiquittaceh canon
yotlaihtlacau niman tlinon hueliz ticchihuaceh ipampa achi titlcauectlaliceh.
Cuadro 5.6.
tequichiutecpanaliztli in protección in áreas verins urbanas
Tequichiutecpanaliztli
yehihuan ica natemah on tlalamehlli
Ipampa nocuectlali
icayolic icemel on tlalamehlli, nonemilia zan nomatemazeh on aolhuazti, nochia
notitlaniz atl ipan on atoyameh canah 2.5 m3/seg. On cenquizticah tequitcqui
yehua in SACM. On centenehualocayotl yehihuan ihihuan tequiti in tequichiutecpanaliztli
yainin:
a) Ichihchihualiz on aolhuazti campa tlachichintiaz. On itequitiltiliz
on quiahutli, neneuca ihihuan ipopololiz on atezcatzitziemeh, yehua ipipitiqueh
acitilizhihuan in tequitl. Ichihchihualiz omn aolhuazti camp onixicatiaz niman
campa tlacualcan ipan on tlacauyanti topográficas niman geológicas, ihihuan
tomin matzihtoqueh. Ican in tequitl, notemilticeh ican atl on tlalamehlli in
250 L/seg, ican ichihchihualiz 500 aolhuaztlis campa tlchichintiaceh niman
tlaaxitiliztlachihualti ipan 2012 (ichquichca in tonahlli nopiya 75 aolhuazti).
Naucannacazyeh 5.7.
Iatemaliz on tlalamehlli
5.4.5
Tequichiutecpanalizti yehihuan ihihuan tahuih on ohtoquilizti ipampa ica
nomanahuiceh on ouihcantlacauyanti niman i yectiliz on itzinomiyo
Icuectlaliliz on
matlameh niman atzacualti
Ipampa nomacaceh
manahuiliztli on altepechanehqueh yehua chantih necah citlampan, niman nochi
quechzan tlacatl nemi noquixtialiah atl on atzacualti ipampa maca ma atemican
on calohti niman on tlalmatlameh ipampa cuahlli ma tequititcan on itzinomiyo on
acoyctli campa yau on tlahlo atl ihcuac quiahui. Niman yehihuan cenquiztcah
tequitqui yehua in SACM. On tequimeh yehihuan imihihuan tequitih in
tequichiutecpanaliztli yehuameh in:
a) Itlapohuiliz on reins niman on atzacualti. Cecen xipan nocectlalia on
acocohti campa yau on atl yehihuantlatequitiltihlli ipan canah ( 6 800 km cecen
xipan), atzacualti, atlauti, apanti, atoyameh, acuitlapilti, atezcameh niman
aohti (ihuicpa 300 mil a un millón in metros cúbicos cecen xipan), ipampa
cuahlli ma tequitican. Itlamiyan in tlayecanaliztli notlapoceh niman
nopopohuaceh canah 37 500 km aohti (on quihtoznequi yexpatipan on imecayo on
acoyoctli) niman nopopohuaceh canh 6 780 796 m3 caxtipan niman conducciones,
yehihuan techcahuiliz ma nomaquixti niman ma noneneuitl niman ma noohuitlalili
can on atzacualti, aohti, atoyameh, atezcameh niman on altlauti.
b) Tequimeh yehihuan ica nopopoloceh on amanalti. Ipampa hueliz notaceh
on campa zanoyeh tlahtlaihtlacahui ihcuac xopa, nonemilia ichihchihualiz on
aquixiliztli, zazaliuyanti niman centlalilonimeh, niman occequi, nonemilia
notzinquixtiz canah 14% ihuicpa on atoyauiliztli ipan canah 825 amanahllis (113
tlalti).
Naucannacazyeh 5.8. Cuectlaliliztli ipan reins niman atzacualti
Icualpiyeliz on
acoyoctli yehihuan oncah huehcatlan
Nonequi ma nota
quenemeh amantzin on Emisor Central, ipampa xcaman nota quenemeh ichquichca
opeu tequiti, niman ipampa hueliz onoaz nonequi nochicahuaceh on campa huaquiza
on atl niman campa calaqui, (Emisor in Oriente), niman nochicahuazn mecayotl
ihuicpa Drenaje Profundo (noihqui on Interceptores) niman ihqui hueliz nchihuaz
on ixtlaloliztli (ipueca 2008) niman icectlaliliz on Emisor Central. No ihqui
ica on tequimeh yehihuan nican notlalia miyec noquixtiz on atl yehihuanihtic
yau ipan canah 110 m3/s. yehua tequitiz yehihuan in Sistema in Aguas in la
Altepetl in México. On tequimeh yehihuan ihihuan tequitih in tequichiutecpanaliztli
yaimeh:
a) Ichihchihualiz on
emisor oriente ihuicpa on huehcatlan acoyoctli. Ica onocalactihqueh on aohti
campa yahu on atl yehihuan atlahlloh, ihqui quen nonequi cualpiyaliztli ihuicpa
itlaman in acoyoctli, nonequi occequimeh ma nichihchiucan campa on quiztiaz on
atl yeua tlahloh, niman cama noceliz on atl yehihuan hualehticah ilhuicac.
b) Ichihchihualiz on
campa nocelia atl ipan on huehcatlan acoyoctli. Nonequi npcalactiz ipan in
mecayotl yencuiqueh tlalti; niman yaica nonequi tlachihualizti yan tlaceliceh
iapan in xihuitl 2009 ichquichca 2012.
c) tlahpiyaliztli
niman ceuctlaliliztli ihuicpa on emisor centralniman campa nonamiquih on
acoyocti. Ihcuac yonocuectlai on aohti yehihuan oncah tlalihtic niman ihcuac ye
nopiyaz on yencuic emisor, ye hueliz nixtlaloz on emisor central niman
cualpiyaliztli yehihuan nican quiztoz (ichquichca 2008). Ihqui melahuac nopiyaz
on manahuiliztli ihuicpa in altepetl ixpan on huehueyime atetzauti.
Naucan nacazyeh 5.9.
Icualpiyaliz on huehcatlan acoyoctli
5.4.6
Tequichiutecpanalizti yan ihihuan tequitih on ohtoquiliztli yean ica nochpahua
atl yehua tlahloh niman o cachi miyec noquixtia ihihuan notemaca
Cualpiyaliztli niman
itequititltiliz on tzinomiyopehualiztli ipampa ica nochopahua atlahloh
Nonequi ma nohueyili
on icueltiliz on tlahlo atl nozo campa nochopahtiaz: in nochihuaz ipampa oc
achi miyec notemacaz atl, xocnotequititlticeh on atlautih campa yau chopahca
atl, niman occepah notequitiltiz. Nonemilia ca itlamiyan in xihuitl notoyahuaz
2.5 m3/seg. On yan cenquizticah tequitqui yehihuan in SACM. On tequimeh
yehihuan imihihuan tequitih in tequichiutecpanaliztli yameh in:
a) Ihueyilia niman
iyectiliz on achpahualoyanimeh niman on campa onnoquixtihticah on atl yehihuan
nozticah. Nocihcanequi ma nohueyili on ichichchihuiliz niman iyectiliz on
atlachopahtli cnah 2.5 m3/seg aman in tonahli cnah 7.2 m3/seg ichquichca 2012,
yehua notah 2.5 m3/seg ican iyectiliz ipan on tlalamehlli; niman ihqui
nopalehuiz icemehl on tlalamehlli, niman ihqui xocnotequititlticeh on aohti
ipampa ipan onotoyahtiaz atl.
b) Iyencuiliz on iohuih atlachopahtli. Ipampa zan quen quinotemacatiaz
on cuahlli tlayecohlli nomaca cen cualpiyaliztli on ohti yehihuan quiqui on
tlahlohatl, ipampa maca z ama cholo atl, no nemilia ica ipan 2012
tlacuectlalihuaz 5% ihuicpa on iohui atl yan tlahloh, on quihtoznequi canah 40
km.
Naucannacazyeh 5.10. Icualpiyaliztli niman hueyiliz itzinomiyopehuali on
atlachopahcaloyan
5.4.7 Tequichiutecpanalizti yan ihihuan tequith on ohtoquiliztliipampa
ica noyolchicahuaceh on tlacameh ipampa ma tlatlaxtlahucan zaniman niman ma quitlaxtlahuacan
on tlayehcolti yehua quiceliah ihuicpa on chopahca atl
Poctecayocuectlaliliztli
Ipampa nopiyaz tomin, noequi notlaliceh on tlatemachihualonimeh niman
ihqui nomatiz aquinon miyec quicui atl niman quech quitlaxtlahuaz ipampa miyec
tlacatl zan cuiticah on chopahcatl nima hueh xquitlaxtlahua. Yan tequitiz ipan
in tequitl yez on SACM.
Niman on tequimeh yehihuan imihihuan tequitih on tequichiutecpanaliztli
yameh in:
a) Iyencuiliz on
ahmoxtocayotecpanaliztli ihuicpa on usuarios. Nonequi ma noyencuili on ahmoxtli
campa tocayoneztoqueh on yen quipiya atl inchachan ipampa ihqui nomatiz
aquinomeh tlaltlaxtlahuaceh, quech, camanon niman quenihqui, ipampa ihqui
hueliz nopiyaz tomin ya nica tlacuectlaliloz, niman in tlaxtlahuihli
nocuectlaliz nochi on tlan xcuahlli oncah. Nican nonequi noyencuiliz on ahmoxtlatocayotecpana
canah 100% ipan in xihuitl 2012.
b)Tlatemachihualotlalihli ne techahchan campa onacah atl. Ican on
tlatamachihulaontlaliliztli hueliz ticmaticeh aquinomeh quipiyah on chopahca
atl, niman notaz quenihqui nomzquixtihtiaz on aitemozcaliz, notlaxtlahuaz niman
notaz ipampa ma ma no toyahua. Ipan 2012 notlaliceh 31 500
tlatemachihualinimeh, ihqui naxitiz on 100% on tocayotlatecpanaliztli.
c) Cualpiyaliztli ipan
on tlatemachihualiztli. Ipampa cualli nopyaz on tlatemachihualiztli cuahlli, on
cualpiyaliztli nochihua cecen xipan; itlamiyan in cahuitl nonemia nomacaceh
incualpiyaliz canah 650 000 tlatemachihualonumeh, eyhihuan ica nopiyaz 100%
ihuicpa on cualtequitiliz on tlatemachihualonimeh.
Naucannacazyeh5.11.
Icuectlaliliz on aohtli yan yahu campa tlanemcayan
5.4.8
Tequichiutecpanalizti yan ihihuan tequith on ohtoquiliztli yan ican
notlalcahuiz niman noteltiz iihtlacahuiliz on atl
Itlalcahuiz niman
iteltilizz iihtlacahuiliz on atl
acitiliz in
tequichiutecpanaliztli quinequi quitzinquixtiz on aihtlacahuiliztli niaman
noyectiliz niman nocuectlaliz cehpa ica yolic, ipampa ihqui mca z ama onia on
ihtlacauqui atl. On tequimeh yehihuan imihihuan tequitih in
tequichiutecpanaliztli yameh in:
a) Xocnihtlacoz on
atl, ican on nenehuiliztli niam itlahpiyaliz on nemilizyant campa onoqueh on
tlcihchihualoyanimeh, pochtecayomeh niman iuicpa on tlayecolti. Ihuicpa on
cahuiliztli ipal Mexihco Tenochtitlan, cecen xipan nocelia on machtiliztli yan
teqchihlia quechca atl nima quechca tlahli nocahua on atl yan yonotequititltih
yan miyecan cuahtoyahuah ipan in Mexihco Tenochtitlan. Ihcuac ahmo notlacaita on
tlanahuatihlli yehihuan amantzin notequitiltihticah, on yan ahmo quitlacaita
quitlattitlanialia. Intlachihuahli maohmoztlaticah niman nihtoa ica ipan nochi
in tlayecanaliztli ma nihto quezquimeh on empresas yan ahmo quitlaciaah in
nahuatihli, no ihqui notztiaz quechca hueyiyua on ahmantli. Yan tequitz yain in
DGRA, ihihuan on Dirección Ejecutiva in Vigilancia Yoliztli.
b) Nohueyiliz on campa
neztoqueh in toca on industriales, comerciales niman ihuicpa on servicios ipan
Mexihco Tenochtitlan. Ipampa ihqui ticpiyaceh tlinon ica tiquinchichhihuaceh
politcaz yan techihliz quenihqui ticmanahuiceh atl nimaca canon ticontoyahuaceh
on yan yonocuic niman no techihliz canon onoque on establecimientos
industriales, comerciales niman in servicios ubicados ipan in Mexihco Tenochtitlan,
no ihqui quen igeoposicionamiento. Yan tequitiz
ipan in tequitl yain: DGRA, ihihuan on SACM.
c) Nohueyiliz on itlahpiyaliz on atoyahuiliztli. Ipampa notaz niman
niman xoc nihtlacoz on atl, miyecpa onotaceh on industriales quen tlayehcolti,
nochihuaz ihihuan on SACM ipan on nocalactiz on iquitzquiliz on tlahohatl yan
nixtlaloz ipan cen laboratorio ihuicpa in Sistema.
d) noyolehuaz niman
colinaloceh on tlanahuatilichihchualiztli yan quimanahuiceh atl, niman
tehihuanticeh on sectores social, público niman privado. Nochihchihuaceh niman
noquixticeh ome tlanahuatulmeh ihuicpa on atlahpiyaliztli ipampa nomanahuiz
niman notaz quenihqui xoc nihtlacoz atl . On DGRA yaha tequitiz.
Naucannacazyeh 5.12.
Prevención niman control iihtlacohuiliz on atl
5.4.9
tequichiutecpanalizti yan ihihuan tequith on ohtoquiliztli yan ica nomaquixticeh
on ecosisachitlamentin
Atitlanchihchihualiztli
On tequichiutecpanaliztli tlachihchihtli ica yei tlanepantli yehihuan quinequi
quimaquixtiz niman quimanahuiz on campa oncah atl quenon neh Tláhuac niman
Xochimilco, ihcuac nochihchihuaz on acaxti, yehihuan ihihuan zalihtiaceh on
corredor ecoturístico. In icitiliz yez nochihuaz on tequichiutecpanaliztli
ihcuac xe aci 2011. On tequitl yan ihihuan pohui in tequichiutecpanaliztli
itoca:
a) Atitlan ipan in sur
oriente in Mexihco Tenochtitlan, atezcatl Zan Gregorio Atlapulco Xochimilco
niman Tláhuac. Nonequi nchihchihuaz cen acaxpan yan oniaz ne itenco on atezcatl
Zan Gregorio en Xochimilco niman ne Tláhuac, ihihuan on Comisión Interinpeninncial
para la Conservación in Patrimonio Natural niman Cultural in Milpa Alta,
Tláhuac niman Xochimilco. In tequitl nopehualtiz ihcuac nixtlaoz canon cuahlli
yexz notlaliceh on tlamanti niman tlinonnonequi ipampa huelix nochihuaz nochi
in. Niman yan tehuameh yeceh yameh in SACM, La Dirección in Planeación niman
Evaluación in tequimeh, la Dirección General in la Comisión in los Tlaltictlatquitl,
las Inegaciones in Xochimilco niman Tláhuac niman on ompaca chanehqueh.
Naucan nacazyeh 5.13.
Atitlanchihchihualiztli
6. Yaliztli
6.1
Temachiztilizixtlaloliztli, yalizti niman ouihacitilizti
6.1.1 Chanehqueh
Quitl on XII Censo
General de Población ihuan Vivienda, ialtepeu on ZMVM canah 18 335 427
chanehqueh (18% ihuicpa on chanehqueh hua nocentilia niman huahnochihua ipan in
tlahtocayotl), niman on occequmeh, 8.6 millones ichanehcahuan in Distrito Federal,
yehuan quitlalia ipan on ica ome entidad federativa yehuan o cachi ipan
chantilo ipan in tlahtocayotl 8.8% achi ontemoticah xquen on Estado de México,
yehuan quipiya 13.1 millones chanehqueh, yehuan in quixnextihtoqueh 13.4% on
tlahtocayo chanehqueh3.
Intla huahnocentilia
nochimeh on chanehqueh tiquitah ica melahuac quihueyimahua tonemiyan;
quilochtilia icualtequitiltiliz in altepetl, niman quitentlalilia on
manahulizyotl axcan niaman moztla huiptla.
________________________________________
3 Datos
del ohtoquiliztli del Programa General de Cenquizcacuectlaliliztli Urbano del
Distrito Federal, SEDUVI, 2001.
ihqui hueixti on
chanehqueh miyequiyaceh 22 millones chanehqueh ihcuac aciz 2020 xihuitl. Niman
intla ihcon nochihua, hueliz, ipan on 15 xiuti yehuan huahlahuih 56.5% ialtepeu
on ZMVM chanticeh ipan on altepetlahtocayomeh yehuan tlahtlateco onoqueh ipan
on Estado de México, niman yehuan o cachi miyec quipiyaceh ichanehcahuan yeceh:
Ecatepec, Nezahualcóyotl, Naucalpan, Tlalnepantla, Atizapán, Chimalhuacán,
Cuatitlán Izcalli e incluso Tultitlán niman Ixtapaluca.
6.1.2 Iizcaltiliz on
calpannezcayotl, itlaltequitiltiliz niman tepozpolocotequetzaloyan
Itlaltequitiltiliz
ipan on Distrito Federal noxelohua ocantipan: on urbano, yehuan cenquizticah
ipan on tlacauyan centro-norte niman ica hueyi 60 868 ha, niman on yehuan
tlahpixtli, ipan on tlatectli suroeste niman tehuan calaqui Guadalupe ihuan
Santa Catarina, canah 87 294 ha.
On yehua ica ceh quimalcochoa 41% ipan in tlacauyan niman on yehuan ica
ome, 59% yehuan nocahicah4.
Itechcopa on itlachihchihuiliz on calpannezcayotl, yehua in
huahnozcaltihtiu yolica ahueh mohmoztlatica, intla ticcentilia itlal on Distrito
Federal zan quen on altepetlahtocayomeh conurbados, cen izcaltiliztli
quimomohtia niman quihtlacoa o tlaltlahpiyaliztli, niman o cachi neci que
tlaihtlacolo niman quitzinquixtia on huelitiliztli pampa nomaquixtiz in
altepetl.
Nonemilia ica itlahtlaniliz on altepetlahlli hueyiyaz, ipan 15 xihuitl
yehuan huahlahuih, canah 20 y 40%. On hueyu tlaltlahtlaniliztli melahuac
hueyiyaz quen ipan altepetlahtocayomeh niman tlalti quen Huehuetoca, Tecámac y
Tizayuca, campa zanquen notlahtlahtlantiaz on tepetlahlli pampa
quiolhuanizaloz, niman on Distrito Federal, en donde las Delegaciones centrales
(Benito Juárez, Cuauhtémoc, Venustiano Carranza ihuan Miguel Hidalgo), zan quen
tlahtlantiaceh tlahlli ohtoquiliztlis ihuicpa ocpayencuiliztli.
Ica xcuahlli tequiti ihuicpa on tlachihualizti yehua quichihua on
tequichiutecpanalizti ihuicpa cenquizcacuectlaliliztli económico niman
tezazacaliztli, yehuan cen tlamantli yehuan tlapaleuiya ipan on patlalizcayotl
itechcopa on ahicyaliztli. Ipan 1983, on canahyalizti yehuan pehticah niman
yahticah neh Distrito Federal quixnextiaya za quen 62% centilizticah
huahnochihua, ipan 199 4, otzinquiz canah 57%. Itechpa canahyalizti metropolitanos
(Distrito Federal ichquichca Estado de México), onochiu 17 za quen 22%; in quihtoznequi
4.2 millones canahyalizti cecen tonahlli. Nonemilia ica ipan 2020, in
tlapohuahlli yez canah 5.6 millones ihuicpa canahyalizti niman quinezcayotia
canah 20% intzahlan canahyalizti ipan on ZMVM (28.3 millones)5. Yehua ica on
canahyalizti itzanlan altepetlahtocayomeh conurbados ihuan el Distrito Federal
onochiu 2 millones a 5.6 ipan on xihuitl 2020.
Tiquitah ica xzan
cecan tequitih on programas de desarrollo urbano, desarrollo económico,
transporte ihuan medio ambiente, quiohuihtilia icualtequitiliz in altepetl
niman xcauhlli hueyiya niman quihtlacoa on canahyaliztlahtlaniliztli, yehuan
hueli nota ihcuac on temilo ipan ohti pampa o cachi ti huehcahuiz pampa hueliz
tiquizaz ipan on ohtli. Costos económicos, ambientales niman sociales, yehuan huanquiztica
itech on tlamantli, ye zanoyeh huehhueyimeh niman on xtecahuilia ma
quimaquixtican in altepetl.
Ican on tlamachiliztli
yan nopiya hueli nota quechca hueyi nopya on acitiliztli ticpaiyan ihuicpa on
tezazacaliztli ipan in altepetl:
• On
tepozpolocotequetzaloyan, no ihqui quen on calpannezcayotl, no hueyiya
melahuac, niman in quihtoznequi ica nochihua cen hueyi ahmantli pampa
icualtequititliz in altepetl.
• On flota vehicular
matriculada ipan on ZMVM onoomelih 1990 ipan xihuitl 2006 ohuyiyac ipan in
xipan za quen 3.75 millones icelnolinianimeh, ahueh xnopoa omemalacayomeh. In
tepozpolocotequetzaloyan hueliz nocentiliz canah 4 millones, tehuan
tepozpolomeh tlamchiotilti ipan occequimeh estados niman on omemalacayomeh, yehuan
no yo miyequiyaqueh ipan in xiuti.
• Itech nochimeh in
tepozpolocoameh yehuan onoequeh, 82% zan huel te axca, niman yehua
yonotocatlalihqueh cecen xipan canah 185 000 tepozpolocomeh xyetiqueh niman
yencuiqueh ipan in za canochi mcuihlli xipan, zan ipan Distrito Federal. In tla
in tlapohuahlli notlalilia occequimeh yencuiqueh tepozpolocomeh yehuan onoqueh
ipan on estado de México, on itepozpolocotequetzaloyan in altepetl hueyiya 270
000 cetilizti ipan ce xipan. Tla tehuan nopohua an tlinon yonihtoh, itlanemiliz
on tepozpolocotequetzaloyan tlachiotihloh ipan on ZMVM tlachiahlli ipan on
xihuitl 2010 huahnochihua 4.1 y 4.3 millones cetilizti, tlapohuahlli, pampa
ihcuac huah no cetilia ihuan on yehuan quiahuacyoh nehnemiliztli, hueliz
huahnichihuaz 4.5 millones tepozpolocomeh6.
Nonican ma
toconihtocan ica on tepozpolocomeh yehuan tlamamah, yehua quipiyah on
huehhueyimeh tepozpolocomeh niman ichquichca 25 xiuhti ica huehuehmeh, yehua in
occe tlamantli yan quihueyilia on ahmantli yan hualehticah itechopa on tepozpolocotequetzaloyan.
________________________________
4 Tlapohuahlliz
proporcionadas por la Dirección de Ordenamiento Ecológico del Territorio, SMA,
2007.
5 Anteohtoquiliztli
del Programa Rector Metropolitano de Tezazacaliztli y Vialidad, COMETRAVI, 2006.
6 Restricción
vehicular en fines de semana, DGGCA-SMA, 2007.
6.1.3 Ohcayotl
Ichquichca ipan
xihuitl 2000 nopiyaya ipan on Distrito Federal canah 10 200 km de ohti7, yehuan
on 9% cenquizticah ohtli cacta, yan quichihchihuayah on ohtli yan tlatahlli8,
on nepantlah ohtli, canah 9 200 km, ica ahmo hueyi ohtli 9.
Ipan in tonahlli on
ohti zan yononepanohqueh niman hueli nota ipan on Periférico sur-poniente.
On ohcentiliztli
yehuan ica ome quipanextia cen ixmanaliztli cemi tlatzintlan pampa polihui ma
notoquili, pampa xmiyec ohtli oncah yehua tlapalo onoqueh, niman pampa zan
canon quintequetza on tepozpolocomeh niman melhuac tepazoloa pampa zaquin ce xhueli
panoa, ni ihqui pampa miyecan on cah campa ohuihcan nozo canah xonoqueh on
temimiliti, tlauiloanimeh, tlalihtlacahuiliztli, nozao ihcuac pehua
quintzahtzacuah on ohti pampa tlalhuichihualoa nozo itlah occe tlamantli.
On
nenemilizmachtiliztli quipanextia ica zan15% onoqueh ohti yan campa hueliz
tiquiztinemiz 30 km/hr, niman ihcuac temi hueli notlatlalolo canah 7 y 15
km/hr10. El Periférico ihuan el Viaducto, yehuameh o cachi tetlanticah ica
temi. Niman on occequimeh nepantlah ohti no ihqui temih cmantica, niman hueh
notlatlalolo canah 20 km por hora.
On hueyi huehcayot
yehuan oncah itech on campa titequith, campa tontlacoa, titomachtiah,
tontauiltiah nozo tontotpahpactia quichihuah ma iniah zanoyeh on
ohnenemiliztzacuililiztli ipan in altepetl
6.1.4. Olinyoliztli
Ontlacati in XX xihuitl, onpehuazque inin tepoztlahuiloni in huiye
altepetl. Niman
ica amo miyec ohti onoqueh ipan in altepetl, on 1923 in tlacati Alianza de
Camioneros de México A.C. tepozpolocomeh ini hueyi altepetl México Tenochtiltla
48 mil tepoztlahuilon, 5% in huiye tepoztlahuilanque, In 1942 xihutl, in Ley
que Fija las Bases Generales para el Transporte y el Reglamento para el
Servicio Publico de Pasajeros11 yan tlazazacah niman tlamacquihtic yan yetic.
Inin 1969 quipiyah tline altepenepantla panoceh pampa hueliz yaceh campac yahui.
In hueyi ahmantli oc
cenca hueyiya pampa in tonahlli o cachi miyec tlacatl nemi yehua quitequititlti
inin 1969 onpehua Sistema de Transporte Colectivo Metro, in yei ohtli. Ini 1981
xihuitl i hueltepozpoloco, yehua ica notlahtlani ma nochihchihuacan
tlanahuatilmeh yehua techpalahuiceh pampa notaz in Ruta 10012. Quenihqui
nochihuiliz in ahmantli niman quenihqui ticmanahuihtiaceh to enmiliztlacauyan:
• On 81% canahyaliztli
yehuan nochihuah ipa in altepetl nochihuah ipan tepozpolocoameh yehua nochi
tlacatl quitequititia niman zan 19% ipan on tepozpolocomeh yehua huelteaxca.
• Niman ihcuac
notequitiltia ontepozpolocomeh yehua quicui nochi tlacatl, on intlacahuiliztli
cemi hueyo tzinquiza ihuicpa cece pasajerokilómetro13.
Nochi on canah
yaliztli yan onihcuiloh ipan on xihuit 199 4, canah 6.9 millones (33%) prhuah
canah chicuacenipa ica cualcan niman canah chicnahui cauitl ica cualcan, nima
oc yeh cenca 90% nocentilia ipan 24 tlacuyanti, yehuan mahtlactli ihuan ce
ihuiccapoui on imunicipios conurbados del Estado de México14. On hueyi
huehcayot yehuan oncah itech on campa titequith, campa tontlacoa, titomachtiah,
tontauiltiah nozo tontotpahpactia quichihuah ma iniah zanoyeh on
ohnenemiliztzacuililiztli ipan in altepetl.
In hueyi ahmantli oc
cenca hueyiya pampa in tonahlli o cachi miyec tlacatl nemi yehua quitequititlti
i hueltepozpoloco, yehua ica notlahtlani ma nochihchihuacan tlanahuatilmeh
yehua techpalahuiceh pampa notaz quenihqui nochihuiliz in ahmantli niman
quenihqui ticmanahuihtiaceh to enmiliztlacauyan: notaz quenihqui
noyolchicahaceh on tlacameh pampa maca zanoyeh ma quicuican in tepozpolcohuan,
yeh ma quicuican on tlacazazacaliztli pampa ihqui maca zanoyeh ma
titlahtlaihtlacocan; on autobuses ma quimpatlacan on microbuses, on
ohcuectlaliliztli, on bicicleta tequititltiliztli pampa achi ma huanocahuacan
on tepozpolcomeh, niman ihqui hueliz quiztinemiloz neh itualcalco, no ihqui
nochihchihuaceh on tlanahuatilmeh pampa yehuameh on yan tepaxaloltiah ma
quitilican quenihqui quichihuiliceh pampa maca zanoyeh ma quihquizatih niman
ihqui ma quihtlacocan in altepetl.
_______________________________________
7 Programa Integral de
Trasporte y Vialidad, 2001-2006, SETRAVI.
8 Inin huey tequita in
Plan Rector de Vialidad de la Ciudad de México, in xihuitl 2001 quipian in huye
ohtli 328.60 kilometros.
9 Datos de la SETRAVI
que no coinciden con los nuevos datos de la misma Secretaría, donde se señalan
182.2 km de red vial
secundaria ipan on Distrito Federal.
10 Programa Integral
de Tezazacaliztli y Vialidad, 2001-2006, SETRAVI.
11 Idem
12 Idem
13 Programa para la
Introducción de Medidas Ambientalmente Amigables en Transporte (PIMAAT), SMA
2003.
14 Programa Integral
de Transporte y Vialidad, Ob. cit.
Niman yonotac ica
ihcuac notequitiltia on transporte público tlamaquixtilo ihuicpa on
tlacauyanti, niman yaica in cualtia tosistemas. In quihtoznequi ihcuac nohuica
cen tlacatl ipan cen tepozpoloco privado tlalcui 50pa quen tla quicuicia on
transporte público15. Yehua ica in nonequi cuahlli ma nota quenihqui nocuiceh
on tlalti campa hueliz ce nemiz, in pampa on huehhueyimeh tepozpolocomeh xan
ihqui tlalcuaih xquenonemh on automóviles privados, ihqui notzinquixtia on
canahyayaliztli niman ohtzacualiztli yehua nochihua ihcuac oc cen ca
notequititia on huel tetepozpoloco.
In tlamantli
yehuannonemilihticah nochihuaz quinequi ma nochihchihuacan on ohti campa yaceh
on carros yehua tlamamah niman neh yetiqueh niman ihqui macaz ama
tlaihtlacocan. Ica in nonemilia o cachi cuahli tinemiceh pampa pehaz ticuiceh
on hehueyimeh tepozpolocomeh pampa canah tiaceh niman teh ihqui no achi on
temotiaz on pasaje, nimanica in tequitl quinemilia ica tzinquizas on ohtzahtzacuiliztli
ihcuac nocuih on tepozpolocomeh niman noquexaniz on congestión vehicular16.
On tezazacaliztli
zanoyeh ihuian nohuica o non nemiliztlacauyantli on nota pampa zanoyeh quihtlacoa;
pampa zan cecan tequiticeh, on SMA ihuan nocahua on SETRAVI pampa quitazeh
quenihqui tequiticeh, noihqui quen ihuan on SEDUVI niman on SOS. In quihtoznequi
ica pampa hueliz ticuectlaliceh on canah yalizahmantli yan oncah ipan in DF
nonequi zan cecan ma tequitican on tenechicoloyanimaeh yehuan nican nemi ipan
in GDF.
6.1.5 On
ohuihacitilizti
Tezazacaouihacititliztli
• Cuahli tlazazaloloz
pampa nochimeh ma zan cecan ma titequitican pampa notaz on tezazacaliztli ihuan
on tlaihtlacoliztli.
• Notaz pampa maca
zanoyeh ma patioh on tezazacaliztli.
• Noyectiliz on izan
cecantequititliz gobierno federal ihuan occequimeh calti.
• Nochihchihuaceh
miyec programas yehuantechpaleuiceh ica notaz quenihqui nochihuiliz pampa
nohueyilizceh on ohti campa panoceh on tepozpolocomeh.
• Icualcecantequitiliz
on mecayotezazacaliztli pampa zan cecnic oniaz on tezazacaliztli.
• Nochicahuaceh on
altepechanehqueh pampa no ma quihtocan queh¡nihqui nochihuiliz pampa
nocuectlaliceh in amanti.
• Tiquitaceh quenihqui
nochihuiliz pampa tictlanemiliz patlaceh in chanehqueh pampa ma pehuacan ma
quihtetemocah occecneca in canhyaliz.
Ohuihacitilizti
ihuicpa on cuahlli ihyotl
• Notzinquixtiz on
ouihyomochihualiztli ihuicpa tonemilizyan.
• nomiyequiliz on
tonalti pampa maca ma tequitican nochimeh on tepozpolocomeh pampa maca ma
tlaihtlacocan.
• Notzinquixtiz on
combustibletequitiltiliztli por kilómetro-pasajero tlazazactli.
• Nopopoloz miyec
tlanahucocoliztli.
6.2 Acitilizti
6.2.1 Pitentzin
acitiliztli
Nocuectlaliz on canahyaliztli ipan in Distrito Federal.
6.2.2 Pipitiqueh acitilizti
• Cuahli notlayehcolticeh on chanehqueh niman nomiyequiliceh on
tepozpolocomeh yehua tezazacah
• Notzinquixticeh on tepozpolocomeh pampa maca zanoyeh miyequeh ma
quiztinemican ipan cen tonahlli.
• Notaz pampa maca ma
quiztinemican cemi yolic on tepozpolocomeh.
• Noyolchicahuaceh on
chanehqueh pampa maca nochic tepozpolocotl ma quicuican pampa canah yaceh, yeh
no ma quitehtemouilican quenihqui quichiuiliceh pampa occequi tezazacalizti ma quitequitiltican.
• Nohueyiliz on
porcentaje ihuicpa on tezazacaliztli yehua aman nochihuah ipan on
tepozpolocomeh yan nochi tlacatl hueliz quicuiz , niman achi ma cuahcahuacan
inceltepozpoloco.
6.3
Yuhquitlachihualiztli
___________________________________________
15 Políticas e
instrumentos de transporte público masivo para grandes ciudades, Departamento
de Sistemas / DEPFI / UNAM, 2003.
16 Proyecto
Introducción de Medidas Ambientalmente Amigables de Transporte (Donación GEF).
6.3.1 Nocuectlaliz on
ohcayotl
On quechca
nontlatlaloa on tepozpolcomeh ipan in Ciudad de México nochihua intla cuahli n
ohti campa quiztinemih pampa amo huelih notlatlaloah campa xtlacualcan.
Intechcopa on tezazacaliztli ihuicpa on tepoztezazacanimieh amo hueli
notlatlaloa niman xoc ihqui tezazacah ica cemi miyec tlacatl yoquinicohuilih
itepozpoloco niman ica xnopiya canon nochihchihuaceh iohuihuan on tepozti niman
ica yonotzinquixtih on cauti yehuan ica nomachtilo niman tequitilo. Niman ica
on tepozti xoc notlatlaoah in quihtoznequi ica o cachi miyec quitlatiah on
yehuan ica nehnemih, niman in yehiua quichihua pampa huel ma tlaihtlacocan
pampa miyec quichuih on tlicuini; no ihqui quiminahmana on tlacameh pampa
ihcuac tlahcolo ipan on tepozti zanoyeh tihuehcahuiz taciz campa ica
xnotlatlaloa niman ih cde zanoyeh ciahui. Yaica in htoquiliztli quinequi o
cachi miyec tacatl ma quintlehcocan in tepozti ipa in Distrito Federal pampa
quincuectlaliceh on ohti.
6.3.2 Xoc
quincahuliceh ma nehnemicsn on tepozti yehua xquipyah tline quiztinemiceh
On tezaacaliztli
quichihuah ipan in Distrito Federal on tepozti yehuan quipyah cen de combustión
interna niaman achi ontemoticah on tepozti yehuan nehnemih ica tlitl, yaica on
amonehnemiliztli camach huahochihua cen 0.07% on canahyaliztli yehuancecen
tonahlli nochihua ipan in Distrito Federal. Ica zanoyeh notequititltiah on
tepozti yehua nehnemih no ihqui zanoyeh tla ihtlacolo niman on nochihticah cen
85% nomacahticah ihuicpa on ahacaliztli on poctlitlaihtlacohuani. Yaica in
tequit quinequi quinyochihcahuaz in tlacamaeh pampa ma quitequiitltitcan in bicicleta
pampa ica canah ma huiyan, ni ihqui quinequi ica in tlamantli ma nocentilican
on cenyelizti pampa ma paxalotih niman ihqui nochimeh cuahlli ma nemican niman
no ma nopiyacan on tlacatlacuyanti.
6.3.3 Icuectlaliliz
niman itequititltiliz on tlacatezazacaliztli
On tezazacaliztli ipan
in Distrito Federal nochihchihua ican on Metro, tren ligero, trolebús,
metrobús, autobuses, microbuses niman taxis, yehuan quinzazacah tlacameh canah
13 millones. Ahueh tlinon amo cuahlliica on tlacatezazacaliztli xzanoyeh hueyi
nimanxmiyequeh quicuih. No ihqui nonequi ma nohueyili on tezazacaliztli niman o
cachi tlacatl ma tezaaca. No ihqui quinequi ica nochi tlacatl ma quipya yencuic
itepoz ica i on yan ye huehuentzitzimeh zanyeh tlahtlaihtlacoa o ihqui quinequi
or ma quimpatlacan yan yeizolti.
6.4 Tlachihualizti
6.4.1 tlachihualizti
yehuan inhuan tequitih on ohtoquiliztli amoan in tonahlli mao nochi tepozpolocatl
nehnemih.
In tequitl quinequi
quitaz quenihqui quichihuiliz pampa on tepozti ma ca z ama tlahtlacohtiaca.
Niman no maca nochimeh ma quiztinemican ipan in Distrito Federal. On
acitiliztli yan nonequi on aciz ipan in xihuitl 2012 yez n, por lo menos,otaz
ampa maca nochi tepoztli ma nehnemi 5% ipan on chicuacen tonahlli ma ca
nochimeh ma quiztinemican, 20% ihcuac sábados niman cen 30% ihcuac tlaihtlacauttlah;
niman no ihqui xnocahuiliceh on tepozti ma quiztinemican ipan in altepetl
yehuan occecan hualehuah.
a) Quitzinquixticeh on
tepoznehnemiliztli ipan semana. In tequitl quinequih tlayacatzacuiliz ican cen
20% ihuicpa on innehnemiliz on tepozti yehua quipiyah ome holograma icanome
verificación vehicular, niman ipan nohuicaceh ipan on ome pohuahlli yehuan
quipiyan on itepozyohllo. In nochihua pampa ma notequitiltican on tepozti
yehuan xzanoyeh tlaihtlacoa ipanin altepetl. Nonemilia ica ipan on xihuitl 2012,
canah 926 000 tepoznehnenquitlamachiohtihlli ipan in Distrito Federal
quinchihualticeh pampa ma nocehuican ce tonahllli ipan ce semana, yehua
quihtoznequi cen hueyiliztli canah 22% respecto itechcopa imiyecyo on tepozti
yan ipan 2006 xotequitqui ian semana. Itequitiltliz yeh metropolitana niman,
ipan in Distrito Federal, itechpohui on SMA iizcaltiliz, ixtlaloliz, niman no
iyencuiliz; intla on SSP, ica itlapalehuiliz on ecoguardas itechcopa on SMA,
yehua tlahpiyaz ipan ohti. In tlamantli nochihuaz nican ipan in altepetl, yaica
intla nopatlaznequi nonequi notaz on tlayecanqui Gobierno del Estado de México
niman on CAM.
b) Tepoznehnenquitzacuiliztli
ihcuac sábado. Nonemilia quinchihualticeh on tepozti yehuan huelteaxca pampa
maca ma nehnemican canah ce 20% , ahueh xnaotacaitaz on iholograma yehua
quictitinemih, iohuipahuan in Distrito Federal ipan tonalti sábado, itechnohuicaceh
on tlapohuahlli yan yahu itlamiyan on machiotl. In npchihuaznequi ica ipan in
xiuti zanoyeh yotitlahtlaihtlacohqueh niman mazqui xipan cemanah zanoyeh
tlaitlacohtoc ipan on ahacatl taquen ihcuac cemana, niman in hueli nota ica cen
zabadohtipan zanoyeh tlaihtlacautoya. In tlanahuatihli hueliz nopatlaz niman no
hueliz nixtlaloz pampa notaz catlahameh tepozti nehnemiceh niman catlahmaeh ca.
Intla melahuac notlalia on pohuahlli yan quihtoz quech yez on acitiliztli yez
ipan on xihuitl 2012 canah 617 000 tepozpolocomeh yehuan nemih ipan in Distrto
Federal yan nocehuiceh ihcuac sábado.
Niman pampa cuahlli
nemiceh on tlahtocayomeh niman nopiyaz hueyi yecnemiliztli, yononotz on
Gobierno del Estado de México pampa ma quichihua ma notlacaita on
tlanahuatihlli; ichquichca in tonahlli yehua xquicelia in tlamantli. In
tlanahuatihlli notequitiltiz ipan enero cihuitl 2008 por la SMA (DGGCA y DEJ),
niman imaccopa on SSP.
c) Itlacuaxochtiliz on
nehnemiliztli ihcuac oncah cen tlaouihcanaliztli. Ihcuac nihtoz ica oncah cen
tlaouihcanaliztli ig¡huicpa tonemilzyan ihcuac camach pehticah, yehuan nochihua
ihcuac on tlaihtlcoliztli zanoyeh hueyiya niman zanoyeh temohtih totechcopa,
notlcauxochtiliz on tepoznehnemiliztli canah 40% oc yeh achi ihuicpa on tepozti
yan quipiyan in holograma ome ihuan , niman intla on tlaohuicanaliztli huehcahui
canah ome nozo yeitonahlli, on tepozti yehuan quipiyah on holograma ome nonequi
ma noteltican pampa maca ma nehnemican. No ihqui quen inpan on tequitl ce,
itlacuaxochtiliz on tepoznehnemiliztli. Intla oncah ceh tlaouihcanaliztli,
nonemilia ica ipan 2012, xquiztinemiceh canah 556 000 tepozpolocomeh yehuan
nican ixneztoqueh ioan in Distrito Federal.
In nochihuaz inpan in
altepetl niman, niman ipan in Distrito Federal, imaccopa oncah on SMA icenquizcacualtiliz,
iixtlaloliz, niman ipatlaliaz (DGGCA y DEVA); no on SSP ican itlapalehuiliz on
iecoguardas on DEVA, yehua quitlahpiyaz on ohti.
d) Itlacuaxochtiliz on
nehnemiliztli ihcuac xye oncah on tlaouihcanaliztli. Intla oniaz ce
achtohtlaouihcanaliztli ihuicpa on tonemilizyan, yonihto ica nochimeh on
tepozpolocomeh yehua xtlamachiotilihqueh xhueliz nehnemiceh ipan in Distrito
Federal nozo ipan on Estado de México yehuan xquiteititceh in holograma ome
cero nozo cero. On nochihuaz ipa in tlacauyan metropolitana; en el Distrito
Federal, quitaz on SMA iyectiliz, ixtlaloliz, niman ipan iyencuiliz-; nima on
SSP, ican itlapalauiliz on iecoguardas on SMA, yehua quitaz on ohcayocatls.
Niman intla oniacia cen tñaohuihcanaliztli xon quiztinemiceh 92 000 tepozpolocomeh.
Naucannacazyeh 6.1.
Ohtlachihualiztecpanaliztli ihuicpa on nehnemiliztli.
Tequichiutecpanaliztli
yan techihualtia ma quitlehcocan on caltlamachtiltepozpolocotl
Iacitiliz in
tequichiutecpanaliztli yez quipopoloz on nehnemilizahmantli yehua quichihuah on
tatahti ihcuac comincahuah nozo cominanah in conehuan ican in
hueltepozpolocohuan ipan caltlamachtilemeh. On acitiliztli yan nonemilia naciz
ipan in xihuitl 2012 nochimeh on caltlamachtilmeh ma quimpyacan
intepozpolcohuan yehua ica onminanaceh nozo comincahcahuaceh on tlamachrilmeh
pampa ihqui macaz ama tepazolocan intahhuan ica in tepozpolocohuan.
a) Itlamchtiliz on
xohuih caltlamachtilzazacaliztli. Nochihchihuaz cen amoxtli campa notlailiceh
tlinon melauac nonequi ipan in altepetl niman tlinon quinequih on yean tehuanth
ipan in tequtl; quenihqui notlapehpeniceh on caltlamachtilmeh yan tehuan
tequiticeh; iohtoquiliz on mecayotl niman itlahtlamatiliz on
tepozpolocecentiliztli; quenihqui yez on caltlamachtezazacaliztlayecohlli;
ipatlaliz niman intlatquiceliliz ihuicpa in tlamanti: urbana, ambiental,
económica ihuan social.
On ixtlaloliztli
quichihuaz cen tlayecanqui, niman quipalehuiz on SMA.
b)
Tequichiutecpanaliztli yan techihualtia ma quitlehcocan on
caltlamachtiltepozpolocotl. Opan on xihuitl 2008 nonequiz ye cauhlli tlaoniaz
pampa hueliz nocuiz on tequichiutecpanaliztli, campa quuihtoz quenihqui
tequitiz in tlachihuahlli (tlachihualticaltlamachtilmeh, cahuilizti,
icayolicayotl ihuicpa on caltlamachtiliztehuantiliztli, niman occequi). Itlamiyan
in xihuitl 2008, pehuaz notequitiltiz in tlanahuatihli ipan 34 caltlamachtimeh
campa oc yeh cenca oncah amantli, tacampa onaciz on piltoncaltlamachtimeh niman
telpochcahlli yehua tlahmanaceh ipan 2012.
On centilizti yehua
tehuan tequiticeh yameh yeceh in SMA (DGGCA y DEJ), la SETRAVI, on SSP, on
caltlamachtilyecanaliztli, on cececneca centilizti, on tatahti, on
tezazacaloyanimeh niman ihcon quen nochimeh.
Naucannacazyeh 6.2.
Tequichiutecpanaliztli yan techihualtia ma quitlehcocan on caltlamachtiltepozpolocotl.
Tequichiutecpanaliztli
yan quinocpatequitlalia on tequitqueh yan tequitih ipan in GDF
In
tequichiutecpanaliztli quinequi quintequitlaliz on itequitcahuan in GDF achi
niciu campaca chantih, on ica on DGF quintequimacah 200 000 tlacameh yan ipampa
in tequihu canah yahui niman tlacanahyalizchiuah niman on canah 400 mil
canahyalizti. On pampa nemih cemi miyequeh tequitqueh yan intequiu quipiyah
campa cemi huehca quitzticah inchan yaica in ihcuac yauih on tequitih
cemizanoyeh tlanehcahuah pampa quipahpatlh on tepozti yan impan yahih niman in
no quinciahuitia niman yaica ihcuac acih ipan in tequiu ye ciatihuih niman no
ihqui oc cenca nonequi on tepozpolocotequitiltiliz niman yaica ihcuacon
melahuac titlaihtlacoah. Iacitiliz in tequitl quinequi quicuectlaliz in
ahmantli.
a) Tlamachtiliztli
ihuicpa icuaxochtilia in canahyaliz on itequitcahuan in GDF. Nixtlaloz
quenihqui nochihuiliz pampa onotitlaniceh on tequitqueh ma tequititih niciu ica
inchahchan pampa maca zanoyeh ma tlapepozpolocotequitiltican niman ihqui maca
zanoyeh ma tlaihtlacocan niman no achi cuahlli ma nemican yehuameh, no ihqui
notaz quenihqui tequiti in niman zaquin hueliz nonohuiyan nochihuaz in
tlamantli quen ipan occequimeh tequititiloyanimeh. On ixtlaloliztli quichihuaz
cen tlayecanqui ican ipalehuiliz on SMA.
b)
Tequichiutecpanaliztli yan quinocpatequitlalia on tequitqueh yan tequitih ipan
in GDF. Ipan nhuicaloz in ixtlaoliztli yan nochihuaz ihuicpa on incanahyaliz on
tequtqueh ipan in GDF, pehuaz nochihuaceh tlachihualti pampa hueliz
noocpatequititiltlaliceh on itequitcahuan on gobierno, niman ihqui
notzinquixtiz on tepozpolocotequitiltiliztli, yehuan tehuanticeh ioan in
tequtil yeceh yeameh in: SMA ihuan itlayecanhuan GDF.
Nacannacazyeh 6.3.
Tequichiutecpanaliztli yan quinocpatequitlalia on tequitqueh yan tequitih ipan
in GDF.
Tequichiutecpanaliztli
yan quimaquixtia on itezazacaliz in Ciudad de México
On Programa
Estructural del Transporte Sustentable de la Ciudad de México quinequi
quicuectlaliz on incanah yaliz nochi tlacatl ihuicpa tlaliliz on cectlalilizti
ihuicpa on canahyaliztli, tezazacaliztli niman nemiyanyocuectlaliliztli
itechcopa in GDF.
a)
Tequichiutecpanaliztli yan quimaquixtia on itezazacaliz in Ciudad de México.
Nochihuaz cen ixtlaloliztli yan quitzintlaliz on itezazacaliz in Ciudad de
México, yehua icenquizcayo yez icualtequitiltiliz on tlalticpactlatquitl
(tlahuihlli, cahuitl, tlacauyan, tomincalaquiliztli, niman occequi). Iquizcayan
in nixitaz on tlinon quihtlacoa tonemilizyan, niman no ihqui on ahacayotl,
niman ihqui notzinquixtiz on tlaihtlacoliztli. Yehuan tequititceh ipan in
yehuameh yeceh in: SMA (DGGCA y DGPyCP), SETRAVI, SEDUVI,SPP y SOS.
naucannacazyeh 6.4.
Tequichiutecpanaliztli yan quimaquixtia on itezazacaliz in Ciudad de México.
6.4.2
Tequichiutecpanaliztli yan ihuantequitih on ohtoquilizti yan canah matihuiyan
zan icxipan
Tequichiutecpanaliztli
ihuicpa on painaliztli
In tlamantli
quinemilia con aciz on acitliztli yan cuayiliz on porcentaje ihuicpa
canahyaliztli yan nochihuan ipan bicicleta canah 0.07% ipan xihuitl2007, a 2%
ipan 2010, y a 5% ipan 2012, ican ichihchihuiliz cen matlatl 300 km campa
xyahuin on tepozpolocomeh niman yeh hueliz quiztinemiceh ican bicimeh.
Itequitl, ihuan
tlapohtli on centiliztli niman yectiliztli (tlaxelohli 4.4.2), in nozcaltia
ipal intlahtlanilizon chanehqueh pampa ma nocuectlaili tonemiliz niman pampa ma
nopiya occecneca vanahyaliztli yehua amo tla ihtlacoz, niman cuahlli. In
tequitl quinequi quintlanemiliz on tlacameh pampa ma quitehtemohulican
quenihqui canah yaceh ahueh amo ican intepozpolocohuan.
a)
Tequichiutecpanaliztli pampa ica nochihchihuaceh ohti ipan in Ciudad de México.
Ichichihualiz techcahuiliz tiquintlalilceh on ohtoquilizti, tlachihualti yehua
zan camanon hueliz nochihuaceh. Ica in tlamantli nonemilia hueliz
noyolchicahuaceh on altpechanehqueh pampa ihcuac onquihquizaceh ma huiyan ipan
in biciz quen cen izazacaliz in Distrito Federal. No ihqui notaz de criterios
para su selección.pampa cuahlli ma tlaonia pamap hueliz quizztinemiliz niman
paxaloliz ican on bicimeh b) Tepozpolocaoohchihchihualiztli. Ihcuac yotlan
nixtlaloa quenihqui hueliz quinchihchihuaceh on iohti, queh pahuaz
nochihchihuaceh on tepozpolocoohtih 300 km ipan xihuitl 2012, ihuan 64 km
yehuan ta ipan 2006 onochihchihqueh. Intequimeh ihuan matzintiaceh in tlachihualti:
• Notaliceh on campa
hueliz yaceh tabicicletas imihticopa on (RTP) niman imihtic on trolebuses.
• nochihchihuaceh on
biciestacionamientos nohuiyan campa tetlehcoltia on metrobús, metro ihuan tren
lahcautic, noihqui quen ipan nochi on museos yan onoqueh ipan in Ciudad de
México, tepozpolocotequetzayan.
• nopiyaz on
cicloestaciones yan xnotlaxtlahuaceh niman yan notlaxtlahuaceh ipan nochi in
Ciudad de México.
• nohuizaloz in
alteptl ihuan nochimeh on delegacionales e interdelegacionales in Ciudad de
México.
• notlaliceh on
machiomeh campa paloloz niman campa panoceh on biciz.
• Noyencuiliceh on
tlanahuatilmeh yehua intechcopatlahtoz on bicistequitiltiliztli quen cen cuahli
transporte yan hueliz notequitiltiz ipan in altepetl, no ihqui quen
intlayecoltis on ciclistas niman on transporte multimodal.
• Notlaliz on
ohtoquiliztli ihuicpa on tenotzaliztli niman temachiztiliztli pampa noyolehuaz
ihuan nopanexti on ciclismo pampa o cachi ma notequitilti, no ihqui nixmachti
on canahyaliztli tlamatilizyotl ihuicpa on ciclista, ahueh ipan nohuicaloz ipan
on Reglamento para los Usuarios de las Ciclovías de la Ciudad de México, yan
onoquixtih iGaceta Oficial in Distrito Federal ipan 28 de febrero xihuitl 2007.
Nochi on nonemilia
nochihuaz ioan amatlahcuilohli, ipan temachiztiliztli nozo ipan tlachihualti.
Pampa nochihuaz nochi
in yan yonihto yonocentilihqueh miyequeh tlacameh yan tequiti ipan on Gabinete
de Desarrollo Sustentable, yehuan tehuamehSEDUVI, SETRAVI, SOS y SMA, ihian
ipalehuiliz on SSP, noihqui quen nochimeh on Delegaciones políticas, ican itlamachtiliz
in calpameh yehua tlamatqueh ipan in tlamantli.
c)
Tequichiutecpanaliztli “Muévete en bici”. In tequitl quita on teyolehualiztli
pampa ma notequitiltica on bicicletas queh cen lamantli ya nica hueliz
nopahpactiloz ipan in altepetl ihcuac domingos, tlayolehua ica ma no
maquixtican ontlacatlacauyanti, tlacatlalhuichihualiztli, niman ica in
nonemilia notzinquixtiz on tlaihtlacoliztli ipan altepetl.
Ipan in tlayecanaliztli
ninemilia naciz on acitiliztli yan quinyolchicahuaz on altepechanehqueh pama ma
paxalocan ica in bicis ihcuac domingos.
Niman pampa
nixpantiliceh on altepechanehqueh ica hueli titopatlah, ichquichca on metztli
mayo xiupan 2007 onochihchihu on centiliztli ica on bicifuncionarios ipan in
Ciudad de México, yehuan tehuantih on servidores públicos yan cececan hualehuah
ipan in GDF, ma quitequitiltican on bicicleta pampa ica ma huiyan intequiupan,
on mazqui zan ihcuac iice tonal cecen metztli. Ica
in ononptztoqurh on chanehqueh pampa ma tehuantcan ipan in tequitl.
On SMA yehua quipiya
tline quitaz on tequimeh yan yonihtoh niman mazqui teh noes la instancia
responsable de la coordinación interinstitucional para la realizacompa
tequiticeh on SSP, on SOS, On SS, on Secretaría de Gobierno, on Secretaría de Desarrollo
Social, on Secretaría de Cultura, on Secretaría de Turismo ihuan on Secretaría
de Protección Civil.
Naucannacazyeh 6.5.
Inin canah tlalataliztli
7. EHECATL
7.1 Ixtlaloliztli,
yalizti ihuan ohuihtilizti
On ZMVM, hueliz
nonenehuilia quen cen centiliztli ahacalizyoh, ica oncah yehualihtoc
ica cen mecatl
tepeyoh, yan nocahua cen tlapacayotl canah 2 240 metros ixco on ixmanaliztli
ihuicpa ilhuica atl canah tlahco, ica on yehuan on miyecyotl canah ihyotl
ihuicpa ahacatl ca canah 23% temoticah yehuan on tlatzmolintli ipan
ixmanaliztli ihuicpa ilhuica atl. In calactia ipan yehua on chihualiztli canah
tlatlaliztli ma huel achihtzin cuahcualti ihuan ma quimacahuacan cen miyec
tlapohuahlli canah tlaihtlacoalonimeh.
Intech on cenquiztoque
tlamanti fisiográficos ihuan climáticos yehuan quihtlacoa on cuahlotl ihuicpa
ahacatl canah on tlaxomohlli quipanextia on ihuicpa tepeyoh yehuan on
quiyehualoa, ya yehuan qhuichihchihuah cen tepantli yelizyotl yehuan
quiohuihtia on tlamacahqui nehnemiliztli ihuicpa ahacatl ihuan on
nocemoyahualiztli canah on tlaihtlacoalonimeh, ica on yehuan amo ita cen tlalpan
cuahlli pampa on centiliztli canah on ceno yehuameh. ica on tlacpacyotl ipan on
yehuan oncah, zachica panoa inversiones tlaxotlaliztli canah cen imicatante
icacentatlie canah on tonalti ihuicpa xihuitl. In ca cen tetzahuitl yelizyotl
yehuan quitzmolinaltia cen teltiliztli tlaxotlaliztli oncanah on centilizti
canah ahacatl ipan on ahacaliztli e inhibe icapacidad canah autodepuración
ihuan quipalehuia on centiliztli canah on tlaihtlacoalonimeh. on teltiliztli
perdura ichquichca yehuan, ontranscurrir on tonahlli ihuan canah yuhqui
yohyolic, on inversión tlaxotlaliztli amo tzayani, ica on tlaxotlaliztli canah
on ahacaliztli ihuan on tlaihtlacoalonimeh amo quimoyahua. Ica posicion ipan in
continentinente on intech ome ilhuica atl, ca zachica on mecayomeh
anticiclónicos yehuan amo quihcuiloah zachica ipan on tlacauyan tlahcotian
ihuicpa tlahtocayan, on yan yan on huelitiliztli canah itzmolinaltia
huehueyimeh centilizti canah ahacatl amo nolinia canah tlacauyanti yehuan
huelih quimalcochoah tlacauyanti cenca huehhueyimeh yehuan on Valle de México. Ica
ipan ilatitud tropical, on chicahca tlaminaliztli tonahlli yehuan amo
quihcuiloa ipan on ixtlahuatl ipan on hueyac canah nochi on xihuitl quipalehuia
on tlchihchihualiztli ihuicpa ozono. Yaica ca quizaliztli canah on mahchanti
quizalizti yehuan on tlahuihlli ultravioleta ihuicpa tonaltzintli mecatl intech
on tepozquiztli canah nitrógeno (NOx) ihuan on tlachihchihti orgánicos
volátiles (COV), on yan ca precursores ihuicpa ozono ihuan, ihuan ica on
tepozquiztli canah azufre, precursores canah partículas cuechtiqueh. Yaica, on
yacanaliztli canah on tlaihtlacoliztli ihuicpa ahacatl yece cen tequitl ouih,
ica on yehuan on ozono ihuan on partículas macahtoqueh ca on tlaihtlacoalonimeh
yehuan zan quen quipanahuia on tlanahuatilmeh canah cualnemiliztli
nemilizyanyoh. Occequimeh tlaihtlacoalonimeh tlanahuatihloh rara vez exceden on
cuaxochti yehuan quitlalia on Normas Oficiales Mexicanas canah cualnemiliztli
nemiyan. Itlamiyan ihuicpa 2006, 59% canah on tonalti oquipixqueh yan canah
ozono (O3) yehuan oquipanahuihqueh on tlazohtlaliztli tlanahuatihli, canah tlahco,
ica 2.2 cauti ica tonahlli ihuan 130 puntos IMECA. ipan contraste, canah 199 1,
98% canah on tonalti ihuicpa xihuitl onenqueh quiahuac canah tlanahuatilmeh,
canah tlahco, ica 6.6 cauti ica tonahlli ihuan 200 puntos IMECA.
Itechcopa ipan on
partículas macahtoqueh on temotoqueh canah 10 micrómetros (PM10), 80% canah on
ixtlalolizti canah PM10 ica on quipixqueh centlalilizti ica tlatzintlan ihuicpa
cuaxochtli yehuan nican on última patlaliztli ipan on Tlanahuatihlli de Salud Nemilizyanyoh,
tlatlalihlli canah 120 μg/m3 canah 24 cauti. No ihqui, on valores
tlanahuatihloh pampa nomanahuiz on cualnemiliztli ixpan tlachihualizti canah
tlaixpantihlli crónica ipan on PM10 (50 μg/m3 tlahco anual) yehuan zan
quen amo rebasa canah cequimeh tlacauyanti canah on ZMVM ica tlacentilizti
tlacpac ipan on 70 μg/m3. ihuan on PM2.5, on tlazohtlaliztli tlatlalihlli
quen tlahco canah 24 cauti canah 65 μg/m3 amo onopanahuih; masqui ihcon on
cuaxochtli anuonseñalado canah 15 μg/m3 amo oquipanahuih canah on xihuitl 2006
ica tlacentilizti canah intech 15 ihuan 25 μg/m3.
Ica on yehuan itech
ipan on tlaihtlacoalonimeh temictihqueh canah tocahauh ica on tlamachtiliztli
ihuan ica on doctor Mario Molina ihuan on Centro Naciononal de Investigación
ihuan Capacitación Nemilizyanyoh on cenquiztoque tlaihtlacoalonimeh
temictihqueh onoqueh ipan on ahacaliztli canah on ZMVM ca on benceno, on
tolueno ihuan on xileno, intech occequimeh; on tlahco canah centlaliliztli
tlapiyahlli ipan on tequitl canah ixtlaloliztli ihuicpa 23 canah septiembre
ihuicpa 2005 on26 canah septiembre ihuicpa 2006 pampa on benceno cacta canah
9.96 ppbC. ipan tlalpanti quen Japón amo quipiya cen centlaliliztli canah 5.6
ppbC canah benceno quen cuaxochtli canah manahuiliztli ipan on cualnemiliztli
humana canah condiciones nemiyanyoh, ihuan ipan on Unión Europea del Reino Unido
amo ita quen cuaxochtli cen centlaliliztli canah 9 ppbC, ipan naxitiz ipan on
xihuitl 2010.
On mecayotl canah
titlaniliztli canah tlaihtlacoalonimeh temictihqueh ihuan tlapohtli
cenquizticah ica on tequitiltiliztli canah solventes, tintas, tlapalti ihuan
barnices canah tlachihualti canah recubrimiento ihuan chopahualiztli canah
ixmanco industriales, canah recubrimiento canah ixmanco arquitectónicas, canah
ixmahuiztli, niman teh canah on titlaniliztli tlatzmolinti canah on
chihualiztli canah tlatlaliztli canah on tepozpolocomeh yan huel teaxca ihuan
canah on motocicletas.
On tlanehnemiltiliztli
canah on ahmanyoh nemiyan ipan on ZMVM zan quen ca ouih, ya yehuan onoqueh
cececnecameh tlamanti yehuan tlapalehuiyah tonahlli ica tonahlli quen
quizalizti canah presión ixco in tlacayan. on primero canah ellos ca on
incremento canah on altepetl yehuan canah 199 2 ipan on tonahlli ha aumentado
canah cen 25% (canah huel achihtzin canah 15 millones ipan huel cenca canah 18
millones canah chanehqueh); in yehuan on mancha urbana amo ma patlahtiu
hueyixtiu on ahmantli ica on invasión canah tlalti tlatilanti quen reserva
ecológica, o cuahlli ipan on municipios conurbados ihuicpa Estado canah México.
noihqui on ahahuilpan vehicular amo onozcalti canah canah canah ome millones
ipan zaquen nahui millones canah centilizti. ica on yehuan amo quihtoznequi
ipan on industria, onoqueh huel cenca canah 50 mil tlaliliztis canah diferentes
giros ihuan huilizti. Ipan quiztli, on tequitiltiliztli energético canah combustibles
ca melahuac tlacpac ihuan amo nonemilia canah canah 44 millones canah litros
mohmoztlaticah ceno ipan gasolina.
Nonequi notenehuaz
yehuan ipan temachihuaz ihuicpa cuectlaliliztli canah on cuahlotl ihuicpa
ahacatl yehuan amo huelitihli canah on zacanochi xihuti, zan quen amo toconaci
on estándares yan ixmachiohqueh ipan on tlanahuatilmeh canah cuahlotl ihuicpa
ahacatl pampa nochimeh on tlaihtlacoalonimeh, ica on yehuan ca nonequi
noyolehuaz cen política canah toquiliztli quen tzintiliztli on quiztli canah on
tlahcuilolizti canah titlaniliztli. On tlaquixtihlli huel cenca yencuic yehuan
itech onxihuitl 2004 ititiah yehuan, canah quech ipan on precursores canah
ozono ihuan titlaniliztli canah partículas PM10 ihuan PM2.5, amo quimacahuah
ipan on ahacaliztli canah on ZMVM huel cenca canah 532 mil toneladas canah COV,
tlatzmolinti cenquizticah ica on tepozpolocomeh yan huel teaxca, on
tequitiltiliztli comercial ihuan doméstico canah solventes ihuan ica on
industria canah sustancias químicas; ihuan amo quixtiah niciu canah 180 mil toneladas
canah NOx, ca on cenquiztoque quizcayomeh on tepozpolocomeh yan huel teaxca, on
canah tlamamahlli ihuan canah tlazazactli yehuan utilizan diesel, on taxis
ihuan on mecayotl canah tlahuihlli eléctrica; ihuan hualehticah ipan on PM10
ihuan PM2.5 tech ititia yehuan amo huimacahuah huel cenca canah 20 mil ihuan
niciu canah 7 mil toneladas melahca; on cenquiztoque quizcayomeh canah macahualiztli
ca on vialidades amo pavimentar, on tepozpolocomeh canah tlamamahlli ipan
diesel ihuan on peyahualiztli eólica. Ica on achtopa huelih nihtoz on
tlachihualizti yehuan ixpan on cuahlli rentabilidad zan quen económica quen
nemilizyanyoh.
On quizalizti canah on
tlaihtlacoliztli ipan on cualnemiliztli ca melahuac cececnecameh ihuan
itechpohuih canah on dosis ihuan on cahuitl canah tlaixpantihlli ipan yehuan ca
tlapacholti on tlacameh. On ihtlacahuilizti huelih ipan on s ohti ichquichca
ihtlacahuilizti huel cenca complejos ipan on ehhuatl, on ojos ihuan cequimeh
órganos cenquiztoqueh monequih quen on yolotl ihuan on pulmones, ihuicpa tlaihtlacohuani.
Tocahuah ica on tlamachtiliztli canah cualnemiliztli ipan on tlamantli ihuicpa
ozono, si on tlacentilizti tlahco amo pampa naxitiz ica on Tlanahuatihlli de
Protección de la Salud, amo cenxipan canah canah 20 500 cocolizyohqueh canah
cocoxcacahli ica cocolizti respiratorias, niciu canah 132 500 ipan on sala
canah emergencias ica ihyococolizti, on pololiztli canah tlachihchihualiztli
ihuan cualnemiliztli icas ipan huel cenca canah 15 millones canah tonalti
tlacatl canah tlachihualti tlatzactlil canah huehueyimeh, huel cenca canah 20
500 ataques canah asma, ihuan huel cenca canah 2 500 cocolizyohqueh canah
síntomas canah coconeh. I techcopa ipan on PM10, on beneficios yehuan amo
obtendrían quen quizaliztli canah notzinquixtiz on tlacentilizti yencuiqueh
ichquichca naxitiz ica on Normacanah Protección ipan on Salud, noncuahtlaliz
huel cenca canah ome mil cocolizyohqueh canah tecelilizti ica cocolizti
ihyotilizti ihuan cardiocerebrovasculares, huel cenca canah 26 mil visitas ipan
on sala canah ica cocolizti, on pololizti canah tlachihchihualiztli ihuan
cualnemiliztli icas ipan huel cenca canah cicnahui millones canah tonalti canah
tlachiuahlli tlatzacuihlli canah huehueyimeh, on pololiztli canah
tlachihchihualiztli ica ipan huel cenca canah 940 mil tonalti tlacatl tequimh
tlatitlantli ica on zohuah ipan on italiztli canah on coconeh enfermos, on
ixpan canah quizalizti canah canah 3 600 coconeh yehuan quipiya asma, canah
canah 6 700 yencuiqueh cocolizyohqueh canah bronquitis crónica ihuan huel cenca
canah mil cocolizyohqueh canah tlatlaxistli crónica canah coconeh17. Niman teh,
no amo notzinquixtizían on mahualizti ipan on altepemeh vegetales canah cuauti
ihuan milti ihuan amo notzinquixtizía on ihtlacoliztli canah on materiales,
intech occequimeh beneficios.
7.2 Acitilizti
7.2.1 Acitiliztli
hueyi
Contlolaloz on
tlaihtlacoalonimeh atmosféricos locales yehuan quipiyah miyec ixpan ihuan
afectación ipan on cualnemiliztli canah on altepetl ihuicpa Distrito Federal.
7.2.2 Acitilizti
específicos
• notzinquixtiz on
titlaniliztli canah tepozquiztli canah nitrógeno ihuan tlachihchihti orgánicos
volátiles.
• notzinquixtiz on
titlaniliztli canah partículas macahtoqueh ihuan canah tlaihtlacoalonimeh
temictihqueh.
7.3 ohtoquilizti
7.3.1 notzinquixtiz on
titlaniliztli canah tepozpolocomeh canah nehnemiliztli
ica on aseguramiento
ihuicpa cualpiyaliztli manahuihlli ihuan correctivo canah on centilizti,
notequitiltiztecnologías canah yacanaliztli canah titlaniliztli huel cenca
cuahcualti, ihuan ica on nenehuiliztli canah cauhti canah nehnemiliztli ihuicpa
canahyaliztli canah tlamamahlli, ixtlaohtica ihuan tlahpixca yehuan amo cumpla
ica on tlanahuatihlli axcan ipan on tlamantli, ihqui quen ipan on chicahualistli
canah on políticas canah tlahpixtli nemilizyanyoh.
7.3.2 Nochicahuaz on
tzinquixtiliztli canah titlaniliztli canah on tlaxexelolizti industrial ihuan
canah tlayehcolti
On chicahualiztli amo
chiuaz ica ica ihuicpa patlaliztli canah materias primas; on patlaliztli canah
combustibles atlimeh ica ahacameh; on chicahualiztli ihuicpa tlachihualiztli
canah industria chopahuac; temacaliztli canah teyolehualoni e tlayocuilihlli
fiscales, ihuan tlalilizti canah nocualiztli yehuan maquichicahuacan on
tlahpixtli nemilizyanyoh.
7.3.3 Noyencuiliz
ihuan noyencuiliz on tlatquimeh canah tlahtlaniliztli canah on cuahlotl ihuicpa
ahacatl
In tlachihualiztli amo
cuicaz ipan ica on chicahualistli canah on tlachihualiztliihuicpa mecayotl
canah ixtlaloliztli atmosférico; yencuiliztli manticah canah on tlahcuilolizti
canah titlaniliztli; tequitiltiliztli canah on ixiptlameh canah cuahlotl
ihuicpa ahacatl; chicahualiztli ihuicpa marco legislativo pampa popoloz on
tlaihtlacoliztli ahacalizyoh; chicahualiztli canah on tlachihualizti canah
inspección ihuan tlahpixtli ipan on s quizcayomeh móviles ihuan; mapehuiliztli
canah on tehtemohuiliztli pampa noueyiliz on tlamachiliztli ixco on canah on tlaihtlacoalonimeh
ihuan on ihtlacahuilizti ipan on cualnemiliztli ihuan on ica nemiyan, ihuan on
ohtequititliztli altepetl
ica on Estado canah
México ihuan on Gobierno Federal.
______________________________________
17 Tequitl
pampa Nocuectlaliz on Calidad ihuicpa Aire canah on ZMVM 2002-2010, 3a. ed.,
CAM, marzo ihuicpa 2003, pp. 82, ihuan83; DGSASSA/
CENSA, CAM, PAHO, EHS-UCLA, IVM, Economic Valuation of Improvement of
Air Quality
in the Metropolitan Area of Mexico City, México, 2000.
7.4 Ohtequichiutecpanalizti
7.4.1 Ohtequichiutecpanalizti yan ihuantequith ica on tlachihualiztli
pampa notzinquixtiz on titlaniliztli canah tepozpolocomeh canah nehnemiliztli
Ontoquiliztli canah tlalataliztli vehicular
In tlachihualiztli ca manticah ihuan ca tlatequitiltihlli ica on SMA
ipan icacopa canah on cahualiztli ipan yan huel teaxca pampa yehuan realicipan
on tlalataliztli ipan nochimeh on tepozpolocomeh ixneztoqueh ipan on Distrito
Federal, tlatzintlan on supervisión canah on iaxca Secretaría. On acitiliztli
pampa in tlachihualiztli ca chihuaz huel cenca canah 28 millones canah
ixtlalolizti vehiculares ipan on axcan tlayecanaliztli, on yehuan itech ipan on
tlalataliztli cemestroncanah, ica on huel achihtzin, 2 337 000 tepozpolocomeh
ixneztoqueh ichquichca on tonahlli ipan on Distrito Federal (amo nocalactiah
motocicletas, autobuses ihuan tracto camiones).
α) Tlachihualizti ihuicpa tlachihualiztli canah tlalataliztli. On SMA
tequiti canah yuhcayotl manticah on tlachihualiztli canah tlalataliztli
vehicular tlachihulatihlli, on cuonconsiste ipan on tlayecanaliztli canah on
amameh oficiales canah tlalataliztli vehicular; yencuiliztli ihuan
ixtlaloliztli canah on tlachihualiztlicanah on centilizti canah tlalataliztli;
italiztli chaneh canah trámites ihuan pohui ica on tlalataliztli canah
titlaniliztli; yencuiliztli canah on tablas tepalehuihqueh ihuicpa software
canah tlalataliztli; chihualiztli canah on ohtequichiutecpanalizti canah
tlalataliztli chichuacen metztli; yolpachihuitiliztli canah calaquilizti ica
ihtoznequiliztli miyequeh; chihualiztli canah patlaliztlis canah chantli,
yolehualiztli tlacayotl, namn occequi. On tlacameh yehuan tehuantih ca on
tlatquihuahqueh canah on tepozpolocomeh, on teixpantianimeh canah on
tlaixtlaloyan ihuan on SMA. Pampa on axcan tlayecanaliztli, on acitiliztli ca
chihuaz huel cenca canah 28 millones canah ixtlalolizti canah tepozpolocomeh
ixneztoqueh ipan on Distrito Federal.
b) Cuectlaliliztli ihuan yencuiliztli ihuicpa tlachihualiztli canah
tlalataliztli vehicular. ipan nochimeh on tlaixtlaloyan yan onoqueh ipan on Distrito
Federal, amo notlaiceh yencuiqueh centilizti yehuan yeceh huel cenca seguros
ihuan tlapohuahlli yehuan on yencuiqueh; amo quinequi naxitiz íntegramente on
patlaliztli antes ihuicpa 2012. Ica in centilizti amo quitlalcahuiz on
celiliztli xtlacahihlli canah tepozpolocomeh canah ihuan ica tlacpac ixmanti
canah macahualiztli (amanticah amo nonemilia intech 3% ihuan 5% on chihualiztli
canah ixtlalolizti vehiculares ica itlah tipo canah tecahcayahuiliztli). On
tlacameh yan tehuameh ipan on tlaliliztli canah in tequitl ca on tlachihchihqueh
canah centilizti, on tlatquihuahqueh o teixpantianimeh canah on tlaixtlaloyan,
on Centro Nacional Metrología (CENAM), on Instituto Nacional canah
Investigaciones Nucleares (ININ) ihuan on SMA.
c) Tlaliliztli canah cuaxochti huel cenca cualtequitqueh canah
macahualiztli ipan tepozpolocomeh ipan gasolina. Pehticah canah julio ihuicpa
2007, amo quiyencuiliz on tlachihualiztli canah tlalataliztli tlacentilihli
onsoftware canah tlalataliztli on yencuiqueh cuaxochti yan tlacahulti yehuan
quitlalia on NOM-041-SEMANART-2006. On acitiliztli yez naxitiz on yencuiliztli
on100% canah yaon zeno yehua xihuitl. ica in amo quitlalcahuiz yehuan on
tepozpolocomeh ma tlapatlahlli canah in motores pampa celiz on tlalataliztli
canah yuhcayotl fraudulenta (amo nonemilia yehuan on celia canah canah 100 000
tepozpolocomeh, notequitiltiz on ixaciliz yehuan quipanextia on Tlanahuatihlli
041 yencuic). Ipan on tequitl tehuanticeh on tlatquihuahqueh canah on
tlaixtlaloyan ihuan on SMA.
d) Temacaliztli
ihuicpa holograma doble cero ipan tepozpolocomeh chohchopahqueh ihuan
cuahcualti. Xtehuan canah on tlalataliztli vehicular ipan tepozpolocomeh ica
ontemoticah macahualiztli canah tlaihtlacoalonimeh ihuan/o tlacpac quizalizti
vehiculares. Ica in tlachihualiztli amo quichia mahua ipan on matiliztli canah
on adquirentes canah tepozpolocomeh pampa yolehua on cohua canah centilizti ica
ixmanti canah macahualiztli ichquichca 90% huel achihtzin yehuan on tlacahuihli
ipan on Tlanahuatihlli OficionMexicana. On acitiliztli canah in tequitl yez
naciz canah on tlayecanaliztli yehuan huel cenca canah 50% ihuicpa ahahuilpan vehicular
yencuic yehuan amo ma nonemaca ipan on Distrito Federal ica on lanahuatilmeh
canah macahualiztli centlalticpac, on yan ca huel cenca estrictas yehuan on
mexicameh. On tlacameh yan tehuameh ca on tlatquihuahqueh canah tepozpolocomeh,
on tlaixtlaloyan, on Asociación Mexicana canah on Industria Automotriz (AMIA),
on Secretaría ihuicpa Medio Ambiente ihuan Recursos Naturales (SEMARNAT) ihuan
on SMA.
e) Omiyotl
Megalopolitano canah tequitiltiliztli canah tequimeh nemiyanyoh homogéneas
ihuan coordinadas canah on tlahtocayomeh huampohti ipan on ZMVM. Ica on
yolehualiztli canah notzinquixtiz on tlapohuahli canah centilizti yehuan amo
quihcuiloah canah otras entidades pampa notlalcahuiz on nochihualiztli canah on
tlachihualizti nemiyanyoh yehuan nican aplican, ihuan yehuan canah occequimeh
tlahtocayomeh amo onoqueh o ca canah tequitiltiliztli yoliztli (cuaxochti huel
cenca cualtequitqueh, patlaliztli canah tlapatlani catalíticos ihuan
tlalataliztli dinámica canah titlaniliztli), ca nonequi ilhuichihuaz nocualiztli
canah ohtequititliztli ica occequimeh tlahtocayomeh quen on yehuan amanticah
amo quipiya ica on tlahtocayotl canah Hidalgo. Ipan dichos nocualiztli
tehuanticeh on Secretarías ihuicpa Medio Ambiente ihuicpa Distrito Federal
ihuan on Estado canah México, ihqui quen on tlayecanqueh tlayecayoh yan
quinequih.
f) Chihchihualiztli
canah campa tlamatqueh canah tlalataliztli integroncanah centilizti
tlatemchihti ipan diesel, tocayohqueh ipan on SCT. Ipan on axcan
tlayecanaliztli, on SMA quteilhuiz on chihchihualiztli canah yencuiqueh centros
tlamatqueh canah tlalataliztli centiticah pampa nochimeh on centilizti yehuan
manemican tocayohqueh ipan on SCT. Ipan on on amo quimixtlaloceh on
titlaniliztli vehiculares, on tlamanti canah seguridad ihuan on pexos ihuan
aciyan canah on tepozpolocomeh ipan diesel yetiqueh yehuan mohmoztla calaquih ipan
on ZMVM. Pampa yehuan amo lleve ipan cabo in temachihualiztli, ca nonequi on
tehuantiliztli canah on SCT, SMA, SEMARNAT e tominyohqueh.
g) Yencuiliztli canah
on ixmanti canah exención on tequitl Aman amo Nehnemi. Ca nonequi noyencuiliz
on cuaxochti canah exención ihuicpa tlachihualiztli Aman amo Nehnemi canah on
tepozpolocomeh ipan gasolina ihuan diesel, tlachihualtihlli ica on patlaliztli
yehuan nahmanqhueh on cuaxochti canah macahualiztli canah on tlanahuatilmeh
NOM-041-SEMARNAT-2006 ihuan NOM-045-SEMANAT- 2006. Ica in tlachihualiztli
hueyiyaz on tlapohuahli canah tepozpolocomeh yehuan nocehuiceh cen tonahlli
ipan on semana. nian teh, yez imicatante quitlaliceh on tlamanti canah exención
ontequitl Aman amo Nehnemi canah on motocicletas, zeno yehua yehuan quipiya ca cuahlli
ipan on huel ipan canah yehuan amo maquixti on Tlanahuatihlli canah Emisiones
Contaminantes yan hualehtoqueh canah in sector. On temachihualiztli tecahuiliz
desincentivar on tequitiltiliztli canah motocicletas canah ome cahuitls. Ipan
on tequitiltiliztli canah in tlachihualiztli tehuanticeh on tlatquihuahqueh
canah tepozpolocomeh, on canah tlaixtlaloyan ihuan on SMA.
h) Yencuiliztli canah
on flota ihuicpa GDF. Pampa ca congruente ica on tlachihualiztli quixtihqueh
canah tzinquixtiliztli canah titlaniliztli tlaihtlacoalonimeh, on GDF
quiyencuiliz occenca iflota vehicular, ica centilizti ica temohuilizti
titlaniliztli ihuan chicahca cuahcualti.
i) Tequitl canah
cuahlotl ihuicpa ahacatl (sensor remoto pampa temachihuiliztli ipan
huehcaliztli). On SMA quichihuaz cen estudio canah yuhqui anuon pampa quihtoz
on polotocolo canah ixtlaloliztli ihuan tlapohualti tlacahuilti canah
macahualiztli pampa on tepozpolocomeh canah nehnemiliztli ipan gasolina ihuan
diesel, ica on mecayotl canah temachihualiztli ipan huehcayotl canah on
tepozpolocomeh.
Naucannacazyeh 7.1.
Tequitl canah tlalataliztli
Tequitl canah
patlaliztli canah tlapatlani catalíticos
Ica in tlachihualiztli
amo nochi canah on tlapatlani catalíticos yehuan ye axitihlli ivida útil o
yehuan oncahn canah moneztlalo (canah canah 100 mil tlapatlani). Ipan on
tlachihualiztli ihuicpa zeno yehua amo quicuectlalia on tlachihualti canah
tlayecanaliztli ihuan toquiliztli ihuicpa tlachihualiztli; italiztli chaneh;
patlaliztli anuoncanah on cahuilizti ipan tlanecaqueh canah tlapatlacaqueh
catalíticos ihuan canah on talleres mecánicos ipan on yehuan amo quincahuilia
on chihualiztli canah tlamanti; ixtlaloliztli canah equipamiento canah talleres;
cahuiliztli canah patlaliztlis canah chantli ihuan yolehualiztli tlacayotl. Ipan él tehuantih on tlatquihuahqueh canah on talleres, on canah
tepozpolocomeh ihuan on SMA.
Naucannacazyeh 7.2. Tequitl canah patlaliztli canah tlapatlani
catalíticos
Tequitl canah combustibles alternos
Ipan in tlachihualiztli tehuantih canah canah 20 mil centilizti yehuan
solicitan on tlayehcohlli, canah on yan 19 mil quitlatiah gas LP ihuan canah
canah mil, gas yelizyotl. On SMA quichihua on tlachihualiztlicanah in
tlachihualiztli canah yuhcayotl manticah, cuicah ipan tlamiyantli on
tlachihualti canah tlayecanaliztli ihuan toquiliztli, italiztli chaneh,
revalidación bianuoncanah on uahuilizti canah on yehuan quincuepah on tepozpolocomeh
on tequitiliztli canah gas (yelizyotl ihuan L.P.) ihuan on tlayecanaliztli
canah on amameh pampa on temacaliztli ihuicpa holograma cero ipan cada vehículo
yehuan ca tlacueptli ipan gas. Tehuantih on tlatquihuahqueh canah tepozpolocomeh
ihuan on SMA.
Naucannacazyeh 7.3. Tequitl canah combustibles alternos
Xelohuiliztli
tlayacapamtlalihlli ihuicpa diesel canah tlatzintlan azufre pampa on flotas
canah transicate canah tlazazactli tlatquitl ihuicpa Distrito Federal
Ica on yolehualiztli
canah notzinquixtiz on titlaniliztli canah partículas ihuan tepozquiztli canah
nitrógeno tlatzmolinti ica on flotas canah transicate canah tlazazactli
tlatquitl ihuicpa GDF, amo quichihuaceh on trámites yan nonequih pampa yehuan
Petróleos Mexicanos adelante on introducción canah diesel ica 15 ppm canah
azufre, ica on yehuan no amo oniaz canah huelitilzti canah quitlaliz canah on tepozpolocomeh
mecayomeh canah yacanaliztli canah on titlaniliztli. In tlachihualiztli yez
tlamapehtli ica on SMA ipan on flotas canah on RTP ihuan on Metrobús, campa amo
nonemilia yehuan amo quinequiz 3.3 mil barriles mohmoztlaticah canah diesel ica
15 ppm canah azufre.
Naucannacazyeh 7.4.
Tequitl canah xelohuiliztli tlayacapantlalihlli canah diesel canah tlatzintlan
azufre pampa on flotas canah transicate canah tlazazactli ihuicpa GDF
Tequitl canah
autorregulación canah centilizti ipan diesel
Ca cen tlachihualiztli
yoloh ipan on yehuan on tlatquihuahqueh canah tepozpolocomeh ipan diesel huelih
nopiyaz on holograma canah tlalataliztli cero, ica on yehuan huelih Nehnemir
nochimeh on tonalti. Pampa yaica, quipiyaceh garantizar yehuan on centilizti
celiah cen cualpiyaliztli canah yuhcayotl melahuac ihuan on titlaniliztli ca on
temotoqueh ipan 40% canah on tlatlalilti ipan on NOM-045-SEMARNAT-2006. On
acitiliztli ca quimalcochoah 70% ihuicpa ahahuilpan canah tepozpolocomeh ipan
diesel tlatzintlan in Omiyotl.
a) Tlachihualiztli
ihuicpa tlachihualiztli canah autorregulación canah centilizti ipan diesel.
Iyehualco canah cinco mil centilizti ipan diesel amo quipixtoqueh cenxipan
autorreguladas. Yau ipan on tequitiltiliztli ihuicpa tlachihualiztli, quiyecana
ihuan quitoquiliztli; quicalactia on revalidación anuoncanah on nocualiztli ica
on empresas o tlatequitiltianimeh yehuan on tlahtlanih ihuan ocaxitihqueh ica
on tequimeh yan onoqueh canah yaon nocualiztli. On
tlacameh ca on SMA ihuan on tlatquihuahqueh canah tepozpolocomeh ipan diesel.
b) Notlaliz cen tlachihualiztli canah tlaliliztli canah mecayomeh canah
yacanaliztli canah titlaniliztli canah on tepozpolocomeh ipan diesel yehuan
tequitih ipan on autorregulación. On SMA teyolchicahuaz ica on empresas
axcayohqueh canah flotillas on tlaliliztli canah mecayomeh
tlaachihtzintilianimeh canah titlaniliztli vehiculares canah centilizti ipan
diesel quen itechpohui ihuicpa tlachihualiztli canah autorregulación. Notaceh
on ahmantli canah macahualiztli yehuan quipanextiah in tepozpolocomeh ihuan
yehuan amo hueliz cuectlaliceh ica on tlchihuahli canah on tequitiltiliztli
canah on Tlanahuatihlli 045, tlatemactli on fallas yehuan on ceno yehua
quipanextia. On tlacameh ca on SMA ihuan on tlatquihuahqueh canah
tepozpolocomeh ipan diesel.
Naucannacazyeh 7.5.
Tequitl canah autorregulación canah centilizti ipan diesel
Tequitl
ostensiblemente tlaihtlaconi
In tlachihualiztli
ihuan tlamctli ipan cen huelteaxca. Ica él, huel cenca canah 45 mil
tepozpolocomeh ca tlacelihli cenxipan ica ca centilizti cenca
tlaihtlacoalonimeh o amo piya ica iverificación. Pampa occepa ipan Nehnemir,
quipiyaceh maca cualpiyaliztli ipan centilizti; panoz ipan occehpaixtlaoz ,
ihuan tlaxtlahua cen infracción ipan on SMA. No quichia yehuan, onfinoncanah on
tlayecanaliztli, ica on tequitiltiliztli canah in tlachihualiztli ihuan on
canah patlaliztli canah centilizti (xiquita on tlaxelohlli 6.4.3), on
tlapohuahlli amo ma tzinquiza ipan 33 mil tepozpolocomeh anuales. Tehuantihon
tlatquihuahqueh canah tepozpolocomeh, on concesionario ihuicpa tlachihualiztli,
on tlaixtlaloyan ihuan on SMA.
A) Quichicahuaceh on
tlachihualiztli ostensiblemente tlaihtlaconi canah on tepozpolocomeh ipan
gasolina, ica on tequitiltiliztli ihuicpa sensor remoto. On SMA quichicahuaz on
tlachihualiztli ica on tequitiltiliztli canah sensores remotes quen tlamantli
canah ixtlaloliztli canah on titlaniliztli vehiculares. On temachihualiztli
tecahuilia manixmati ipan on tepozpolocomeh ica tlacpac titlaniliztli tlaihtlacoalonimeh
yehuan amo huelih ca tlanextilmeh ica on ixtololohtli tlacayotl, canah quiztli,
amo quichicahuaz canah yuhqui on tlachihualizti canah ixtlaloliztli ihuan
tlahpixtli ihuicpa
ahahuilpan vehicular yehuan Nehnemi ipan on Ciudad canah México.
Naucannacazyeh 7.6.
Tequitl ostensiblemente itlaconi
Tlaliliztli canah cen
polotocolo canah ixtlaloliztli canah mecayomeh canah yacanaliztli canah
titlaniliztli
On SMA, quichicahuaz
cen polotocolo yehuan cahuli ixtlao nochimeh on mecayomeh canah yacanaliztli
canah titlaniliztli yehuan ca tlaixpantihlli ica on tlachihchuanimeh nacionales
e centlalticpac. ica on intención canah quiteititiz on cualtequitiliztli, canah
onihtoh polotocolo amo quitlaliz on tlinon nonequi, chihualiztoquiliztli yehuan
quipiyaceh naxitiz on tlahtlanilizti. On tlacameh ca on SMA, inventores
nacionales ihuan laboratorios canah ixtlaloliztli.
Naucannacazyeh 7.7.
Tlaliliztli canah cen polotoco canah ixtlaloliztli canah mecayomeh canah
yacanaliztli canah titlaniliztli
Itzmolinaliztli canah
tlamanti canah macahualiztli canah tepozpolocomeh ahcautiqueh ihuan yetiqueh
On SMA quichihchihuaz
tlamanti canah macahualiztli pampa tepozpolocomeh ahcautiqueh ihuan yetiqueh,
ica ica ihuicpa tequitiltiliztli canah on mecayomeh IM-240, Ravem ihuan sensor
remoto pampa on flotas vehiculares ihuicpa Valle canah México, tlatzintlan on tlamanti
canah tlapacayotl ihuan canah combustibles existentes canah in tlacayan; ica
in, amo caltiaceh on tlatocatecpanaliztlicanah titlaniliztli ihuan quixtiah
tlamanti yehuan favorezcan on toma canah chihualizti itechcopa ipan on
tlachihualizti yehuan quipiyaceh ncuiceh.
Naucannacazyeh 7.8
Itzmolinaliztli canah tlamanti canah macahualiztli canah tepozpolocomeh
ahcautiqueh ihuan yetiqueh
7.4.2
Ohtequichiutecpanalizti yan ihuantequith ica on tlachihualiztli pampa
noyolehuaz on tzinquixtiliztli canah titlaniliztli canah on tlaxexelolizti
industrionihuan canah tlayehcolti
Tlachihualiztli
ihuicpa tlachihualiztli canah tzinquixtiliztli canah titlaniliztli ipan on
tlachihchihualoyanimeh huel cenca tlaihtlacoalonimeh ihuicpa Distrito Federal
Pampa notzinquixtiz
canah canah 10 mil toneladas canah titlaniliztli xipanti ipan on sector
industrial, on SMA quitzmolinaltia cen tlachihualiztli tlayecantli ipan on
industria manufacturera. on tlachihualiztli consistiloa canah yehuan on
industria maquitlai on ohtoquilizti huel cenca rentables yehuan macahuilican
notzinquixtiz in titlaniliztli. Pampa yaica, amo aplicarán ceceneca
tlachihualizti quen on auditoría nemilizyanyoh, on autorregulación, on
patlaliztli canah tlamantli prima, on patlaliztli canah combustibles ahacameh ica
atlimeh, on yencuiliztli canah on chihualiztli ihuan ohtequichiutecpanalizti
canah ecoeficiencia energética ihuan on tlaliliztli canah centilizti canah
yacanaliztli canah titlaniliztli. Niman teh, on tlachihchihualoyanimeh yehuanma
quitemoltican in titlaniliztli huelih nopiyaz on exención on Programa de
Contingencias Nemiyanyoh Atmosféricas, on temacaliztli canah tlamchiotihlli
canah industria chopahuac ihuan teyolehualoni ihuan tlayocuilihlli fiscales.
Tehuantih on SMA ihuan on sector industrial.
Naucannacazyeh 7.9
Tlachihualiztli ihuicpa tlachihualiztli canah tzinquixtiliztli canah
titlaniliztli ipan on tlachihchihualoyanimeh
huel cenca
tlaihtlacoalonimeh ihuicpa Distrito Federal
Tequitl canah exención
canah on industria onPrograma canah contingencias nemiyanyoh ahacalizyohs
Tehuantih nochimeh on tlachihchihualoyanimeh yan onoqueh ipan on
Distrito Federal. Yehuameh in quipiyaceh canah notzinquixtiz canah 30 ipan 40%
in chihualiztli generadores canah titlaniliztli tlaihtlacoalonimeh ihcuac amo
quihtoz cen ohuihticayotl ambientonica ozono o partículas PM10. Niman teh,
yehuameh on yehuan ma quixnextican yehuan ye achihtzintiac in titlaniliztli
canah huel cenca canah 30% canah ilínea tzintiliztli ihuan quipiya cen
nochihualiztli ambientontotoncanah tlamantli canah titlaniliztli ipan on
ahacaliztli, huelih tlahtlani yehuan amo ma quin exente ihuicpa nochihualiztli
canah in tlachihualiztli. On acitiliztli ca notzinquixtiz 2 500 toneladas
cenxipan.
A) Chihualiztli ihuicpa tlachihualiztli. Tocahauh ica on tlatenehtli
ihuicpa Tequitl canah Contingencias Nemiyanyoh Atmosféricas (PCAA), on
tlachihchihualoyanimeh yehuan ma quitzinquixtican in titlaniliztli ica
tlatzintlan canah 30% ipan on valores canah on tlanahuatilmeh nemiyanyoh huelih
tlahtlani on exención ipan in tlachihualiztli.
Pampa otorgársela, on SMA evaluará on desempeño canah on totalidad canah
on tlachihchihualoyanimeh yehuan on tlahtlanih.
Ipan in tlachihualiztli tehuantih on SMA ihuan on sector industrial.
b) notlaliz yencuiqueh
criterios canah exención ihuicpa Tequitl canah Contingencias Nemiyanyoh
Atmosféricas. Ipan on tlatenehtli ica on yehuan amo quitemaca on PCAA ipan on
Distrito Federal, oncah poihtoqueh on canah criterios canah exención canah
tlamantli canah ohuihticayotl ambientonica ozono pampa COV; on ixtlaloliztli
ihuan dictamen canah on esquemas canah exención canah tzinquixtiliztli
tlahticopa, temacaliztli interna, temacaliztliexterna, fondo ambientonihuan
occequimeh, ica on yehuan on SMA quichihchihuaz ihuan quiteihlice yehuan amo
incluyan ipan on tlatenehtli. On tlacameh ca on SMA ihuicpa Distrito
Federonihuan ihuicpa Estado canah México, on SEMARNAT ihuan on sector
industrial.
Naucannacazyeh 7.10.
Tequitl canah exención canah on industria on Tlachihualiztli canah
contingencias nemiyanyoh ahacalizyohs
Itzmolinaliztli canah
tlamanti canah macahualiztli ipan on sector industrial ihuan canah tlayehcolti
On SMA quichihchihuaz
tlamanti canah macahualiztli locales pampa on tlachihualti industriales
significativas yehuan, canah tocahauh ica on tlatocatecpanaliztlicanah
titlaniliztli, ca on huehhueyimeh tlachihchiualonimeh. ica in amo
notzinquixtizá on grado canah incertidumbre ihuicpa tlapohuiliztli canah
titlaniliztli; amo pehuaz on itzmolinaliztli canah on tlamanti canah
macahualiztli canah chololizti canah instalaciones canah gas LP e hidrocarburos
amo tlatlaqueh ipan on tlatlaliztli comercionihuan doméstica canah gas LP;
niman teh, quichihchihuaz tlamanti canah macahualiztli canah tlatlaliztli ipan
on sector industrial(industria canah tlacualti ihuan onililoni,
chihchihualiztli canah chantlateuimeh, intech occequimeh). On tlacameh ca on SMA, on tlaxexelolizti industrion ihuan canah
tlayehcolti.
Naucannacazyeh 7.11. Itzmolinaliztli canah tlamanti canah macahualiztli
ipan on sector industrionihuan canah tlayehcolti
Notlaliz ihuan npiyaz cen tocatlahcuilohlli canah titlaniliztli ihuan
patlaliztli canah tlaihtlacoalonimeh
Ca nonequi notlaliz ihuan npiyaz cen tocatlahcuilohlli canah
titlaniliztli ihuan patlaliztli canah tlaihtlacoalonimeh (RETC) pampa on Distrito
Federal, ica on tlamchiztiliztli yehuan ma quitemacacan on tlaliliztis canah
jurisdicción loconyehuan tlahtlanih ihuan patlacan ipan on cahuiliztli
ambientonúnica, ica on pampa ica canah nochicahuaz on huelitiliztli canah
tlahtlaniliztli ihuan on toma canah tlchihualizti canah on Secretaría. Se
quixtiah cecenxipan tlamachiztli canah titlaniliztli ihuan titlanilizti cuahlli
ica yeliztliquímica ihuan ica tipo canah tlalilizti, tlaxexelolizti económicos
ihuan Delegaciones políticas. Noihqui, amo tlamchiztiliztli tlatzmolintli pampa
dar nochihualiztli onacceso ipan on tlamchiztiliztli pública. On tlacameh ca on
SMA ihuan industriales.
Naucannacazyeh 7.12. Tocatlahcuilohlli canah titlaniliztli ihuan
patlaliztli canah tlaihtlacoalonimeh
Motzinquixtiz on titlaniliztli canah COV canah quizcayomeh canah
tlacauyan
Ipan on ZMVM amo nochihua miyec tlachihualti yehuan quicuih solventes
canah pipitiquhe cantidades, ica on yehuan on SMA quichihchihuaz cen
tlachihualiztli pampa notzinquixtiz in tipo canah tlaihtlacoalonimeh canah cequimeh
quizcayomeh canah tlacauyan, quen on talleres canah hojalatería ihuan
tlapahlli, tlachihualizti canah recubrimientos canah ixmanco industriales,
imprentas ihuan cuauximaloyen. On tlacameh ca on SMA ihuan on tlatquihuahqueh
canah tlaliliztiz.
Naucannacazyeh 7.13. notzinquixtiz on titlaniliztli canah COV canah
quizcayomeh canah tlacauyan
7.4.3 Ohtequichiutecpanalizti yan ihuantequith ica on tlachihualiztli
pampa noyencuiliz ihuan noyencuiliz on tlatquimeh canah tlahtlaniliztli canah
on cuahlotl ihuicpa ahacatl
Chihchihualiztli canah on tlahcuilolizti canah titlaniliztli canah
tlaihtlacoalonimeh criterio, temictihqueh ihuan gases canah efectoInvernadero
Pampa nipiyaz axcan on tlamachiliztli ihuicpa pehualiztli ihuan on
causas yehuan quichihuah on tlaihtlacoliztli ihuicpa ahacatl, on SMA quiyencuilia
bianualmente on tlahcuilolizti canah titlaniliztli canah tlaihtlacoalonimeh
criterio, temictihqueh ihuan gases efecto invernadero. In tlahcuilolizti amo
noelaborará ica on tehuantiliztli canah on SEMARNAT ihuan on SMA ihuicpa Estado
canah México.
Naucannacazyeh 7.14. chihchihualiztli canah on tlahcuilolizti canah
titlaniliztli canah tlaihtlacoalonimeh criterio, temictihqueh ihuan gases canah
efecto invernadero
Tequitl pampa
nocuectlaliz on cuahlotl ihuicpa ahacatl
on tlachihualiztli
cacta tlaixpantihlli ica on autoridades nemiyanyoh metropolitanas canah enero
ihuicpa 2002 ihuan quipiya cen vigencia ichquichca on xihuitl 2010. Ipan on amo
quihihtoah 89 tlachihualizti yehuan quipiyaceh implementarse ipan on cayotl ica
on tlachihualiztli pampa notzinquixtiz on titlaniliztli tlaihtlacoalonimeh
canah ozono, PM10 ihuan PM2.5. Pampa ixtlao ihuan quinine toquiliztli ipan
estas tzinquixtilizti, amo realizan miyequeh tequimeh o tlachihualizti específicas
yehuan ipan toquiliztli canah. Ca nonequi notenehuaz yehuan ipan on axcan
tlayecanaliztli nonequi ma quichihchihuacan on yencuic tlachihualiztli pampa on
cahuitl 2011-2020.
a) Notoca on
toquiliztli trimestroncanah on tequimeh ihuicpa Proaire 2002-2010. Ica on canah
nixmatiz tlinon yonopix canah cecen canah on tequimeh yehuan amo ipan on
Tequitl pampa Nocuectlaliz on Calidad ihuicpa Aire canah on ZMVM 2002-2010, on
SMA amo tlacahua canah elaborar canah yuhcayotl canah avance ipan on yehuan amo
quihcuiloah on canah nochimeh on tlachihualizti yehuan desarrollan on
dependencias ihuicpa GDF canah on yehuan amo quihtoznequi ipan tzinquixtiliztli
canah titlaniliztli. ihuan on yehuan on ica on yehuan huelih nihoz ma
tlapatlacan campa nonequi pampa nocuectlaliceh.
b) Ixtlao on avance canah on tequimeh ihuicpa Proaire 2002-2010. No
titlaniz yehuan ipan on seno canah on Comisión Ambiental Metropolitana amo
quiahui ipan on ixtlaloliztli bianuoncanah on tzinquixtiliztli canah
titlaniliztli, ihuicpa Tequitl pampa Nocuectlaliz on Calidad ihuicpa Aire canah
on ZMVM 2002-2010, ica on pampa canah ihuan/o yencuiliz yehuameh on yehuan amo
yan cuahcualti, impulsar on yehuan quipiyah achihtzin ilochtiliztli ihuan
yencuiqueh tequimeh yehuan ma quitzinquixtican huehhueyimeh titlaniliztli ipan
temoticah costo. On tlacameh ca on SMA ihuicpa Distrito Federonihuan on Estado
canah México, ihuan on SEMARNAT.
c) Chihchihualiztli ihuicpa yenccui tequitl pampa nocuectlaliz on
cuahlotl ihuicpa ahacatl canah on ZMVM 20112020. Ipan on seno canah on Comisión
AmbientonMetropolitana, ipan on xihuitl 2010 amo quichicahuaz on Tequitl pampa
nocuectlaliz on cuahlotl ihuicpa ahacatl canah on ZMVM, zeno yehua yehuan amo
notlaliz ipan ihuicpa 2011 ihuan ichquichca on 2020. in tlachihualiztli quipiya
yaloz cenquizticah ipan notlalcahuiz o contlolaloz on titlaniliztli canah
tlapehqueh canah ozono, partículas PM10 ihuan PM2.5 ihuan tlachihchihti
temictihqueh, quen on tolueno, on xilenos ihuan on benceno. Niman teh nonequi
ma notilana canah cuenta on tzinquixtiliztli canah tlaihtlacoalonimeh
tlatilanti quen ahacameh canah efecto invernadero. On tlacameh ca nochimeh on
tlacauyanti canah on tlayecanqueh ihuicpa Distrito Federonihuan on Estado canah
México, on Comisión Federal Pampa on Prevención canah Riesgos Sanitarios
(COFEPRIS), SEMARNAT, SENER, on cámaras industriales, on calti canah
tehtemohuiliztli, tlachihchihqueh ihuan tlanemacaquheh canah tepozpolocomeh,
intech occequimeh.
Naucannacazyeh 7.15. Tequitl pampa nocuectlaliz on cuahlotl ihuicpa
ahacatl
Tequitl canah
ixiptlatiliztli canah on cuahlotl ihuicpa ahacatl
Amanticah, on
ixiptlameh canah cuahlotl ihuicpa ahacatl ca tlatquimeh canah tlahtlaniliztli
yehuan nocui pampa ixtlao on huelis nixpanticeh ipan on Ciudad canah México on
nocuiz yencuiqueh tlachihualizti, o cahuaz canah cui on yan ye onoqueh, pampa notzinquixtiz
on titlaniliztli tlaihtlacoalonimeh. Ica itequitiltiliz, on tlahtlaniliztli
canah on cuahlotl ihuicpa ahacatl hueliz ca huel cenca cuahlli.
a) zanquen
tlachihchihtiach MCCM. Ipan yuhcayotl manticah, on SMA quichihua simulaciones
ica on tlacopintli MCCM (canah 40 ixipti ica xihuitl), canah on yencuiqueh
tequimeh canah yacanaliztli canah titlaniliztli yehuan quinequih quitlaliceh
ipan on Ciudad canah México pampa ixtlao ihtlacoliztli ipan on s tlacentilizti
canah ozono ihuan partículas. Tla on ihtlacoliztli ca, amo xnonequi. Niman teh,
ica ica canah on ixiptlatihlli, cenxipan amo ictiipan cabo cen reicate ipan on
yehuan amo analiza on impacto ipan on cuahlotl ihuicpa ahacatl.
b) Nicpiyaz operando on ixiptli Flexpart. Ca yehuan, ipan itlamiyan
ihuan pehualizti canah cecenxihuitl, canah on ZMVM amo ma quimhcuilocan ixmanti
tlacpac canah centlaliliztli canah dióxido canah azufre. ica ipan on
tlahtlaniliztli canah chichihualizti ihuicpa sector industrial, on polohlli
canah tlatlahli ahacameh ihuan on izcaltliztli ipan on patiotl canah on
senoyameh, cequimeh tlaliliztis industriales quicuih tlahtlahlotl ica alto
miyecyotl canah azufre. On SMA quicuih cen ixiptli Flexpart quen tequitiltiloni
pampa nihtoz on huilizmehquizcayomeh titlanih yehuan ocasionan in tlacentilizti
patiohqueh canah SO2 ipan on tlacayan; nomacaz toquiliztli canah in tlachihualizti,
machiztiz ipan on tlacauyanti canah tlahpixtli yeh canica canah yacanaz in.
Canahamo nochihuaceh 30 ica xihuitl.
c) Nixtlaloz on tequitiltiliztli ihuicpa ixiptli CAMx ihuan occequimeh
ixiptlameh. On SMA quichicahuaz on tlacauyan canah ixiptlatiliztli canah on
cuahlotl ihuicpa ahacatl ica on itlatequitiltiliz ihuicpa ixiptli pohuahli, fotoquímico
ihuan canah nocemoyahualiztli CAMx, ya yehuan in ixiptli yo quixnexto intlinon
nocui ipanoccequimeh tepemeh ca cen tequitiltiloni melahuac útil ipan on
ixiptlatiliztli canah tlaihtlacoalonimeh quen ozono ihuan aerosoles. Occequimeh
ixiptlameh yehuan amo quixtlaloceh ca Weather Research and Forecasting (WRF),
on WRF/Che ihuan on ISC-Aermod- View. On tlacameh ca on SMA ihuan on Centro
Mario Molina.
d) Nochicahuaz on
pronóstico meteorológico, ihuan on pronóstico fotoquímico canah yuhcayotl.
Pampa ca canah uelitiliztli canah nopatlaz on yuhcayotl canah tequitiltiliztli
ihuicpa Tequitl canah contingencias nemiyanyoh ahacalizyohs canah correctivo
ipan manahuihlli ihuan ica yaica notzinquixtiz on huelitiliztli canah
ihtlacahuilizti ipan on cualnemiliztli, on SMA nochihuazcen ixtlaloliztli, ica
on huel achihtzin, 365 tonalti on tequitiltiliztli canah ixiptlameh canah
cuahlotl ihuicpa ahacatl pampa on chihualiztli ihuicpa pronóstico canah on
cuahlotl ihuicpa ahacatl ica ozono.
Tlin achtopa ica on
acitiliztli canah nocuiz cen mecayotl canah pronóstico meteorológico ihuan
fotoquímico pampa nonextiz on hueliz tonalti ica tlacentilizti tlacpac canah
ozono ihuan ihqui hueliztlamachiztiz ica anticipación canah cen
huelizohuihticayotl nemilizyanyoh.
e) Ixtlao ihuan
ixiptia on tzinquixtiliztli canah titlaniliztli canah on tlachihualizti canah
on Agenda Verde. On SMAnochihuaz cen estudio canah on tzinquixtiliztli canah on
titlaniliztli ihuan iimpacto ipan on cuahlotl ihuicpa ahacatl, canah ihuan in
ica on tequitiltiliztli canah on tlachihualizti ipan on Agenda Verde.
Naucannacazyeh 7.16.
Tequitl canah ixiptlatiliztli canah on cuahlotl ihuicpa ahacatl
Tequitl canah ixtlaloliztli atmosférico
On ixtlaloliztli canah on cuahlotl ihuicpa ahacatl ca cen canah on tlachihualti
sustanciales yehuan quichihua on SMA pampa toda on ZMVM. in tlachihualiztli
consiste ipan on ixtlaloliztli manticah ihuicpa estado canah on cuahlotl
ihuicpa ahacatl canah on Ciudad canah México itechcopa ipan on
tlaihtlacoalonimeh criterio (ozono, dióxido canah azufre, dióxido canah
nitrógeno, monóxido canah carbon ihuan partículas macahtoqueh). Adicionalmente, amo
notemachihua on cenquiztoque variables meteorológicas ihuan on ixpan canah lluvia
ácida (depósito atmosférico). On tlamachiztiliztli ihuicpa ixtlaloliztli amo
quichayahuah ipan on altepetl ica ica ihuicpa IMECA, ica on yolehualiztli canah
nomanahuiz on cualnemiliztli pública. On ixtlaloliztli ca cen canah on
tlatquimeh canah tlahtlaniliztli canah on cuahlotl ihuicpa ahacatl oc achi imicatantes,
onpermitir on ixtlaloliztli manticah canah on eficacia canah on políticas canah
yacanaliztli ihuan tzinquixtiliztli canah on tlaihtlacoliztli.
a) Nopiyaz canah
tlachihualiztlion componentes ihuicpa mecayotl canah ixtlaloliztli atmosférico.
Pampa nihtoz cuantitativamente on cuahlotl ihuicpa ahacatl ihuan on parámetros
meteorológicos canah ixco, ca nonequi yehuan on SMA maquipiya canah tlachihualiztlicontinua
ihuan manticah nochi on centiliztli canah campo (ixtlalolizti, teititilizti,
monitores ihuan sensores), huampo canah laboratorio (gravimetría, macahualiztli
atómica, cromatografía) ihuan huamo canah amantecayotl informática (telemetría,
hardware ihuan software, redes canah voz ihuan datos).
b) Tlachihualizti
canah yacanaliztli ihuan aseguramiento canah on cuahlotl. Ica on yolehualiztli
canah nozaloz on cuahlotl ipan on tlamchiztiliztli yehuan quixtiah on SIMAT,
ihuan nochihchihuaceh on tlamanti cen tlachihualiztli canah toquiliztliihuan
yacanaliztli canah on cuahlotl pampa cecen canah on tlachihchihualizti ihuicpa
mecayotl. Amanticah amo ica cen laboratorio canah ihuan cequimeh toquilizti
tlatzmolinti.
c) Cualpiyaliztli
ihuan tlayecanaliztli ihuicpa site canah cómputo canah on Secretaría ihuicpa
Medio Ambiente.
On Dirección canah
Ixtlaloliztli Atmosférico amo on tlayecanaliztli ihuicpa site canah cómputo
yehuan quehua cequimeh canah on tlachihualti prioritarias canah on SMA, quen ca
on celiliztli canah datos ihuicpa ixtlaloliztli atmosférico, on mecayotl canah
tlalataliztli vehicular (SIVEV), on tlayecanaliztli ihuicpa tlayehcohlli canah
correo electrónico ihuan on tlayecanaliztli canah on página web.
d) Reforzamiento
ihuicpa ixtlaloliztli canah partículas PM2.5. On tlaihtlacoalonimeh yehuan
quihcuiloah on miyec tlapohuahli canah ipan on NOM ca on ozono ihuan on
partículas macahtoqueh, cenquizticah on xelohlli PM2.5. ipan in ipan on
chicahualiztli ihuan tequitiltiliztli canah on red canah ixtlaloliztli canah
PM2.5.
e) Tlaliliztli o
cualtequitiliztli canah pantallas huehhueyimeh pampa on ixpantiliztli ihuicpa
índice público canah cuahlotl ihuicpa ahacatl. Ica on yolehualiztli canah
npiyaz informada ipan on altepetl amo notlaliceh cen miyec canah pantallas
canah ceceneca ohti canah on altepetl pampa dar ipan nixmatiz on ixmanti canah
cuahlotl ihuicpa ahacatl.
f) Auditoría canah
cualtequitiliztli canah on Red Automática canah Ixtlaloliztli Atmosférico ica
on Agencia canah Protección ihuicpa Ambiente canah on EEUU. Ihtic canah on
tlachihualti ihuicpa aseguramiento ihuan yacanaliztli canah on cuahlotl pampa
on tlachihualiztlicanah on Red Automática canah Ixtlaloliztli Atmosférico amo
notlatlatoceh on tequitqueh ihuan; on tlahtic ca ica on canah on red ihuan on
externas amo llevan ipan cabo ica on apoyo ihuicpa Tequitl canah Auditorias
canah on Agencia canah Protección ihuicpa Ambiente canah Tlahtocayomeh Unidos.
Quizto canah on disponibilidad canah on tomin, yehuameh in amo tlalhuichihuah
canah yuhqui cecen xipan.
g) Itlaliliz ihuicpa
pronóstico canah ozono pehtoc canah ixiptlameh pohualti. Pampa nopohuaz ica cen
mecayotl canah italiztli yehuan cahuli nochicahuaz on Tequitl canah
Contingencias Nemiyanyoh Atmosféricas ihuan notzinquixtiz on tlaixpantihlli
ipan ixmanti tlacpac canah tlaihtlacoliztli ipan on chanehqueh ihuicpa Distrito
Federal, amo nixtlaloz nman notlaliz cen mecayotl canah pronóstico canah cuahlotl
tzintoz canah ixiptlameh estadísticos canah cuahuti canah matiliztli.
h) Difusión canah on
tlamchiztiliztli. Noteititihtiaz oicatona canah on tlamchiztiliztli canah
cuahlotl ihuicpa ahacatl nochimeh on tonalti ihuicpa xihuitl ipan on
icatoncanah Internet canah on SMA ihuan ica on envío canah correos electrónicos
ihuan fax ipan on autoridades canah Educación, Salud ihuan Medio Ambiente canah
on tlayecanqueh ihuicpa Distrito Federal, Estado canah México ihuan ihuicpa Federal,
ihuan ipan on Tlahcuilolti ihuan electrónicos.
i) Nopehualticeh
tlatehtemohuilizti pampa nochihchihuaz on pronóstico canah on cuahlotl ihuicpa
ahacatl ica partículas macahtoqueh. No ihqui queh on ozono, on partículas macahtoqueh
zachica nopanextia ixmanti canah centlaliliztli tlacpac canah cequimeh tonalti
ihuicpa xihuitl, ica on yehuan on SMA pehuaz ica on tehtemohuiliztli pampa
notlaliz cen mecayotl canah pronóstico yehuan cahuli nihtoz ica antelación on
ixmanti yehuan huelih nixpantiz canah in tlaihtlaconi.
j) Nochihuaz ipan cen
tequitl piloto pampa on temachihualiztli canah caquiztli on infraestructura
ihuicpa Mecayotl canah ixtlaloliztli atmosférico. Ipan on xihuitl 2006, on SMA
on tlanahuatilmeh loconyehuan quitlalia on ixmanti canah caquiztli nemiyan, ica
on yehuan ca imicatante iniciar ica cen tequitl piloto pampa on
temachihualiztli ihuicpa zeno yehua.
k) Itzmolinaliztli
ihuicpa Mecayotl canah ixtlaloliztli atmosférico canah on Ciudad canah México.
ipan yuhcayotl zachica, on SMA hace on yencuiliztli ihuan yencuiliztli ihuicpa
ihuicpa Mecayotl canah ixtlaloliztli atmosférico pampa hueliz nochihchihtiaz on
temachihualiztli canah tlaihtlacoalonimeh canah yuhcayotl.
l) Chihchihualiztli
canah cen red pampa on ixtlaloliztli canah hidrocarburos temictihqueh ihuan
reactivos canah ahacatl nemiyan canah on ZMVM. Tlahtic canah on hidrocarburos
oncahn miyequeh canah on tlaihtlacoalonimeh temictihqueh, ica on yehuan on SMA
pehuaz ica on ixtlaloliztli canah on mismos, pampa nixmatiz on tlacentilizti
yehuan mohmoztla amo quipiyah ipan on Ciudad canah México.
m) Notoca cen
machtiliztli ixco cen ixiptli conceptuoncanah on dinámica ahacalizyoh ihuan on
tlachihchihualiztli canah on tlaihtlacoalonimeh ahacameh ihuan partículas ipan
on tlaxomohlli ahacalizyoh ihuicpa Valle canah México. On SMA quichihchihuaz in
machtiliztli, ica onacuahlotl canah in tlamchiztiliztli quiohuihtia on
tequitiltiliztli inamic canah on ixiptlameh fotoquímicos pampa nonehnequizon
cuahlotl ihuicpa ahacatl ihuan ica yaica nitzmolinaltiz tequimeh yehuan
contribuyan ipan cen miyec tzinquixtiliztli canah on tlapehualtihqueh canah in
tlaihtlacoalonimeh.
n) Ixtlaloliztli
ihuicpa impacto canah on tlaihtlacoliztli ihuicpa ahacatl ipan on s zonas
boscosas urbanas ihuan yelizyotles ihuicpa Distrito Federal. On SMA realizará
cen estudio canah ixtlaloliztli canah on repercusiones canah on
tlaihtlacoalonimeh atmosféricos ipan on s especies vegetales yehuan oncahn ipan
on s zonas urbanas ihuan rurales canah on Ciudad canah México.
o) Centiliztli canah
amoxtis canah on cuahlotl ihuicpa ahacatl. Pampa noueyiliz on difusión canah on
tlachihualizti ihuan yecti ihuicpa cuectlaliliztli canah on cuahlotl ihuicpa
ahacatl, on SMA quichicahuaz cen serie canah cuadernos ica on yolehualiztli
canah nochihchihuaz materiales canah yehuan ipan cen miyec sensibilidad ixco
ahacatl on público infantil ihuan juvenil.
Naucannacazyeh 7.17.
Tequitl canah ixtlaloliztli atmosférico
Chihchihualztli canah
tlanauatilameh ihuan tlanahuatilmeh pampa nochicahuaz on tlahtlaniliztli
nemilizyanyoh
Pampa alcanzar ixmanti
canah cuahlotl ihuicpa ahacatl yehuan cumplan ica on tlanahuatilmeh nemiyanyoh,
amo quipiya yehuan nochihchihuaz ihuan nochicahuazon legislación yencuic. Como
achtoh tlachihualiztli normativa pampa lograrlo amo nonequi qupiyaz on hueliz
ica cen Reglamento canah on Calidad ihuicpa Aire ihuan nochicahauz on marco
jurídico ica yencuiqueh tlanahuatilmeh nemiyanyoh ihuicpa Distrito
Federon(NADF).
a) Nochihchihuaz ihuan
noquixtiz on Reglamento de Aire. On SMA quichicahuaz ihuan noquixtiz on
Reglamento canah on Ley Ambientonihuicpa Distrito Federal canah tlamantli canah
prevención ihuan yacanaliztli canah on tlaihtlacoliztli canah on ahacaliztli, yehuan
englobe nochimeh on tipos canah tlaihtlacoalonimeh atmosféricos ihuan
simplifique on mecanismos canah yacanaliztli ica itechpohui canah on
tequihuanqueh.
b) Nomacahuaz on
tlanahuatihlli loconpampa regular on tequitiltiliztli ihuan tlanehnemiltiliztli
canah solventes. Tocahauh ica on datos yan oquitemacaqueh ica on
tlatocatecpanaliztlicanah titlaniliztli canah tlachihchihti temictihqueh ihuan
on tlaneneuiltihlli canah solventes 2004, itechcopa ipan on titlaniliztli canah
tlachihchihti orgánicos volátiles, ca nonequi nitzmolinaltiz cen tlanahuatilmeh
yehuan quinnehuilti on tlanehnemiltiliztli canah solventes canah on tlaliliztis
yan onoqueh ipan on Distrito Federal. Esta tlanahuatihlli yez nonequi pampa
nochihuaz tlinon nonequi ihuicpa tlachihualiztli pampa on tzinquixtiliztli
canah COV canah quizcayomeh canah tlacauyan, yan yonihto ipan on tlaxelohlli
4.7.2.
c) Tehuanti ica on
tlayecanqueh canah cualnemiliztli ipan on formulación canah tlanahuatilmeh
nemiyanyoh canah cualnemiliztli pampa tlaihtlacoalonimeh temictihqueh ihuicpa
ahacatl. On SMA teyolchicahuaz ixpan on Comisión Federonpampa on Prevención
canah Riesgos Nemiyanyoh (COFEPRIS) on itzmolinaliztli canah on tlanahuatihlli
canah tlamantli canah cuahlotl ihuicpa ahacatl pampa on tlachihchihti orgánicos
volátiles. No ihqui yehuan ipan on punto achtopa, in tlachihualiztli yez
tlaxitihqui ihuicpa tlachihualiztli yan yonihtoh ipan on tlaxelohlli 4.7.2.
d) Nitzmolinaltiz canah on tlanahuatihlli loconpampa on yacanaliztli
canah titlaniliztli ipan on sector industrial. Existen cequimeh giros industriales
quen on canah on industria alimenticia, on canah chihchihualiztli canah
chantlateuimeh ihuan cequimeh subsectores canah on industria química, pampa on
yehuan ca nonequi notlaliz on tlanahuatilmeh correspondiente pampa regular in
titlaniliztli ipan on ahacaliztli.
e) Nochichihuaz on Tlanahuatihlli pampa on Ixtlaloliztli canah
Motocicletas. Tehuanticah ica on autoridades federales pampa notlaliz ome
tlanahuatilmeh yehuan permitan on tequitiltiliztli canah cen polotoco canah
tlatlatalizti ipan on motocicletas ica on acitilizti canah abatir on
titlaniliztli canah on motocicletas yehuan Nehnemin canah. ipan él tehuantih on
teixpantianimeh canah on tlachihchihqueh, on SEMARNAT ihuan on SMA.
Naucannacazyeh 7.18. Chihchihualiztli canah tlanahutilmeh ihuan
tlanahuatilmeh pampa nochicahuaz on tlahtlaniliztli nemilizyanyoh
Tequitl canah
tlahpixtli continua canah quizcayomeh canah tlaihtlacoliztli nemilizyanyoh
Notaz yehuan on
inspección ihuan on tlahpixtli nemiyanyotl cen tequitl prioritaria yehuan on
SMA quipiya ihtic canah in huelitilizti, on Dirección Ejecutiva canah
Vigilancia Ambiental (DEVA) notlaliz cen tlachihualiztli integroncon
tehuantiliztli chaneh, ica ica canah nocualiztli canah chichihualiztli, yehuan
matecahuili ma nochihua ipan on tlahpixtli continua zan quen canah quizcayomeh
móviles quen canah quizcayomeh canah tlaihtlacoliztli nemilizyanyoh. in amo
chiuaz ica on acitiliztli canah yehuan on DEVA ma onia canah yectilizti canah
optimizar in tomin zan quen tlacameh quen tlamanti pampa monocti canah
yuhcayotl cuahlli on tlahpixtli ihuan amo ma quizacan tlachihualizti
tlaohuitihlli ipan on ixtlalolitli; niman ihqui tihueliceh cen miyec cobertura
enfocada ipan on quizcayomeh canah tlaihtlacoliztli nemilizyanyoh.
Naucannacazyeh 7.19.
Tequitl canah tlahpixtli quitoca canah quizcayomeh canah tlaihtlacoliztli
nemilizyanyoh
Fortalecimiento canah
on ohtequititliztli altepetl
On SMA,
quitemacatiaceh ontlinon nonequi canah nochicahuaz onihua ica on tlamanti
metropolitanos, ihuan on cuicaz, pampa ihuan ixtlaloliztli, ipan on Comisión
Ambientonmetropolitana, ica on acitiliztli canah nopiyaz on quizalizti canah
tequitiltiliztli canah yehuan.
Tzinquixtiliztli canah
titlaniliztli ihuan, canah quiztli, ipan on cuectlaliliztli canah on cuahlotl
ihuicpa ahacatl. On participantes ca on SMA ihuicpa Distrito federonihuan
ihuicpa Estado canah México ihuan on SMARNAT.
Naucannacazyeh 7.20.
Fortalecimiento canah on ohtequititliztli altepetl
8.1 Ixtlaloliztli,
yaliztli niman ouihacitilizti
On Distrito Federal
quixtia mohmoztla oc achi can 12 500 toneladas ihuicpa tlazohlli chicahuac,
ihuicpa on cequi 60% hualehticah tlazohlli ihuicpa quizaliztli inorgánico niman
40% pampa orgánicos. On tlapanahihtoc pehualiztli tlaquixtiloni ihuicpa
tlazohlli ca on calti ica 47%, niman quemah iaxca poxtecayotl ica 29%, on
tlayehcolti ica 15%, niman on sequi 9% hualehticah pampa on intoca cececneca niman
controlados.
On centiliztli ihuicpa
on tlazohlli itechpohui ihuicpa on Delegaciones nochihua ica cen ahauiloyan
vehicular ihuicpa oc achi ihuicpa 2 200 huehhueyimeh tepozpolocomeh, yehuan oc
achi ihuicpa on tlahco quipiya cen huehuehtiliztli ihuicpa canah 10 niman 20 xiuti.
On tlazohlli panoah ipampa itlah ihuicpa on 13 cayomeh ihuicpa titlaniliztli
niman zan cen achihtzin tlaxelolti ihuicpa on ceno yameh ca maquixtia ipan on
yei yectiloyan ihuicpa tlapehpenaliztli nozo ca titlani pampa on 12 yectiloyan
ihuicpa composta ica yan quipiya on Distrito Federal. Itlamiyan, on hueyi cequi
ihuicpa on tlazohlli ca tlatlalihlli ipan on tlatemitihlli tlaxiniloyan Bordo
Poniente, yan chihualiztli ihuicpa tzactli oncah niciu pampa ica pehuaz.
Ica on quizaliztli
ihuicpa on Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac ipan on 2003, on GDF opeu
cen miyec ihuicpa tequimeh tlaohuihtihli pampa naxciz cen tlahtlaniliztli
cenquizqui ihuicpa on tlazohlli. On ohtoquilizti, ipan nohuicalo niman
acitilizti ica on tequitiltiliztli ca quichihchihuah ipan on Tlachihualiztli
ihuicpa Tlahtlaniliztli Cenquizqui ihuicpa on Tlazohlli Chicahuac ica on
Distrito Federal 2004-2008 (PGIRS), yan marca on pautas ica on iyectiliz
ihuicpa tlachihualizti tendientes pampa achihtzintia on ahmantli.
Ipan on zacanochi
xiuti, on Distrito Federal ye tlachihtli patlalizti ipan on política nemiyanyoh
ipan tehuantiliztli ica on tequitiltiliztli ihuicpa on tlazohlli chicahuac,
ihuicpa tal yuhquiyotl yan, ihuicpa cen zan centiliztli, ca yecana ihuicpa cen
tlahtlaniliztli cenquizqui. On SMA ye tequititicah ihuan ica on 16 Delegaciones
políticas niman on SOS ipan torno ichquichca tlachihualiztli ihuicpa xeloliztli
ihuicpa on tlazohlli chicahuac; on tlachihualizti ihuicpa panextli niman
tlaititihliztl ica on chanehqueh niman on tlacameh yan tequitqueh; on iyectiliz
ihuicpa cen mecayotl ihuicpa tlamchiztilistli ihuicpa tlazohlli chicahuac niman
on chihchihualiztli ihuicpa cen tlacentlalilamatl; niman on tequitiltiliztli
ihuicpa tequimeh ihuicpa tequitiltiliztli ica huehhueyimeh tlachihchihuanimeh
ihuicpa tlazohlli niman ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah, tal quen qui
quitlalia ipan on PGIRS 2004- 2008. Aman, ca ye ica ipan marcha on
tlachihualiztli ihuicpa xeloliztli ihuicpa tlazohlli ipan 24% ihuicpa on rutas
ihuicpa centiliztli iaxca Distrito Federal niman capacitado pampa oc achi
ihuicpa 12 500 tequitqueh iaxca mecayotl ihuicpa tlapopohua.
Ichquichca finales
iaxca 2004, on Secretaría quicelia on tequimeh ihuicpa tequitiltiliztli ihuicpa
tlazohlli chicahuac niman, ipan particular, on tlahtlaniliztli ihuicpa on
huehhueyimeh tlachihchihuanimeh ihuicpa tlazohlli nozo ihuicpa tlazohlli
ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah, yan ye tlacahuihlli on tlaliliztli exitosa
ihuicpa tlamti económicos, generando tianquiztlis niman méchame productivas
ihuicpa tlazohlli quen PET18, tlazohlli ihuicpa on chichihualiztli, cartuchos
ihuicpa tinta niman tóner, cartón laminado, pilas, aceites lubricantes niman,
recientemente, neumáticos ihuicpa tlazohlli.
Ipan tehuantiliztli
ica on tlazohlli ihuicpa on chichihualiztli, pampa finales iaxca 2004 ca
instaló on icce planta ihuicpa ocpatequitiltiliztli ihuicpa in quizaliztli
ihuicpa tlazohlli, niman teh ihuicpa pohuaica cen nahuatihli yan quitlalia on
xeloa niman especificaciones ihuicpa i tequitiltiliztli ica on acitiliztli
ihuicpa yectilia i control, panextiz i tequitiltiliztli niman achihtzintia i cahualoyan
tlamiyan. Ca obstante on tlachihualizti tlachihti, ichquichca on tonahlli ca
oncah cen evidente achihtzintiliztli ipan on miyecyotl ihuicpa tlazohlli yan ca
envían directamente pampa nahhuatihlli tlamiyan; ihuicpa neneuqui yuhquiyot, ca
nonequi nochihuaz oc achi cuahlli on tequitiltiliztli ihuicpa on chicahuac,
tehuan on cobertura niman cuahlotl iaxca tlayehcohlli ihuicpa centiliztli, on
tequitiltiliztli controlado iaxca campa ihuicpa nahhuatihlli, on chicahualiztli
institucional, ihcon quen on tequitiltiliztli financiero niman cobro ihuicpa
tarifas, ica naxciz cen mecayotl tlamanahuihlli.
___________________
18 PET:
Politereftalato ihuicpa etileno (material utilizado ica on chihchihualiztli
ihuicpa envases ihuicpa bebidas).
Ipampa occe cequi, ica
on Distrito Federal, on pohuaica cen campa ica on cuahlli nahhuatihlli ihuicpa
tlazohlli chicahuac ca ihuicpa cenca quizaliztli ica mantener on operatividad
ihuicpa on tlayehcolti públicos ipan on altepetl. Maqui, cuaxochti i
nahhuatihlli tlamiyan pampa cen tlatemitihlli tlaxiniloyan ca poloz on
imancayotlihuicpa tequitiltiliztli ihuicpa algunos tlazohlli, cenquizticah
ihuicpa yehuameh on yan quipiyah cen tlacpac patiotl energético, directo nozo
indirecto, quen ca on tlamantli ihuicpa on plásticos nozo on tlamantli
orgánica, ihuicpa on cual ca hueli nopiyaz biogás nozo composta. Ipan in
sentido, on Distrito Federal quipiya pohuaica cen tlahcotian cenquizqui ihuicpa
yectiliztli nozo italiztli yan ma tecahuili on tlaliliztli ihuicpa cecenec
tecnologías ica cuectlaliz sustancialmente i tequitiltiliztli. Ica naxciz
avanzar ipan in dirección, ca quinequi on cooperación niman tehuantiliztli
ihuicpa on chanehqueh, on tlatlaniliztli, on chopahcayotl niman on rendición
ihuicpa tlapohuahlli iaxca sector público, ica yectilia on yohlotl ipampa cequi
ihuicpa on consumidores niman yolehuaz on inversión iaxca sector privado.
8.2 Acitilizti
8.2.1 Acitiliztli
hueyi
Notlaliz cen mecayotl
cenquizqui ihuicpa tlazohlli chicahuac urbanos niman ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah
ipan on Distrito Federal.
8.2.2 Acitilizti
pipitiqueh
• Notlalcahuiz on
chichcihualiztli niman yolehuaz on tzinquizaliztli ihuicpa tlazohlli chicahuac
urbanos niman ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah.
• Noyencuiliz on
tlanahuatiltlaliliztli vigente ipan tlamantli ihuicpa tlazohlli niman macahuaz
yencuiqueh tlamti yan regulen on tequitiltiliztli cenquizqui ihuicpa on ceno
yameh.
• Panextiz on
tlamatilzyotl, machtiliztli niman tlaititihliztl nemiyanyoh, ihcon quen on
tehuantiliztli ihuicpa nochimeh on tlacauyan ihuicpa on icniuyotl ica on
tequitiltiliztli cenquizqui ihuicpa on tlazohlli chicahuac.
• Nochihuaz cuahlli on
tequitiltiliztli actual ihuicpa on tlazohlli niman yolehuaz on uso niman
iyectiliz ihuicpa tecnologías yan favorezcan i itlazohtlaliz, tzinquizaliztli
niman cen nahhuatihlli tlamiyan cuahlli.
• Nochicahuaz on
chichcihualiztli niman panextli ihuicpa tlamchiztilistli ipan on
tequitiltiliztli ihuicpa tlazohlli chicahuac quen tequitiloni ica on toma
ihuicpa decisiones.
8.3 Ohtoquilizti
8.3.1 Imancayot
ihuicpa
Nochihchihuaz niman
yolehuaz on imancayot ihuicpa tianquiztli ica nohueiliz on tequitiltiliztli
ihuicpa on materiales reciclados.
8.3.2 Tzinquizaliztli
niman tequitiltiliztli
Yolehuaz on iyectiliz
niman on tlaliliztli ihuicpa tecnologías yencuiqueh nozo vigentes ica on
tequitiltiliztli niman italiztli ihuicpa on tlazohlli chicahuac, minimizando i
chichcihualiztli niman nahhuatihlli tlamiyan ipan on tlatemitihlli
tlaxiniloyan.
8.3.3 Xeloliztli ipan
pehualiztli
Nochicahuaz on tlachihualiztli
ihuicpa xeloliztli niman centiliztli selectiva ihuicpa tlazohlli ichquichca i
origen.
8.3.4 Neneucayotl
nemiyanyoh
Noyencuiliz on
tlanahuatiltlaliliztli existente niman macahuaz yencuiqueh tlamti regulatorios
ica on achihtzintiliztli ihuicpa on chichcihualiztli ihuicpa tlazohlli
chicahuac niman on tzinquizaliztli ipan on nahhuatihlli.
8.3.5 Tlahtolizlti
niman tlaititihliztl ica on tequitiltiliztli ihuicpa tlazohlli
Nochicahuaz on
tlachihualiztli ihuicpa machtiliztli, panextli niman tlaititihliztl ica
yolehuaz cen tequitiltiliztli imaccopa oncah ihuicpa on tlazohlli, ica on
tehuantiliztli ihuicpa nochimeh on tlacauyan ihuicpa on chanehqueh.
8.3.6 Cahualiztli
calacoyan pampa on tlamchiztilistli
Nochicahuaz on
mecayotl ihuicpa tlamchiztilistli niman i panextli ipan torno ichquichca
tequitiltiliztli ihuicpa on tlazohlli chicahuac urbanos niman ihuicpa
tequitiltiliztli hueixticah, yan sirva quen tequitiloni ica on toma ihuicpa
decisiones, ihcon quen ica garantizar on cahualiztli calacoyan pampa on
tlamchiztilistli ipampa cequi ihuicpa on chanehqueh.
8.4 Tlachihualizti
8.4.1 Tlachihualizti
ihuan pohui ica on ohtoquiliztli ipan imancayot ihuicpa tianquiztli
Tequimeh ihuicpa
tequitiltiliztli ica tlatqui ihuicpa consumo yan ca convierten ipan tlazohlli
chicahuac ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah
Cequi ihuicpa on
tlazohlli generados ipampa on chanehqueh ca encuentran estrechamente
relacionados ica on tlatqui ihuicpa consumo yan, cen vez terminada i vida útil,
ca convierten ipan tlazohlli. Ica naxciz i tequitiltiliztli inamic niman
panextiz on chihchihualiztli ihuicpa nichos ihuicpa tianquiztli, on SMA
nochihua on tlahtlaniliztli melahquii ica on tlachihchihqueh, importadores nozo
tlanemacaqueh ihuicpa dichos tlatqui, pampa ica ihuicpa tequimeh ihuicpa
tequitiltiliztli, quen ipan on tlamantli ihuicpa PET, cartuchos ihuicpa tinta
niman tóner, tlazohlli ihuicpa on chichihualiztli niman cartón laminado, canah
occequimeh. On tlapehpenaliztli ihuicpa on tlazohlli pampa gestionar depende
iaxca impacto nemiyanyoh yan generen niman ihuicpa on miyecyotl ihuicpa
tquitqueh tehuameh ipan i tequitiltiliztli, canah occequimeh factores. Ca
ipampa ello yan ca busca ampliar in tlachihualiztli pampa tlazohlli quen on
ihuicpa on industria eléctrica niman electrónica, pahtli caducos nozo lodos
residuales ihuicpa yectiloyan ihuicpa italiztli ihuicpa agua, canah occequimeh.
Ca pretende concretar, ipampa qui menos, cinco tequimeh ihuicpa
tequitiltiliztli durante on axcan tlayecanaliztli.
Ica on iyectiliz
ihuicpa on tequimeh ihuicpa tequitiltiliztli ca nonequi nochihchihuaz cen
ixtlaloliztli yan considere tlamchiztilistli axan ipan i producción,
distribución, tequitiltiliztli, destino niman cenquiztoqueh tquitqueh. Niman
teh ca nonequi plantear ohtoquilizti ica i centiliztli, italiztli,
tequitiltiliztli niman tianquiztlis ambientales. Ipampa último, in
tlachihualizti ca concretan pampa ica ihuicpa convenios ica on tquitqueh
tehuameh quen asociaciones, cámaras industriales, empresas dedicadas ichquichca
ocpatequitiltiliztli, centros comerciales, etcétera.
Naucannacazyeh 8.1.
Tlachihualiztli ihuicpa tequimeh ihuicpa tequitiltiliztli ica tlatqui ihuicpa
consumoyan ca convierten ipan tlazohlli chicahuac nozo ihuicpa tequitiltiliztli
hueixticah
Medidas compensatorias
ica empresas ambientalmente comprometidas yan contribuyan pampa on
tzinquizaliztli ihuicpa tlazohlli chicahuac
On SMA ye diseñado
niman aplicado tlamti económicos yan fomentan on cumplimiento nemiyanyoh oc
achi allá ihuicpa qui requerido ipampa on tlanahuatiltlaliliztli. PAMPA ica
ihuicpa i tlaliliztli, on empresas yan llevan pampa cabo tequimeh ihuicpa
ocpatequitiltiliztli nozo yan ipan i operación reprocesen nozo reduzcan cequi
ihuicpa inaxcan tlazohlli generados, quipiyah derecho pampa cen achihtzintiliztli
ipan on impuesto ipan nóminas nozo predial. Oceppa, in tlamti ca ca suficientes
ica impulsar cen política nemiyanyoh yan cuahtla on tzinquizaliztli ipan on
chichcihualiztli ihuicpa tlazohlli, ca ipampa ello yan quipiya ampliarse on
tzinco ihuicpa medidas compensatorias nozo incentivas yan incluyan cen hueyi
variedad ihuicpa tlamti, ca solamente fiscales, sino ihuicpa tianquiztli.
Ica on tlahtlaniliztli
institucional ihuicpa on incentivos ca nonequi nocalctiz ichquichca sector
industrial ipan procesos ihuicpa auditoría nemiyanyoh niman solicitud ihuicpa
incentivos fiscales, ihcon quen chihuaz investigación ipan incentivos ihuicpa
tianquiztlis aplicables pampa proyectos ambientales ica i iyectiliz técnico
niman financiero. Ipan in sentido, durante on axcan tlayecanaliztli ca buscarán
aplicar quen mínimo dos tlamti económicos. On occequimeh secretarías
involucradas ipan in tequitl ca on ihuicpa Finanzas niman Iyectiliz Económico.
Naucannacazyeh 8.2.
Tlachihualiztli ihuicpa medidas compensatorias
8.4.2 Tlachihualizti
ihuan pohui ica on ohtoquiliztli ica on tzinquizaliztli niman tequitiltiliztli
Tecnologías ica on
tequitiltiliztli ihuicpa tlazohlli
pampa)
Tequitiltiliztli niman nahhuatihlli ihuicpa lodos ipan on yectiloyan ihuicpa
italiztli ihuicpa aguas residuales pertenecientes ichquichca mecayotl ihuicpa
aguas ihuicpa on Altepetl ihuicpa México. On italiztli ihuicpa agua residual
quixtia cen subproducto ihuicpa on obtención ihuicpa agua tratada yan ca on
lodos residuales, on cequi ca consideran ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah.
PAMPA diferencia iaxca resto ihuicpa on tlazohlli ihuicpa on diferentes
tequimeh ihuicpa transformación, on lodo ihuicpa on yectiloyan ihuicpa
italiztli ca totalmente aprovechable ipan beneficio ihuicpa on propia
naturaleza, siempre niman cuando sea sometido pampa cen chihualiztli ihuicpa
estabilización niman deshidratación inamic. Ica ello, ipan on axcan
tlayecanaliztli ca instrumentará on italiztli ihuicpa lodos ipan 21 yectiloyan
iaxca mecayotl ihuicpa aguas ihuicpa on Altepetl ihuicpa México, niman ca hará
oc achi cuahlli ipan on cuatro yectiloyan yan ya cuentan ica dicho mecayotl
ihuicpa italiztli. In tequitl estará pampa itechpohui iaxca Mecayotl ihuicpa Atl
b) Tequitiltiliztli
ihuicpa biogás ipan sitios ihuicpa nahhuatihlli tlamiyan. On tequimeh ihuicpa
mitigación ihuicpa on emisiones ihuicpa gases ihuicpa efecto invernadero (GEI)
dependen, ihuicpa manera crítica, ihuicpa on recursos yan ca obtengan ipampa on
venta ihuicpa on reducciones ihuicpa emisiones, mediante on mecanismo ihuicpa
iyectiliz limpio (MDL). Niman teh, on reconocimiento yan otorga on registro
ihuicpa tequimeh ante on MDL iaxca Protocolo ihuicpa Kioto permite superar
barreras sociales e institucionales yan ihuicpa occe manera serían
insuperables. In tequitl consiste ipan on tequitiltiliztli niman captura
ihuicpa biogás metano ipan on sitios ihuicpa nahhuatihlli tlamiyan iaxca
Distrito Federal, utilizando dicho MDL. Ica ello, ca llevarán pampa inin on
machitiliztli ihuicpa factibilidad ihuicpa cecen uno ihuicpa on sitios niman,
ipan particular, ipan on tlamantli iaxca Tlatemitihlli Tlaxiniloyan Bordo
Poniente, ca instalará cen mecayotl ihuicpa tequitiltiliztli ihuicpa biogás ica
chichcihualiztli ihuicpa energía eléctrica. Ica in último, ca pretenden notzinquixtiz
canah 1.2 millones ihuicpa toneladas ichquichca xihuitl ihuicpa CO2. On
cenquiztoqueh tquitqueh ca on SMA niman SOS.
c) Iyectiliz ihuicpa
cen Tlahcotian Cenquizqui ihuicpa Ocpatequitiltiliztli niman Energía. Aman, on
tlatemitihlli tlaxiniloyan Bordo Poniente, zan campa ihuicpa nahhuatihlli
tlamiyan ipan on Distrito Federal, yan quicelia mohmoztla oc achi ihuicpa 12
500 ton ihuicpa tlazohlli, ca encuentra ipan chihualiztli ihuicpa tzactli
ipampa conclusión ihuicpa i vida útil. On inminente tzactli iaxca tlatemitihlli
tlaxiniloyan conlleva pampa on búsqueda ihuicpa cen yencuic campa ihuicpa
nahhuatihlli tlamiyan acorde ica on yencuiqueh políticas ihuicpa
tzinquizaliztli, chichcihualiztli niman nahhuatihlli ihuicpa on tlazohlli. Ica
ello ca desarrollará cen complejo ihuicpa italiztli, tequitiltiliztli niman
nahhuatihlli tlamiyan ihuicpa tlazohlli orgánicos e inorgánicos yan utilice on
tecnología oc achi apropiada.
On tequitl calactia,
canah occequimeh cosas, cen tlahcotian ihuicpa ocpatequitiltiliztli niman
itlazohtlaliz, ihcon quen on
obtención ihuicpa
energía. On actor tlapanahihtoc ca on SOS ica on paleuiliztli ihuicpa on SMA.
Naucannacazyeh 8.3.
Tlachihualiztli ihuicpa tzinquizaliztli niman tequitiltiliztli
8.4.3 Tlachihualizti
ihuan pohui ica on ohtoquiliztli ica on xeloliztli ipan pehualiztli
Promoción ihuicpa on
tehuantiliztli
Ichquichca tlamiyan
ihuicpa in cayotl, ca chia naxciz cen hueyiliztli ipan on tehuantiliztli
ihuicpa on tlachihchihuanimeh ica xeloa sus tlazohlli ichquichca on pehualiztli,
ipan hueixticah on domiciliarios, ihcon quen cen mejora ipan on
cuahlotl ihuicpa on
xeloliztli.
a) Atención
domiciliaria. Ca incidirá directamente ipan on tlachihchihuanimeh ipan sus
calti. Ca desarrollarán visitas cahlli ipampa cahlli, ica entrega ihuicpa
materiales ihuicpa paleuiliztli, ihcon quen tlachihualizti ihuicpa utilización
iaxca camión quen tlacauyan ihuicpa promoción niman panextli. Niman teh ihuicpa
on SMA, tehuanti on SOS niman on 16 Delegaciones políticas iaxca Distrito
Federal.
b) Tequitl manqui ihuicpa panextli ipan avances niman tentli ica on
tlacameh. Ca desarrollarán on esquemas ihuicpa tlahtolizlti ica nocalctiz
mensajes ipan on tehuantiliztli social ica on xeloliztli ihuicpa tlazohlli ipan
ohtli masivos, pipitiqueh ohtli niman ica tlahtolizlti interpersonal, ihcon
quen ipan festivales, ferias, tlachihualizti tlamatilzyotl quin niman
recreativos. On
tquitqueh tehuameh ca on SMA, SOS niman on 16 Delegaciones políticas iaxca
Distrito Federal.
Naucannacazyeh 8.4.
Tlachihualiztli ihuicpa promoción ihuicpa on tehuantiliztli
Ixtlaloliztli,
tlatlataliztli niman tlahpiyaliztli
Ica on ohtoquiliztli
ihuicpa xeloliztli ipan pehualiztli, ca quitlalia quen eje tlapanahihtoc on
neneucayotl niman tlahpiyaliztli nemiyanyoh iaxca cumplimiento ihuicpa on
ahuatihlitividad aplicable, mediante on tlachihualizti ihuicpa tlahpiyaliztli
ica yan quipiya on Secretaría ipan on tlamantli iaxca tlahlli urbano; ca
nochicahuazá, ihcon, on xeloliztli ipan pehualiztli pampa ica ihuicpa on pampa
on denuncias ciudadanas ihuan yahu ica on tema.
Ipan in rubro, on
Secretaría promoverá cen esquema ihuicpa yan ma tecahuili involucrar pampa on
ihuicpa on ipan on xeloliztli ipan pehualiztli.
a) Cauiliztli
Nemiyanyoh Única ica on Distrito Federal. Yan ipan i anexo C calactia
on mamahlli ihuicpa on
ica ititia on quizaliztli ihuicpa tlazohlli chicahuac niman itonal, ca
nochicahuazá on ixtlaloliztli niman toquiliztli pampa dicha tlamchiztilistli,
ihcon quen on ihuicpa tlamchiztilistli ihuicpa vistas ihuicpa tlahpiyaliztli
selectiva ica on casos oc achi importantes. Ipan in sentido, ca quichia, ipampa
qui, ica 1 600 tequimeh ihuicpa tequitiltiliztli ica on 2012.
b) On 300 industrias
oc achi titlani. On Secretaría cen tlahpiyaliztli nemiyanyoh ica on 300 oc achi
tlatitlanih iaxca Distrito Federal; on criterios tzinco ica on tlapehpenaliztli
ihuicpa on industrias yan participarán ipan in tlachihualiztli yeceh on ihuicpa
chichcihualiztli ihuicpa tlazohlli ihcon quen on quizaliztli. Ichquichca on
tonahlli, 160 ihuicpa ica intquiu, ipampa qui yan on meta ica on 2012 yeceh garantizar
yan in pohuahllica ichquichca 100 ipampa.
c) On 500 tlaliliztli
tlanemacayotl niman ihuicpa tlayehcolti oc achi tlatitlanih. Ica on tlamantli
ihuicpa on ichquichca poxtecayotl niman on ihuicpa tlayehcolti, on
tlahpiyaliztli nemiyanyoh ihuicpa titlantli ca ihuicpa cenquizti ipan on
tlazohlli chicahuac; qui pampa yan on hueyi cequi ihuicpa on ea ipan on rubro.
PAMPA ica iaxca tlachihualiztli ihuicpa tlahpiyaliztli ihuicpa on 500
tlanemacaloyanimeh niman ihuicpa tlayehcolti oc achi tlatitlanih, ca
nochicahuaz on xeloliztli ipan pehualiztli, ihcon quen on ocpatequitiltiliztli.
Ipan on aman, zan yocazxiti 220 canyotl, ipampa qui
yan ca on iaxca 100% ica on 2012.
Naucannacazyeh 8.5. Tlachihualiztli ihuicpa ixtlaloliztli,
tlatlataliztli niman tlahpiyaliztli
8.4.4 Tlachihualizti ihuan pohui ica on ohtoquiliztli ica on neneucayotl
nemiyanyoh
Iyectiliz ihuicpa yencuiqueh tlamti regulatorios
Ichquichca tlamiyan ihuicpa on tlayecanaliztli vigente, in
tlachihualiztli pretende pohuaica elementos ihuicpa neneucayotl yan permitan naxciz
cen tlahtlaniliztli cenquizqui ihuicpa on tlazohlli chicahuac urbanos niman
ihuicpa tequitiltiliztli hueixticah, niman teh ihuicpa nochicahuaz nozo
respaldar on tlanahuatiltlaliliztli existente.
a) Tlanahuatihli ihuicpa on Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac
iaxca Distrito Federal. Ica on ihuicpa on cuahlli tlaliliztli ihuicpa on
Tlanahuatihlli niman pampa on iaxca Tlachihualiztli ihuicpa Tlahtlaniliztli.
Cenquizqui ihuicpa on Tlazohlli Chicahuac, ca on iaxca Tlanahuatihli ihuicpa on
Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac iaxca Distrito Federal. On tquitqueh tehuameh
ca on SMA, SOS, niman on 16 Delegaciones políticas niman Asamblea Legislativa
iaxca Distrito Federal.
b) Formulación ihuicpa
cen yencuic marco jurídico ipan tlamantli ihuicpa tlahtlaniliztli cenquizqui
ihuicpa tlazohlli chicahuac.
Niman teh ihuicpa on
quizaliztli iaxca Tlanahuatihli ihuicpa on Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli
Chicahuac iaxca DistritoFederal, ca importante on formulación ihuicpa
occequimeh tlamti yan on ipan tlamantli ihuicpa tlazohlli. Aman ca quipiya ica
on nahuatihli ihuicpa tlazohlli ihuicpa on chichihualiztli, tlaquixtihlli ipan
on 2004. Mazqui eh, ca yencuiqueh tlamti jurídicos yan impulsen on ihuicpa on ihuicpa
occequimeh tlazohlli chicahuac.
Ipan in, ca cen
política iaxca yan on tlazohlli halehtoqueh ihuicpa envases niman embalajes
quipiyah ipan on nemilizyan, enfocada pampa itititz cen tlamatilzyotl yan
promueva i, on sustitución ipampa materiales ica cen on nemilizyan, niman on ocpatequitiltiliztli
ihuicpa on ya existentes ipan on tianquiztli. On tquitqueh tehuameh ca SMA,
SOS, niman on 16 Delegaciones políticas niman Asamblea Legislativa iaxca Distrito
Federal.
Naucannacazyeh 8.6.
Tlachihualiztli ihuicpa iyectiliz ihuicpa yencuiqueh tlamti regulatorios
Ixtlaloliztli niman
yencuiliz ihuicpa on reglamentación existente
On acitiliztli
tlamiyan ca pohuaica cen nahuatihlitividad actualizada ipan tlamantli ihuicpa
tlazohlli pampa medida yan ca quipiyah, acitiliztli niman acitilizti acitoqueh
ipan occequimeh tlachihualizti relacionados ica on tlahtlaniliztli cenquizqui
ihuicpa tlazohlli chicahuac.
a) Yencuiliz iaxca
Tlachihualiztli ihuicpa Tlahtlaniliztli Cenquizqui ihuicpa on Tlazohlli
Chicahuac ica on Distrito Federal (2009-2013). On Tlachihualiztli ihuicpa
Tlahtlaniliztli Cenquizqui ihuicpa on Tlazohlli Chicahuac ica on Distrito
Federal 2004-2008”, tlaquixtihlli ipan octubre iaxca 2004, ca cen tlamantli
pehpechtli ipan on Tlanahuatihlli ihuicpa
Tlazohlli Chicahuac
yan quitema ca on ipan nohuicalo, tlachihualizti niman acitilizti ica on
tlahtlaniliztli cenquizqui ihuicpa tlazohlli, niman yan ye tlayecohltihli
ihuicpa tzinco ipan on zacanochi yei xiuti ica on tequitl tlachihuahlli ipan
cecenec entidades ihuicpa tepachoh.
Ihcon, in
tlachihualiztli quitlalia yan quipiya ca tlayencuihli ipan i totalidad cecen
cinco xiuti, ipampa qui yan ca nonequi chihuaz cen ixtlaloliztli ihuicpa on
quizti nopix ichquichca on tonahlli ica hueltiliztli notlaliz yencuiqueh
ohtoquilizti ipan on yencuic tlachihualiztli. On tquitqueh tehuameh ca on SMA,
SOS niman on 16 Delegaciones políticas iaxca Distrito Federal.
b) Xtlaloliztli niman
patlaliztli pampa on Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac iaxca Distrito
Federal. In Tlanahuatihlli, tlaquixtihlli ipan abril iaxca 2003, ye zan cen
tlayencuihli pampa qui largo ihuicpa in xiuti; sin embargo, ipan vista ihuicpa
on próxima yencuiliz niman quizaliztli ihuicpa occequimeh tlamti
nahuatihlitivos ipan tlamantli ihuicpa tlazohlli, ca importante chihuaz cen
xtlaloliztli hueyi ihuicpa on Tlanahuatihlli niman chihua on yan nonequi ica
yan nochimeh in tlamti ca. On tquitqueh tehuameh ca on SMA, SOS niman on 16
Delegaciones políticas niman on Asamblea Legislativa iaxca Distrito Federal.
Naucannacazyeh 8.7.
Tlachihualiztli ihuicpa ixtlaloliztli niman yencuiliz ihuicpa on nahuatilemeh
8.4.5 Tlachihualizti
ihuan pohui ica on ohtoquiliztli ihuicpa tlahtolizlti niman tlaititihliztl ica
on tequitiltiliztli ihuicpa tlazohlli
Machtiliztli
nemiyanyoh
Ichquichca tlamiyan
ihuicpa in cayotl, nochia hueliz cen sensibilización canah on chanehqueh
estudiantil ipan on ahmantli nemiyanyoh ihuanpo ica on tequitiltiliztli actual
ihuicpa on tlazohlli niman yolehuaz i tehuantiliztli ipan on tequitiltiliztli
imamal ihuicpa on ceno yameh.
a) Italiztli pampa
caltlamachtilmeh. On caltlamachtilmeh ca tlacauyanti zanoyeh nonequih ica
tequimeh ihuicpa machtiliztli nemiyanyoh ihuan yahu ica on tequitiltiliztli
inamic ihuicpa on tlazohlli chicahuac, ya yan garantizan on, ipan on calpanti.
Ipan coordinación ica on Dirección ihuicpa Tlayehcolti Educativos niman on
Delegaciones políticas, on SMA atiende in tequitl, ica on ca nochia naciz cen
aciliz ihuicpa 73 600 tlacameh.
Naucannacazyeh 8.8.
Tlachihualiztli ihuicpa machtiliztli nemiyanyoh
Tlahtolizlti
tlamchtihlloh
Ichquichca tlamiyan
iaxca cayotl ca logrará nohueiliz on tehuantiliztli activa ihuicpa on
habitantes ihuicpa on Altepetl ihuicpa México, ica on acitiliztli ihuicpa
achihtzintia on chichcihualiztli ihuicpa tlazohlli chicahuac, impulsar i
xeloliztli, ocpatequitiltiliztli, itequititltiliz niman tequitiltiliztli
imaccopa.
a) Mecayotl ihuicpa
tlahtolizlti manqui ipan tequitiltiliztli imaccopa ihuicpa tlazohlli chicahuac.
On tequitl ihuicpa tlahtolizlti ca cen tlachihchihtli yan ca dquitzmolinaltiz
ihuicpa moztlatica niman pampa on ihuicpa on tlachihualizti ihuicpa
machtiliztli niman tlaititihliztl.
Ca quihtoa ipan
neneucayotl ica on tequitl ipan tequitiltiliztli imaccopa oncah ihuicpa
tlazohlli chicahuac, neneucayotl ipampa on área ihuicpa Tlahtolizlti Social
yazca GDF. On actoh punto pampa itzmolinaltia ca on chihualiztli ihuicpa on
machitiliztli ihuicpa yan permitan ixmatiz cómo on chanehqueh concibe on
ahmantli ihuicpa on tlazohlli chicahuac niman on situación ipan torno pampa on Tlanahuatihlli.
On tlamchiztilistli tlapiyahlli pampa xoloz iaxca estudio proporcionará on
tzinco ica on rediseño ihuicpa on tequitl, on cual quipiya notaz yei puntos:
cen mecayotl ihuicpa tlahtolizlti masiva ipan on actitudes yan ca chia on
chanehqueh lleve pampa (tlahtlaniliztli ipampa cequi iaxca tepehuah ica on
centiliztli ) cen mecayotl ihuicpa tlahtolizlti focalizada ica tlamchiztilistli
cenuizqui ipan on tlayehcohlli ihuicpa centiliztli, niman cen mecayotl yan
propicie on tehuantiliztli manqui ihuicpa on ohtli masivos niman líderes
ihuicpa opinión. On rediseño ihuicpa on tequitl calactia ohtli tlahcuilohloh
niman electrónicos. On última cequi iaxca tequitl ca on diseño ihuicpa cen
mecayotl ihuicpa ixtlaloliztli yan machiztiliztli ipan on acitiliztli ce xiuti
iaxca ceno yehua.
Naucannacazyeh 8.9.
Tlachihualiztli ihuicpa tlahtolizlti tlamchtihlloh
Tlaititihliztl
Ichquichca tlamiyan
iaxca cayotl ca podrá pohuaica on tehuantiliztli imaccopa oncah niman ihuicpa
tequitqueh ihuicpa cecenec, ihcon quen ihuicpa grupos ihuicpa multiplicadores
yan tecahuiliz temacaz pampa onpehualizti yan ca iaxca tlachihualiztli ihuicpa
tlazohlli.
a) Tlaititihliztl
manqui iaxca tlacameh yan yan colabora ipan on tlachihualizti ihuicpa
tlapopohua iaxca GDF. Ahueh mazqui on tlaititihliztl ca ca on tlatemachihli ica
naxciz on involucramiento iaxca tlacameh yan ihuicpa tlapopohua, ca nonequi
dirigir tlachihualizti ihuicpa tlaititihliztl ica cen tequitiltiliztli inamic
ihuicpa on tlazohlli chicahuac. Ipan in ipan on axcan tlayecanaliztli ca
impartirán 30 tlamanto ihuicpa tlaititihliztl, ica on cequi ca quinequi on
tehuantiliztli ihuicpa on SMA, SOS niman on 16 Delegaciones políticas iaxca Distrito
Federal.
b) Tlaititihliztl ica
altepetequitqueh. Naxciz cen cualti ipan on tequitiltiliztli ihuicpa on
tlazohlli chicahuac tlahtlaniliztli on toma ihuicpa ihtolizti yan impliquen on
acihcamatiliztli iaxca ahmantli niman on aciliztli ihuicpa itequiu; ipampa qui
yan ca notemacaz 30 cursos ihuicpa tlaititihliztl. In chihualiztli ipampa on
SMA niman SOS niman tlayecantoz pampa on altepetequitqueh iaxca GDF niman on 16
Delegaciones políticas iaxca Distrito Federal.
c) Tlaititihliztl
pampa temachtihqueh niman teitianimeh ihuicpa on tonemilizyan. Oncah tlacameh
yan cenquizticah pampa on tlaititihliztl niman machtiliztli ipan on
tequitiltiliztli cenquizqui ihuicpa tlazohlli chicahuac. In tlacameh yan quita
mohmoztatica ichquichca público ipan hueyi niman funciona quen multiplicador,
ihuicpa ompa on nequiliztli ihuicpa quincuepaceh ipan tehuameh iaxca
tequitiltiliztli imaccopa oncah ihuicpa on tlazohlli. Ipan
in sentido, ca quinequi quitemachtiz yexpa ihuicpa tlaititihliztl canah on 2007
niman on 2012.
Ca tlamamhlli
melahquii ihuicpa on SMA niman SOS.
d) Tlaititihliztl
pampa tlacameh yan ihuicpa empresas, centilizti, civiles niman
temachtiloyanimeh. Onoqueh camp yan tecahuiliah ma nocuectalai on tlamachtihli
yan ca, ipampa qui yan ca quinequi quiteitaz pampa yameh on cali yan hueliz
quichicahuaceh on tlachihualizti ihuicpa tepachoh ica 30 ihuicpa ihuicpa
tlaititihliztl ipan on occequi chicuacen xihuitl xiuti. Ipan in tlachihualiztli
tenhuanticeh cenquizticah on SMA niman SOS.
Naucannacazyeh 8.10.
Tlachihualiztli ihuicpa tlaititihliztl
8.4.6 Tlachihualizti
ihuan pohui ica on ohtoquiliztli ica on cahualiztli calacoyan pampa on
tlamchiztilistli
Ohtli tlahcuilolti
On acitiliztli pampa
corto niman mediano plazos ca on quizaliztli ihuicpa ohtli ihuicpa
tlamchiztilistli impresos yan tehuameh ihuicpa tlahtlaniliztli cenquizqui
ihuicpa tlazohlli chicahuac, ica on acitiliztli ihuicpa yan, ichquichca
tlamiyan ihuicpa on tlayecanaliztli, ca ica on ihuicpa amoxti iaxca
tlacentlalilamatl tlaquixtihlli xihuitl ica xihuitl, quen qui machiotia on
Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac iaxca Distrito Federal.
a) Chihchihualiztli
niman quizaliztli iaxca tlacentlalilamatl ihuicpa tlazohlli chicahuac iaxca
Distrito Federal. Cen ihuicpa on tequitl ica on SMA tlatlaihlli ipan on
Tlanahuatihlli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac ca nochihchihuaz niman noyencuiliz,
ipampa qui menos bianualmente, cen tlacentlalilamatl ihuicpa tlazohlli
chicahuac, cuya tlamchiztilistli hualehticah ihuicpa on quipya ipan on Mecayotl
ihuicpa Tlamchiztilistli ihuicpa Tlazohlli Chicahuac (SIRS). Ca quita ihuicpa
cen amatl ihuicpa tlamachiztilistli pública yan quicentilia tlamachiliztli ica
on tlahtlaniliztli cenquizqui ihuicpa on tlazohlli chicahuac yan aman ipan in
tonahlli ca nochihua ipan on Distrito Federal. On tquitqueh tehuameh ca on SMA,
SOS niman on 16 Delegaciones políticas iaxca Distrito Federal.
Naucannacazyeh 8.11.
Tlachihualiztli ihuicpa ohtli tlahcuilohlli
Ohtli electrónicos
On acitiliztli hueyi
ichquichca tlamiyan ihuicpa on tlayecanaliztli ca nochicahuaz on SIRS ica yan
sirva quen tequitiloni ipan on toma ihuicpa decisiones, ihcon quen cen
calacoyan electrónico yan proporcione tlamchiztilistli útil ichquichca público
ipan hueyi.
a) Yencuiliz niman
renovación ihuicpa on tequitilonis informáticas ihuan yahu ica tlazohlli
chicahuac.On axcan SIRS ca cen tequitiloni tlamatiliztli única ipan i
quizaliztli yan tecahuilia on tequitiltiliztli, tlahtlaniliztli niman
tlahpiyaliztli ihuicpa tlamachiztilistli. In mecayotl quinequi ca tlayencuihli
niman tlatlacualtihli ipampa on cececan tlahpixcayan tlamchiztilistli útil ica
mecayotl. Ihuicpa on ceno yehua, on página web ihuicpa tlazohlli chicahuac
ihuicpa on SMA ca cen tlamantli ihuicpa hueliz titlahtlaniz, yan cenquiztoqueh tlamanti
quinequi ihuicpa zachica noyencuiliz. On tquitqueh tehuameh ca on SMA, SOS
niman on 16 Delegaciones iaxca Distrito Federal.
Naucannacazyeh 8.12.
Tlachihualiztli ihuicpa ohtli electrónicos
9- MOIXPATLA IN
TLATOTONOLIZTLI HUAN NOCHI ITLAMAN TLEYOTL
9.1 Tlein
tiquixmatizque huan tlein ticchihuazque
9.1.1 Ihcuac moixpatla
itlatotoniliz in totlalticpac huan cualli mozcaltiz totomin ipaltzinco nochi
tlein techmaca totlaltzin quenameh atl, cuautla huan techiahuatl. Ipan siglo XX
miac tlalmeh huan altepemeh oquichiuhque huan oquichayauhque ce neizcaltiliztli
axcualli tlein oquicocolti totlalticpac. Ipan xihuitl 1988 in nechicolli tlein
itoca Organización meteorológica Mundial huan in Programa de las Naciones
Unidas para el Medio Ambiente oquichiuhque ce Grupo Intergubernamental de
Expertos sobre el Cambio Climático(ica inglés19 momachiotia IPCC) ipan inon
nechicolmeh miaqueh tlamatinimeh tlein hualehuah nepapan tlalmeh
tlatlachixtoque nochi tlaixmatiliztli ipampa ineixpatlaliz totlalticpac.
Ipan in amatl tlein
itoca Primer informe de evaluación del IPCC, oquixtihque ipan 199020,
oquihtohque onca yectlamatiliztli tlein teixnextilia melahuac moixpatlatoc
itlatotoniliz totlalticpac, ipampa motequipachohque cehce tlahtocayotl iaxca
cehce tlalli tlein
______________________________________
19 20 IPCC: Intergovernnmental Panel on Climate Change
20 21 Nochi IPCC
itlamatiliz hueliz ticahcizque ipan http://www.ipcc.ch/
monechicoah ipan
Organizaciones de las Naciones Unidas (ONU) yehica oquichiuhque ce oloch itoca
Comité Intergumernamental de Negociación, huan ipan xihuitl 1992 oquitzintihque
in Convención Marco de las Naciones Unidas para el Cambio Climático (CMNUCC) huan
cualli quicelizque cehce tlalnantzin ipan Cumbre para la Tierra tlein omochiuh
ompa Río de Janeiro ipan metztli junio, xihuitl 1992.
In CMNCC oquiyecchiuh
in Protocolo de Kioto (PK) ipan diciembre ipan xihuitl 1997, zan ihcuacon
polihui mah quiihtocan cox cualli. In PK opeuh ipan tonalli16, metztli febrero,
xihuitl 2005.
Itlatotoniliz
totlalticpac huan nochi tlein quicahuili mah onca cehce tlaman yoliztli
mochihua ipampa ahcopa in tlalticpac onca ce tlaman mixtli huan ayahuitl mantoc
itlanipa ce mixtilmahtli itoca atmósfera, in mantoc tlanipa itoca tropósfera.
Nochi tlaman mixtli huan ayahuitl tlein quichihuah in mixtilmahtli tropósfera
huan occe tlein itoca estratosfera melahuac itech monequi ihcon ahmo huel tlatotonia
nican huan ihcon cualli nemohua nican tlalticpac. Cehce mixtilmahtli quipia
apoctli huan occe tlaman mixtli huan ayahuitl, yehhuan intoca nitrógeno(N2),
oxígeno(O2), bióxido de carbono(CO2), metano(CH4) huan oxido nitroso(N2O).
Yehhuan yeyiin (CO2, CH4, N2O) noihqui mocuitiah gases de efecto invernadero
(GEI), noihqui onca clorofluorocarburos (CFC) macihui inin in tlacayotl quiquixtia.
Nochi in itlatotoniliz
tlein tonatiuh techmaca, zan 70% hueli pano nican tlalticpac yehica tlatotonia,
occe 30% ahmo hueli
calaqui nican
tlalticpac, zan mocuepa quiahuac totlalticpac ihcuac tlatotonia, itlatotoniliz
totlalticpac canicahcuin moxehxeloa, niman in tropósfera quimaltia inon
tlatotoniliztli, ihcuac inon mochihua moihtoa efecto invernadero yeh melahuac
totech monequi nican tlalticpac.
In tlamatinimeh
quihtoah tlaa ahmo onyezquia inon mixtilmahtli hueliz tlaceceyaz quein -18oC.
Ihcuac mopatla iquimica in tropósfera ipampa onca miac GEI tlein tehhuan
titlacah tihquixtiah, ihcuacon oc cenca tlatotonia nican tlalticpac, huan moixpatla
in xopantla in cecuizpa.
In amatl tlein itoca
Cuarto Informe de Evaluación del IPCC tlein oquiz ipan xihuitl 2007 quihtoa
tlaa ihcon
ticcentocahtihcocoltiah
totlalticpac, tlaa quicentoca momiaquilia in GEI, oc cenca tlatotoniz, in
teoatl oc tlehco iixco, oc moixpatlaz xopantla huan cecuizpa huan hueliz
tlahyohuizque miacqueh tlacameh ipan nepapan tlalmeh, hueliz ayocmo momacaz
tlayolli huan occe tlaman tlacualli, hueliz neciz yancuic cocoliztli, hueliz in
atl quipoloz miac altepetl ompa atempa, hueliz ahmo quiahuiz, hueliz tlamiz cuautla
huan oc patlahuaz in teotlalli, huan occe tlamantli hueliz mochihuaz.
9.1.2 Tlein
titlahtlachiah ipan Mexihco Hueyaltepetl
Mexihco quiquixtia
1.5% inon axcualmixtli huan poctli tlein mocuitia GEI, totlalnan quipia ic
mahtlaconome lugar tlein nochi totlalticpac21. Nican Mexihco in ZMUM quiquixtia
9% inon axcualmixtli, ipampa in xihuitl 2006 oquiz 58.9 millones ica toneladas
in axcualmixtli huan poctli tlein itoca bióxido de carbono22.
Ihcuac titlahtlachiah
quezqui GEI Tihquixtiah ipan Mexihco D.F, ihquin moxehxeloa: nochi tlaman
tepoztehuiconi (43%), in callachihualoyan (22%), in chantli (13%), huan cehce
tlaman cuitlatl (11%) nochi ininqueh quicenquixtiah 89% in axcualmixtli huan poctli23.
9.1.3 In Mexihco D.F
quezqui techiahuatl quitlatia huan quezqui GEI quiquixtia
Ipampa itequiyo in
tlacameh, quezqui techiahuatl motlatia huan in GEI tlein quihquiza zan ce
necuelmololli yehica motzacuiliz tlaa titlacameh ticcentocah timomiaquiliah
huan timoizcaltiah ica toaltepeuh, ica totomin huan ica toyancuictlamatiliz.
Tlaa ihquin ticccentocah timomiacquiliah huan tictlatiah in techiahuatl huan
tihquixtiah in axcualmixtli huan in poctli tlein quichihua in GEI, inin quiihtoznequi
ipan xihuitl 2012 hueliz ahciz 25% oc achi miac, huan tlein omochiuh ipan
xihuitl 200024 ahmo ihcon, ipampa in achto zan 342PJ25 huan zatepan hueliz
ahciz 429PJ.
_____________________________________
21 SEMARNAT –INE,
Inventario Nacional de Emisiones de Gases de Efecto Invernadero 1990-2002, octubre,
2006.
22 GDF/SMA, Estrategia
Local de Acción Climática de la Ciudad de México, 2006.
23 Ïdem
24 GDF/ SMA,
Estrategia Local de Acción Climática de la Ciudad de México, 2006
25 PJ: Peta Joule,
unidad de energía.
Yeyi tlaman
techiahuatl quiihtoznequi 90% tlein techiahuatl nozo chicahualiztli totech
monequi, yehhuan intoca: gasolina (62%), GLP (17%) huan diesel (11%). In
tepoztehuiconimeh nozo tepozhuilanah oc achi miac techiahuatl quicuih huan
quitlatiah, zatepan quitoca callanchihualoyan huan noihqui cehce chantli.
Yehhuan yeyin quicuih huan quitlatiah 92% in nochi techiahuatl huan occe tlaman
energia ipan Mexihco D.F.
9.1.4 Quein moixpatla
in cahuitl ipan Mexihco D.F.
Ihcuac Titlahtlachiah
tlein pano iniqueh yancuiqueh xiuhmeh, technextiliah melahuac tetlahyohuiah
huan moixpatla nican Anahuac ipampa oc cenca tlatotonia, oc cenca tlaquiahui
niozo zan tlahuaqui. In Mexihco Hueyaltepetl ipampa yeh ce huehhueyi itech minequi
mah timotzontemolican huan mah titlanemiliah quein ticchihuazque ic
tihcualtizque huan ihcon cualli tiquiixnamiquizque in necuelmololli itoca
cambio climatico, yehica in altepehuah ahmo tlahyohuizque tlaa mochihuaz cequin
axcualli ipan tohueyaltepeuh ipampa moixpatla in cahuitl.
Occequin altepemeh
huan tlalmeh noihqui hueliz tlahyohuizque ihcuac moixpatla in cahuitl ipampa
momiaquiliah, tlantoc nochi tlein techmaca totlalnan huan oc momiaquiliah in
icnotlacameh. Nochi tlachihualiztli tlein quipalehuia mah mani in tepetla huan
nochi tlein techmaca ihcon ahmo tihcocoltizque totlaltzin huan nochtin
icnotlacameh cualli nemizque, nochi inon tlachihualiztli hueliz techpalehuaiz
ic tihcualtizque toaltepeuh huan ahmo titlahyohuizque ihcuac techahciz
inecuelmolol in neixpatlaliztli itoca cambio climatico.
Tlaa ticnehnehuilizque
ica inon neixpatlaliztli ihcuac titlanemilizque quein mozcaltiz toaltepeuh
hueliz ticahcizque ce cualli neizcaltiliztli ihcon cualli tiquiixnamiquizque
zan tlein necuelmololli.
9.1.5 In tlein
ticahcizque
Ipampa toaltepeuh
quiquixtia in axcualmixtli itoca gases de efecto invernadero, noihqui ipampa
yeh ce hueyi altepetl nel motelnequi ipampa miac tlacameh tequitini ica
tonelhuayo, ica tlahtocayotl nozo zan quihualahcih tomin, yehica itech monequi ticnehnehuilizque
ihcuac ti titlanemiliah quein ticchihuazque ic tictzacuiltizque inecuelmolol in
totlalticpac.
In tlein quichihua
Mexihco D.F. ic quiixnamiquiz inecuelmolo in tlalticpactlatotoniliz, ipan
xihuitl 206 omochiuh in Estrategia Local de Acción Climática, yehhuatl cualli
quipalehuia ihcuac titlanemiliah quein ticchihuazque ic tictzacuiltizque
inecuelmolol in itlatotoniliz totlalticpac. Inon ticchihuah ipampa itech
monequi mah ayocmo quiquixtican oc achi GEI ipan nochi tlalticpac yehica ihcon quichihua
cehce tlalli huan cehce pilaltepetzitzin noihqui quiyeccelizque nochi cuallotl
quein quihtoa PK huan occequin tlachihualizmeh tlein quichiuhtoque ipan nochi
tlalticpac, quenameh pohui in CMNUCC.
In Mexihco D.F. ica
SMA tlein iaxca cualli otlanemili huan ye opeuh itlachihualiz ic ahmo
quiquixtiz oc huan quitzacuili in GEI. Inon tlachihualiztli noihqui quichihuaz
mah quinamiquican huan mah cualli quicuican nochi tlein techmaca totlalnantzin,
tlein itoca recursos naturales; mah yectequiuhtican nochi tlaman equipo, mah
quipatlacan techiahuatl ica occe oc achi cualli huan mah quinehnehuilican
catlein occe tlaman techiahuatl hueliz quitequiuhtizque; mah quicuican occe
yancuic tlamatiliztli huan mah quitemocan occe tlein hueliz quicuizque quein
techiahuatl, quichihuazque tlein itech monequi ic quiahcizque carbono huan
occequin tlachihualiztli itech monequi ihuicpa aquimeh achi quiquixtiah inn
axcualmixtli quein quihtoa in altepetl iahmox ica GEI.
Itech monequi mah
ticmatican nican Mexihco D.F. miaqueh altepehuah ahmo tomineh, ahmo noquiahcih
tepahtiliztli, ahmo quipiah atl, ahmo momachtiah, ahmo quipiah inchan nion
intequiuh hua miac intech polihui. Yehica in tohueyaltepeuh itomin tlein ahmo miac,
motequitiuhtia ic quicualtizque nochi nee necuelmololmeh tlein quicocoltiah
toaltepeuh, yeh ica in tlamantli nel motelnequi quein ticcehuizque in
axcualmixtli ahmo impan tlahtlachiah huan occe tlaman nel motelnequi ahmo
ihcon. Ic ticcehuizque in GEI zan hueliz mochihuaz ica tomin tlein quiceliah
ihcuac quinemacah itechiauh ica MDL.
Nochi tlachihualiztli
tlein ixquichca axcan omochiuh quein Corredor de Transporte Metrobús –
Insrgentes, tlein opeuh ipan metztli julio, ipan xihuitl 2005, occe itoca Norma
para el Aprovechamiento de la Energía Solar, tlein oquiz ipan metztli abril,
ipan xihuitl 2006, huan Lineamientos de Compras Verdes para el GDF, tlein oquiz
iamauh ipan metztli mayo, ipan xihuitl 2007, yehhuan technextiliah ica miac
chicahualiztli hueliz titequitizque ic ticahcizque tlein ticnequih, zayoh ica
hueliz moteltiliz tlaa ahmo oncaz miac tomin tlein itech mnequi ic ticcentocazque
ticchihuazque nochi inon, inon tomin zan hueliz quizaz tlaa quinemacazque in
reducción de emisiones. Noihqui totech monequi mah ticahcican in registro
iixpan MDL – PK, yehhua techcahuiliz ticchihuazque nochi tlein ixquichca axcan
ahmo hueli ticchihuah.
Tlein nel motelnequi
nican Mexihco D.F. mah ticchihuilican toaltepeuh yeh oc achi cualli
ticentequitizque ic mocehuiz in GEI huan occequin altepemeh ahmo ihcon, noihqui
quimaltiz carbono huan mah quimatini tlein quichihuaz iixpan in
neixpatlatiliztli, yehica titlanemiliah huan ticnehnehuiliah ticchihuazque ce
Plan de Acción Climática, ihcon hueliz titlahtlachiazque ica: techiahuatl nozo
occe tlaman energía, ica atl, tepoztehuiconi, miac tlaman cuitlayotl, noihqui
tlachihualiztli ica tlanohnotzaliztli, tlamachtiliztli huan nochi tlein itech
monequi ic tiquiixnamiquizque in itlaixpatlaliz totlaltzin.Yehica itech monequi
mah zan yuhquin titequitican.
9.2 Tlein
ticchihuazque
9.2.1 Tlein tinochtin
ticchihuazque
Ticcehuizque in GEI
ipan Mexihco D.F ic tictzacuilizque itlatotoniliz totlalticpac huan ihcon ahmo
quicentoca tlatotonia, noihqui ticchihuazque nochi tlein itech monequi ihcon
timoihmatizque ihcuac moixpatla in xopantla in cecuizpa ipan Mexihco D.F.
9.2.2 Cehce
tlachihualiztli
• Ticchayahuazque in
tlanahuatilli tlein quihtoa quein ticcehuizque huan quein ticmaltizque in GEI.
• Oc achi chicahuac
ticyectlalizque in tlanahuatilli ic tihcualtizque tonemiliz ihcuac moixpatla in
xopantla in cecuizpa.
• Ticchihuazque nochi
tlein itech monequi ic oc achi cualli titlanemilizque hua ticchihuazque cehce
ic tihcualtizque Mexihco D.F.
• Tiquixpehpenazque
tlein tlachihualiztli hueliz techpalehuiz ticahcizque tomin ic ticcehuizque in
GEI huan mah techcahuili ticchihuazque tlein itech monequi.
• Ticchayahuazque in
yancuic tecnologia nozo tlamatiliztli tlein techpalehuiz tiquixnamiquizque
inecuelmolol totlalnantzin.
• Tlayacapan
tictlalizque in Mexihco D.F. huan itlahtocayo ipampa yehhuan chicahualiztica
tequitizque nican totlalnatzin huan iixpan nochi totlalticpac ic motzinintiz
GEI ipahmopa ihcon omotencauh Mexihco totlalnantzin iixpan CMNUCC.
• Titemachtizque huan
titeixnextilizque quein hueliz ticpalehuiz totlalticpac, tipehuazque ipan
toaltepeuh huan ticcentocazque ipan nochi Mexihco totlalnatzin.
9.3 Quein titequitizque
9.3.1 Ticchihuazque
huan ticyectlalizque in Plan de Acción Climática ipan Mexhico Hueyaltepetl
Tlayacapan
motecpanaznequi Mexihco D.F. ipampa yeh ,melahuac tequiti ic quicehui in GEI,
quimalti in carbono huan quimati tlein quichihuaz iixpan inecuelmolol
totlalticpac, yehica oticnehnehuilihque ticchihuazque ce Plan de Acción
Climática , ce amatl tlein quihtoa quein hueliz ticchihuazque GEI huan quein
ticchihuazque iixpan occequin necuelmololmeh quein: nochi tlaman techiahuatl,
atl, tepoztehuiconi, nochi tlaman cuitlayotl, noihqui ica tenohnotzaliztli huan
tlamachtiliztli, huan occequin tlachihualiztli itech monequi ticchihuazque.
Inic nochi inin ticchihuazque totech monequi in tinochtin tialtepehuah huan
totlahtocayo mah ticentequitican.
Ica inin Plan de
Acción Climática ticnequih mah ticentequitican mah timonechicocan huan mah
ticoatequitican ipan Mexihco D.F. ic ahmo titlahyohuizque quenameh tialtepehuah
nion ipal tomin, ihcuac techahciz in totlalixpatlaliz, noihqui ticchayahuazque
nochi tlachihualiztli ica tlein ticcehuizque in GEI.
9.4 Nochi tlaman
tlachihualiztli
9.4.1 Nochi tlaman
tlachihualiztli pohui ihcuac ticchihuazque huan tictlalizque in Plan de Acción
Climática ipan Mexihco Hueyaltepetl.
Tlein ticchihuazque ic
tictzinintizque in GEI, tlein quihtoznequi in axcualmixtli huan poctli tlein
quichihua cenca tlatotonia.
Ica inin
tlachihualiztli titlahtlachiazque atl, nochi tlaman techiahuatl,
tepoztehuiconi, huan nochi tlaman cuitlatl, ic toaltepeuh D.F. ahmo quiquixtiz
oc achi GEI. Ticnequih ticcehuizque quenameh 7 millones in toneladas ica
bióxido de carbono axcan ixquichca chicoace xihuitl zatepah (tlaa
ticnehuilizque quenameh 1.2 millones in toneladas xixiuhtica, inon
quiihtoznequi quenameh 3% tlein 36.2 millones in toneladas tlein oquiz ipan
xihuitl 2006). In totlachihualiz quiahciz nahui tlamantli, yehhuan: nochi
tlaman techiahuatl, atl, tepoztehuiconi huan nochi tlaman cuitlatl.
Nochi tlaman
techiahuatl
Inin tlamantli itech
monequi ipan tlachiazque nochtin aquimeh quicuih huan quitequiuhtiah nochi
tlaman techiahuatl nican Mexihco D.F. Occequintin tlachihualizmeh pohui ica
energía hueliz ticnextilizque ihcuac tiquihtozque ica tepoztehuiconi huan nochi
tlaman cuitlatl.
a) Quein
ticnamiquizque huan cualli tihcuizque techiahuatl nozo chicahualiztli.
Ticchihuazque nochi tlein itech monequi ihcon ahmo tictlahzochihuazque oc huan
tictemozque quein hueliz tihcualtizque nochi tlaman techiahuatl. Cequin
tlachihualiztli hueliz ticchihuazque in ticnehnehuilizque quein mocehuiz GEI,
huan noihqui hueliz tlaa titlanemilizque in MDL, hueliz melahuac yez in
Programa Edificio y Vivienda Limpia, tlein quihtoa in amatlaxelolton 4.4.1
(Yeyecolitinis asociados con la estrategia de ordenadores), tiquelnamiquizque intlein
nochi tlachihualizmeh tlein ticchihuazque hueliz quitzinintiz quezqui
techiahuatl tictlatiah ic mocehuiz in axcualmixtli GEI.
b) Tictequiuhtiah in techiahuatl tlein moyancuicchihchihua.
Ticchayahuazque mah tihcuican in yancuic tecnología tlein hueliz quipatla in techiahuatl
huan cehce chicahualiztli quenameh tonalteoyotl, ateotl, ehecateotl huan
occequin tlaman chicahualiztli tlein hueliz tihcuizque.
Atl
Ihcuac tiatlacuih, tiazacah, ihcuac tihhuicah, ticxehxeloah huan
tictequitiuhtiah atzin totech monequi tictlatiah maic techiahuatl huan
tihquixtiah miac poctli GEI tlein xixiuhtica momiaquiliah ipampa tehhuan
noihqui timomiaquiliah, ipampa noihqui motzinintia atl iatilmaihtic in Mexihco
hueyaltepetl, noihqui ipampa ayocmo cualli motequiuhtia intlein totech monequi
huan noo ipampain altepehuah ahmo quimatih quein quicuih huan quein
quiihxotitiah in atzintli.
a) Quein
ticnamiquizque huan cualli tihcuizque atl. Ticchayahuazque tlanahuatilmeh ic
ahmo tictlahzochihuazque atl huan achi cualli tictequiuhtizque huan ahmo
tiatlacuizque tlaa melahuac totech monequi. Ce in tlachihualiztli tlein neci
ipan amatlaxelolli 5 ipan inin agenda amatl, yeh quihtoa mah ticnamiquican huan
mah cualli tihcuican atl; zayoh ica tlaa ticnehnehuilizque quezqui
chicahualiztli itech monequi ic ahci atl pehua Cotzamallan itlamian nican
Mexihco hueyaltepetl, melahuac itech monequi miac chicahualiztli huan miac tomin,
yehica tlaa ticnamiquizque atl, tictzinintizque chicahualiztli tlein
motequiuhtia noihqui ahmo tlatlaz techiahuatl huan ahmo quizaz poctli GEI.
Tlein nel motelnequi ica inin tlachihualiztli yeh noihqui tiyecahcizquein
inemaca in tlatzinintiliztli tlein GEI quein tlanahuatia MDL huan ticchihuazque
nochi tlein totech monequi ica inin tlapalehuiliztli.
b) Mah cualli tictequiuhtican atl. Titemachtizque quein hueliz
atlacuizque, azacazque, quihualhuicazque, quixehxelozque huan quitequiuhtizque
atl noihqui quein hueliz quitzacuiltizque, quitequiuhtizque huan
quiyeccualtizque nochi tlaman cuitlatl huan occe tlaman zoquitl, ihcon cualli
tictzinintizque in poctli GEI.
Tepoztehuiconi
Ticchihuazque miac
tlaman tlachihualiztli ic ticcehuizque in GEI pehua ica ce hueyi tlanahuatilli
tlein nochtin quiyolceliah quenameh tenextilia ompa Plan Verde, in Programa
para Mejorar la Calidad del Aire en la ZMVM 2002-2010, in Programa Integral de Transporte
y Vialidad, y la Estrategia Local de de Acción Climática. Nochi tlein
ticchihuazque tlein pohui tepoztehuiconi noihqui pohui ica occequin
tlachihualizmeh quein quihtoa amatlaxelolli 6 quein tihcualtizque ohtli ihcon
iciuhca motlaloz tepoztehuiconi huan noihqui tiyeccualtizque nochi tlaman
tepozhuilana pohui toaltepeuh. Ipan tlachihualiztli tlein itoca “movilidad
urbana” ticchihuazque tlein monequi ic tictzinintizque in poctli GEI, inon
hueliz mochihuaz tlaa titlanahuatizque mah cehce tlamachtiloyan quipiacan huan quicuicanimintepoztehuiconi
zan iminaxca,. Ihquin in tlachihualiztli tlein quitzinintia ipoc in
tepoztehuiconi, tlein quihtoznequi ahmo tlatla oc achi tlein nican quicentoca:
a) Itepoztehuiconi
toaltepeuh. Ticchayahuazque mah coatequitican in cehce tlayacanqui huan
altepetequihuah tlein pohui iizcal toaltepeuh, tepoztehuiconi huan in cuautla
in tepetla, yehhuan tlahtlachiazque quein mochihua ica tepoztehuiconi tlein quitlahzochihchihua
in ehecatl in toihiyo ipan toaltepeuh.
b) Oc achi tihcualtizque in tepoztehuiconi. Ticchihuazque nochi tlein
itech monequi ic melahuac mocualtiz in tepoztehuiconi, tiquittazque quein
tictequiuhtizque in techiahuatl huan quein tictzinintizque in poctli GEI tlein
quiquixtiah nochtin tepoztehuiconimeh tlaa iaxca toaltepeuh nozo ahmo ihcon.
Ipan nochi in amatlaxelolli 6 canin quihtoa ica tepoztehuiconi, tenextilia in
tlachihualiztli ica “Ticchihuazque occequintin iohhui in tepozcoatl Metrobús”
Ipampa ihcuac oticchiuhque in achto iohhui ye oticnehnehuilihque mah motzininti
in poctli ic mocualtiz in ehecatl, in ihhiyotl.
c) Ticyectlalizque cehce cuepohtli. Ticchayahuazque mah quichihuacan
tlanahuatilmeh huan occequin tlamantli ihcon in altepetequihuah techpalehuizque
mah cualli tictequiuhtican iohhui toaltepeuh.
d) Tictequiuhtizque yancuic chicahualiztli, ic quioliniz tepoztehuiconi.
Ticchayahuazque mah quicuican yancuic tecnología tlein melahuac mocualtia quein
chicahualiztli, mah quicuican techiahuatl chipahuac huan occequin tlaman chicahualiztli.
e) Tepoztehuiconi
tlein ahmo monequi techiahuatl. Ticchihuazque nochi tlein itech monequi ic
ticyectlalizque huan tihcualtizque iohhui toaltepeuh ic cualli nehnemiz han
motlaloz in tepoztehuiconi tlein ahmo itech monequi techiahuatl, tiquinchayahuazque
huan tiquihtozque melahuaz motequiuhtia. Ica inin tenonotzalli noihqui
ticchihuazque yancuic ohtli campa hueliz motlalozque bicicletas in altepepan,
huan ticchihuazque 300 km iohhui tlein itoca ciclovias quein quihtoa
amatlaxelolli 4, amatlaxelolton 4.4.2. Noihqui ipan amatlaxelolli 6 campa quihtoa
tepoztehuiconi, teixnextilia tlachihualiztli pohui tepoztehuiconi tlein ahmo
itech monequi techiahuatl quein “Programa de corredores de movilidad no
motorizada”, “Plan estratégico para la creación de una red de ciclovías en la
ciudad de México”, noihqui in tlanehnehuiliztli inic ticchihuazque iohhui in
bicicletas.Tictemozque mah cualli mochihuaz ica MDL.
Cuitlatl
Nochtin yancuiqueh
altepemeh quichihchihua miac tlaman tlahzolli cuitlatl huan zoquitl, inon
quichihua in momiaquiliah in GEI huan noihqui itech monequi miac tomin huan
miac chicahualiztli ic quicentlalizque, quipehpenazque huan quiyecualtizque in tlahzolli.
In cuitlatl huan tlahzolli quipalehuiah mah onca 11% oc achi miac pGEI ipan
Mexihco hueyaltepetl, huan inauhcan ipan tecpanalli tlein pohui in
axcualmixtli.
a) Titlahtlachuiazque
ic ahmo cenca titlahzochihchihuazque. Ticchayahuazque mah titlahtlachiacan ic
ahmo cenca titlahzochihchihuazque techpalehuia ic ahmo onyez miac tlahzolli
huan ahmo onyez oc achi miac poctli GEI.
b) Quein occepa
tictequiuhtizque nochi tlaman cuitlatl. Tlaa ticchayahuazque mah occepa
tictequiuhtican nochi tlaman cuitlatl inon tlapalehuiz quitzinintiz in poctli
GEI, ica inin tlamantli quein quihtoa amatlaxelolli 8, tlein melahauc
techpalñehuia ic quitzinintiz huan quicehuiz in poctli GEI yeh “tictequiuhtizque
in yancuic techiahuatl campa ihcon tetlanahuatia”.
Naunacazco 9.1
Tlachihualiztli tlein quitzinintiz in poctli huan mixtli tlein mocuepah gases
de efecto invernadero.
Quein ticmaltizque in
carbono
Ihcuac ticmaltizque in
carbono quihtoznequi momiaquiliz huan mopializ in carbono campa itlapialoyan
huan tihquixtizque bióxido de carbono ne ilhuicatilmahtli. Nochi tlein
ticahcizque ica inin tlachihualiztli techpalehuiz mah quitzinintiz ipan nochi
tlalticpac yuhquin chicome millones in toneladas ica bióxido in carbono ipan
chicoace xihuitl. Nochi tlein ticchihuazque:
a) Tlalli tlein
ticmocuitlahuizque. Ticchayahuazque miac tlachihualiztli quenameh ticmocuitlahuizque,
ticyectlalizque huan cualli tictequiuhtizque in cuautla noihqui
tictzinintizquer nochi tlein itech monequi ihcon ticpializque totlal, cualli
tictequiuhtizque nochi tlein techmaca totlalnan, ticmocuitlahuizque tepetla,
tictzinintizque in cuauteco, ticpalehuizque in cuautla in tepetla han oc achi
miac
ticchihuazque. Cequin
tlachihualiztli tlein quihtoa amatlaxelolli 3, pohui in SC ipan inin Agenda
amatl, yeh techpalehuia mah motzinintiz in poctli GEI, ipampa quimaltia in
carbono, yeh ce tlamantli itoca “Reforestación en los ecosistemas del suelo de
conservación” inin quihtoznequi “Ticuautocazque huan tiyeccualtizque in cuautla
tlein ticmocuitlahuiah”
b) In cuautla huan xochimilli ipan toaltepeuh. Tlaa ticnequizque
ticmaltizque in carbono huan ticnehnehuilizque ica cambio climático itech
monequi ticchihuazque miac tlachihualiztli ipan cuautla huan xochimilpan quen
itlapalehuiz nochi totlachihualiz. Ce tlachihualiztli ipan amatlaxelolli 4
noihqui quihtoa titlatocazque ipan 30 000m2 / xixiuhtica icalcuapan cehce
itecpan in GDF, tlaa ticnehnehuilizque in ticmaltizque in carbono inin occe nel
hueyi tlachihualiztli tlein ticchihuazque ic tiquixnamiquizque itlaixpatlaliz
in xopantla in cecuizpa.
Naunacazco 9.2
Ticmaltizque in carbono
Tlein ticchihuazque
ihcuac moixpatla in xopantla in cecuizpa
Inin tlachihualiztli
quichayahuaz nochi tlein itech monequi mah ticchihuacan axcan huan zatepah ic
ahmo ticpiazque necuelmololli ica toaltepeuh nion ica tomin iixpan
itlaixpatlaliz totlalticpac. Quichayahuaz mah moihmati huan mah mochicahua toaltepeuh
ic ahmo tlahyohuiz huan ticmatizque tlein ticchihuazque ihcuac ahmo cualli
mochihuaz. Ce in necuelmolollli melahuac tiquixmatizque ipan Mexihco
Hueyaltepetl hueliz tiquihtozque in quiahuitl tlein zan huelihui ahcitihuetzi
tlein hueliz quiatemitiz toaltepeuh, cenca tlaehecaz, tlatecihuiz, tlayahuiz
nozo cenca tlaceceyaz, tlahuaquiz nozo tlahuel tlatotoniz.
Ihcuac moatemi huan
aahtli Mexihco Hueyaltepetl zatepah ce mixtepequiahuitl, yeh melahuac
techcocoltia. Cehce xihuitl oc achi mahuiztic panohua, in mixtepequiahuitl huan
in tetzauhcaquiahuitl oc achi chicahuac xixiuhtica. In quein quihtoa
intlamatiliz in tlaloqueh, tlaa oc cenca tlatotonia noihqui oc cenca mocentilia
mixtli ahcopa ilhuicac huan ihcon oc achi chicahuac tlaquiahuiz. Noihqui hueliz
tiquihtozque in tlein ahmo cualli tictequiuhtequitia itlal in Mexihco Anahuac
ye macuilpohualxiuhtica yehica hueliz oc cenca tlatotonia, ihcon oc cenca
tlamixtemi huan oc cenca tlaquiahui huan ye noihqui tetzauhcaquiahui 7. Nican
motecpana tlein ticchihuazque: a) Tiquixmatizque in necuelmololli tlein
techcocoltia. Nican onca nochi tlamatiliztli tlein techpalehuia ticahcicamatih
huan titlahtlachiah tlein ticchihuazque ipan Mexihco toaltepeuh ihcuac cenca
tlaquiahuiz nozo cenca tlatotoniz.
b) Ticcentilizque
nochi huan cehce intlamatiliz in altepetequihuah ihcon oc achi cualli
timochicahuazque. Nepapan itlaxelol totlahtocayo (Medio Ambiente, Protección
Civil, Salud, Desarrollo Rural huan Sistemas de Aguas) nochtin quipiah imintequiuh,
huan intech monequi tlein quichihuazque iixpan ce necuelmololli techixnamiquiz.
Inin tlanahuatilli
quinequi mochihuaz ce hueyi coatequitl ic cualli ticmocuitlahuizque nochtin
altepechanehque.
c)Tlein ticchihuazque
ic timoihmatizque. Inin quihtoznequi nochi tlein ticchihuazque inic
ticpatlazque quein ticahcih (atl, huan ohtli), quein mochihchihua, quein
mocualtia toaltepeuh, huan quein tictocazque nepapan tlaman tlatoctli huan
cuahuitl ic tictzinintizque in poctli tlein techcocoltia ipahmopa inon
quichihua quemanian cenca tlatotonia huan quemanian cenca tlaceceya.
Ce tlachihualiztli
tlein tlapalehuiz mah ahmo tlatla tepetla, in quein quihtoa amatlaxelolli 3
ipan inin Agenda amatl, yehhuatl ce tlachihualiztli tlein timoihmatizque
ticchihuazque inic tiquiixnamiquizque in tlaixpatlaliztli, ticmocuitlahuizque
in tepetla mah ahmo tlatla, ihcon ahmo momiaquiliz in axcualmixtli huan poctli
GEI. Ipampa quemanian zan niman cenca quiahui huan quemanian ahmo ihcon, hueliz
titlahyohuizque tlaa tetzauhcaquiahuiz yehica ticchihuazque nochi tlein itech
monequi ic ticmocuitlahuizque in tlacameh mochantiah atlauhtenco huan
ticyecualtizque cehce cuitlaapantli.
Naunacazco 9.3 Tlein
ticchihuazque ihcuac cenca tlaquiahui nozo cenca tlatotonia
Titenohnotzazque huan
titemachtizque quein quichihuazque iixpan necuelmololmeh.
Nican quihtoa nochi
tlachihualiztli tlein itech monequi ic tictzinintizque in poctli GEI huan quein
ticmaltizque in carbono huan quein ticchihuazque iixpan necuelmololmeh ihcuac
cenca tlaquiahui nozo cenca tlaceceya, huan occequin tlachihualiztli tlein
techpalehuiz tiquixmatizque tlein panohua huan ticchayahuazque in PACCM. Tlaa
oc achi tiquixmatizque itlaixpatlaliz totlalticpac, tleica cenca tlaquiahui
huan cenca tlatotonia, ihcon oc achi ticmatizque tlein ticchihuazque ihcuac
ihconon mohihuaz huan ticmatizque quein tiztzinintizque in poctli GEI, noihqui
timoihmatizque ica inin tlaixpatlaliztli, ihcon ahmo nel titlahyohuizque
iixpan.
Quein titemachtizque,
quein ticchihuazque inic cehce Mexihco Hueyaltepetl ichanehuan techpalehuizque
ticenixnamiquizque in necuelmololmeh, inic quimatizque tlein quichihuazque
achto monequi momachtizque, quiahcicamatizque huan ihcon hueliz techpalehuizque
iixpan necuelmololmeh.
Nochi tlachihualiztli
ica titenohnotzazque huan titemachtizque quein quichihuazque iixpan
necuelmololmeh nican quihtoa:
a) Tiquihtozque huan
ticchayahuazque itlamatiliz tlaixpatlaliztli. Inin quihtoznequi titeilhuizque
tleica cenca tlatotonia, cenca tlaquiahui nozo cenca tlaceceya, tleica ihcon
panohua huan quein hueliz ticchihuazque tinochtin, noihqui titeixnextilizque in
PACCM, ticchayahuazque teixpan in altepetequihuah in GDF nochi tlein
ticchihuazque; ticyectlalizque huan ticchicahuazque nochi tlachihualiztli ica
nepapan tlamatiliztli tlein totech monequi, titenohnotazque huan titemachtizque
quein hueliz ticpalehuiz totlalticpac, noihqui nochi tlein pohui ica melahuac
tlamatiliztli, noihqui in tlachihualiztli ica tiquihtozque quein hueliz
tlahyohuiz toaltepeuh, nochi inon techpalehuiz ic ahmo huel titlahyohuizque
ihcuac cenca tlaquiahuiz, cenca tlatotoniz nozo cenca tlaceceyaz.
Β) Timomachtizque
huan ticmatizque tlein ticchihuazque. Ticchihuazque huan tictlalizque cequin
tlamachtilmeh tlein pohui in PACCM ipampa inon tlapalehuiz mah momachtican huan
quimatican tlein quichihuazque nochtin in altepetequihuah tlein pohui GDF.
Nochi ticnehnehuilizque quein titenohnotzazque nochtin altepechanehque ica
radio huan television ipan Mexihco Hueyaltepetl, ica inon tiquihtozque tlein
titlanemiliah huan tlein ticchihuah, noihqui tlein hueliz quichihuaz cehce
altepechane ic tictzinintizque in poctli GEI, huan quein timoihmatizque ica
ininyancuic tonemiliz.
Naunacazco 9.4
Titenohnotzazque huan titemachtizque quein quichihuazque ixpan necuelmololmeh
10 TLACHIHUALIZTCI
TLEIN NEL MOTELNEQUI
10.1 Ihquin pehua
Onca ce ahmoxtli tlein
quihtoa nochi tlachihualiztli quein tlanahuatia hihuan techcahuilia in SMA
quein quintoa
itlanahuatil,noihqui
onca occequin tlachihualiztli tlein nel moteltequi quichihuazque nochtin in
altepetequihihuan, quein quiyecchihuazque hihuan quiyectlalizque. In
tlachihualizme melac motelnequi hueliz moihtoa in tlanehnehuiliztli. Inin
techpalehuia tictecpanazque tlein quichihuazque cehce
altepetequihua,ticmatizque tlein quichihuazque in tlacameh, tlein totech
monequi hihuan ticmatizque quezqui tomin quipia in Secretaria, nochi inon
ticyecchihuazque hihuan ticyectlalizque, tiyecnehnehuiliztli tlein ticchihuazque
axcan hihuan ticcentocazque miac xihuitl zatepan zan ihcon hueliz ticahcizque
nochi tlein ticnequi ic mocualtiz toaltepeuh.
Occe tlein nel
motelnequi yeh ticyeccualtizque in tepetla hihuan in ehecatl tlein timoihyotiah
inon tenextilia ica tlanahuatilmeh, tlachihualiztli tlein tlatlachia hihuan in
tlein quichihuazque oc chipahuac; miac tomin inic. ticyectlalizque in cuautla
tepetla hihuan occequin tlachihualiztli tlein itech monequi ic
ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla hihuan in ehecatl tlein timoihyotiah.Tlein
ticnehnehuilizque melahuac nel motelnequi iipampa timochantiah ipan ce
huehhueyi altepetl iipampa nican Mexihco hueyaltepetl, tlaa melahuac ticnequih
ticchihuazque tlein quipalehuiz ic mozcaltiz toaltepeuh.
Zayoh ica nochi
totlachihualiz hihuan totlanahuatil ahmo melahuac techtequiuhtizque tlaa ahmo
titlahtlachiazque in cuautla in tepetla. Yehica ininqueh tlachihualizmeh nel
motelnequi ipan toamaox Tlapohualiztequiyotl Yoliztli tlein itech monequi in
altepetequihua hihuan altepechanehque mah mopalehuican.
Ica occe tlaman, inin
altepetlahtocayotl ce tlamantli ticnequih ticchihuazque yeh timoihmatizque ica
tonemiliz ihihuan in cuautla in tepetla. Tlaa ahmo onyez inon tlanemiliztli
ahmo hueliz ticchihuazque nochi tlein ticnequih ticchihuazque ahmo ticahcizque tlein
tiquihtoah hihuan ahmo hueliz ticchihchihuazque nochi tlein itech monequi,nion
ticahcizque tomin, nion ticchiazque inic altepetechanehque coatequitizque
inhihuan in altepetequihuah ic quicualtizque inecuelmololhihuan toaltepeuh.
Ic tlami,nochi tlein
timotzontemoliah hihuan nochi tlamatiliztli tlein techpalehuiah
ticyeccualtizque hihuan ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla,yeh noihqui
ticchihuazque quein nel motelnequi ipan SMA, pehua nican ticchayahuazque inin
mah noihqui quichihuacan ipan occe instituciones tlein inin itequiuh, yehuatl
ce tlein itoca Instituto in Ciencia y Tecnología, yeh zan yancuic oquichiuh in
GDF inic quichicahuaz nochi tlaman tlachihualiztli hihuan tlamatiliztli ipan
cehce itequih in altepetequihuah.
10.2 Ticnehnehuiliah
tlein ticchihuazque.
10.2.1 Tiquixmatizque
in necuelmololli
In ticnehnehuiliah
tlein ticchihuazque melahuac itech monequi ipan nochtin institucion tlein
quinequi yectequitiz. Zayoh ica nochi inon tlachihualiztli ye quichiuhtoca in
SMA, maci ye inon quichiuhtoya iihtic cehce altepetequicalco ahmo oncaya aquin
zan inon itequiuh hihuan zan yehhuatl quinehnehuiliz hihuan quimotzontemoliz
quichihuaz in oc achi cualli tequitiz. Yehica in tequitl hihuan tlachihualiztli
ipan instituciones zan moxehxeloa hihuan zan aquin quichihuah ihcon ahmo hueliz
tequipanoa in Secretaria ic cualli quiahcicamati tlein panohua ihcuac moixpatla
hihuan tlahyohuia totlalticpac. Iipampa ticnequih tihcualtizque nochi inin
yehica totlahtocayo quinehnehuiliah itech monequi ticchihuazque ce areea nozo
ce yanhuic tequitl campa hueliz quinehnehuilizque hihuan tlahtlachiazque nochi
tlachihualiztli ic techpalehuiz quein tictlalizque cehce tlamantli, quein
tiquixmatizque, quein ticcentocazque hihuan quein titlayehyecozque nochi tlein
ticchihuazque ic ahmo ticzoquitizque totlalticpac hihuan ticmocuitlahuizque
nochi tle techmaca totlaltzin ipan México D.F. hihuan nochi tlein itech monequi
mah ticchihuacan ic ticcualtizque nochi tlaman yoliztli hihuan nemiliztli.
Ihcuac titlanemizque
tlein ticchihuazque noihqui inon tequitl quipia cehce area tlein pohuin in
Secretaria hihuan noihqui pohui nochtin altepechanehque. Inic ticahcizque nochi
thein tiquihtoa ticnequih mah techpalehuican hihuan motencahuacan in tlacameh hihuan
nochtin aquimeh ipan inin tlamantli tequitihticate ihcon cualli ticahcizque
nochi tlein ticnequih, noihqui inic ticchihuazque ce sistema administrativo
campa tlanemilizque hihuan tlahtlachiazque nochi tlein monequi nican altepepan.
Ihquinin nochi tlein ticchihuazque ticnequih mah tictequitican tinochtin
iipampa ticnehnehuiliah itech monequi techpalehhuican in tlacamech.
Yehica in Secretaria
in Yolcemanahuayo quichayahuaz inin tlachihualiztli ica itequiyo hueliz
tlaihtic nozo quiahuac itequicallan tlein tequitihtica nican altepetl, cehce
tlaxelolcalpan nozo ipan nochi totlalnantzin hihuan noihqui hueliz mopatlahuaz
ipan occe tlalli ipan nochi cemanahuac. Nochi inin hueliz mochiuaz tlaa
ticchicahuazque totlanahuatil hihuan totlachihualiz ipan cehce institución ica
inin itequiyo, nican totlalnan hihuan occequin tlalnan in tlein ticchihuazque
hihuan ticahcizque nochi tlein otimotencauhque ihcon oticnehnehuilizque hihuan
nochi tlein ticchihuazque ic tiquixnamiquizque in necuelmololmeh hihuan quein
ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla hihuan nochi tlein techmaca
totlanantzin.
10.2.2 Tlein
ticchihuazque
Tlein nochtin
ticchihuazque
Ticchihuazque hihuan
ticyectlalizque nochi tlamantli tlein quichihuazque, quein quichihuazque,
hihuan nochi occequin itlachihualiz tlein pohui in SMA, ic titlahtlachiazque
ihihuan ipan titlachiazque quein tequitiz cox cualli tetlayecoltia hihuan quitequitiuhtia
ica nochi tlein itech monequi quichihua cehce institución.
Cehce tlachihualiztli
• Ticcenchihuazque
ihihuan cehce altepetequihua nochi tlachihualiztli tlein pohui in cuautla in
tepetla iaxca inin tlahtocayotl quein quihtoa in tlanahuatilli oquitlali in
plan General in Desarrollo in Mexihco Tenochtitlan.
• Ticchihuazque hihuan
tictequiuhtizque ce in tequiyotl ic titlapohuazque, ticcentocazque hihuan
titlahtlachiazque nochi tlachihualiztli tlein quitlalia hihuan quichihua in
SMA.
• Ticcenchihuazque
ihihuan cehee tlanahuatihque hihuan tiquittazque cox cualli moxehxeloa hihuan
cox cualli motequiuhtia nochi tomin tlein monequi ic quichihuazque intequiyo
quein tlanahuatia in Secretaria.
• Ticchihuazque hihuan
ipan titlachiazque nochi tlein pohui in cuautla in tepetla ihcon tiquittazque
tlein Secretaria quichihua.
• Tiquinyolehuazque in
altepechanehque mah quihtocan tlein hihuan quein quichihuaz in SMA.
• Titenextilizque
quein motlayecoltia iipampa tiquihtozque quezqui tomin mocuitia ipan cehce
tequitl tlein ticchihuazque.
• Ticchayahuazque
nochi tlaman tlachihualiztli ica ce coatequiyotl totequicalihtic hihuan
ticentequitizque ihihuan occe tlalnan.
10.2.3 Quein
ticchihuazque
Tictlalizque ica tlein
ticnehnehuilizque
Inin tlein
ticchihuazque quihtoznequi tictecpanazque itequiyo in Secretaria ica cequin
tlachihualizmen tlein mopalehuiah ihihuan imintequiyo.
Ticcentocazque hihuan
ipan titlachiazque cehce tlachihualiztli
Inin tlein
ticchihuazque quihtoa hihuan tenextlia nochi tlein itech monequi ic
tichihuazque totequiuh, quein ticnehnehulizque, quein ticchihuazque, quein
titlahtlachiazque cehce itequiyo in Secretaria, noihqui quezqui tomin itech
monequi, nochi techpalehuiz mah ticentequitican, ticmatizque cox cualli
titequitiuhtica hihuan ticmatizque tlein polihui oc.
Titetlahtlanizque
Inin in
altepechanehque techpalehuizque achto monequi ticnehnehuilizque tlein
ticchihuazque ic titetlahtlanizque ihcon ticmatizque tlein polihui hihuan tlein
ticchihuazque ipan Mexihco hueyaltepetl ica in cuautla in tepetla .
Tiquihtozque quezqui
tomin monehnequi.
Ipampa ticnequi mah
quimatican quezqui tomin monehnequi yehica tiquihtozque inon tlamatiliztli,
iipampa ticnequi cualli titequitizque, ticchayahuazque mah nochtin quimatican
quezqui tomin monehnequi. Ica inin tlamantli in Secretaria quicentoca quihtoa tlein
quichihua ica tenonotzalamatl tlein pohui hihuan quitlalia itlanahuatil Mexihco
D.F. toltepeuh. No ihcon tictemozque quein oc achi cualli tiquihtozque nochi
tlein ticchihuah ihconon nochtin quixmatizque totequih, hihuan quimatizque
tlein tlachihualizmeh intequiyo in altepetequihuah.
Tictequipanaltiah
tomin hihuan tlalquitl
Ican inin tlachihualiztli
tictemozque quein hueliz tictequipanoltizque in tomin hihuan in tlatquitl tlein
hueliz quiceliz in Secretaria, cualli tictequiuhtizque inin tomin ic cualli
ticchihuazque totequiuh.
Ticentequitizque
tlaihtic hihuan callan tonechicol
Inin in quein
ticchihuazque quitemoa quitlaliz in SMA iihtic in totlahtocayo nican altepepan
hihuan noihqui callan occe altepemeh campa noihqui zan ihcui tequitiah cox
cehce tlalxexelolli nozo ipan nochi totlalnantzin itlahtocayo, ic motlaliz in Tlapohualiztequiyotl
Yoliztli quein iyolo nochi totlachihualiz ihcon tiyehcualtizque itlanemiliz
toaltepeuh.
Itlapalehuiz occe
tlalnan
Ican inin tlein
ticchihuazque ticnequih ticchicahuazque totlachihualiz ica itlapalehuiliz
oceoquin tlalnan campa zan yuhquin tequitih hueliz techpalehuizque ica
intlanhuatilhihuan ic ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla hihuan nochi
tlein techmaca.
10.2.4 Nochi tequiyotl
tlein pohui ica tlachihualiztli itech monequi ihcon ticnehnehuilizque tlein ica
titequitizque
Quein ticentequitizque
ica Xoxopan Tlachihualiztli ipan Mexihco Hueyaltepetl tlein quihtoznequi Plan
Verin in la Altepetl in México
Inin tlachihualiztli
in tlayacanqui ipan Mexihco hueyaltepetl oteixpantili ipan metztli diciembre
ipan xihuitl 2007. Yeh oquichihchiuh in SMA, yehuatl ce hueyi tequiyotl tlein
oquichiuhque in altepetequihuah ica tlein quichihuazque zan niman hihuan zatepan
tlein hueliz quipalehuiz Mexihco toaltepeuh ic mozcaltiz (xiquitta
amatlaxelolton 2.2) Noihqui inic titlahtlachihuazque quein hihuan quezqui
tequitihtica in altepehuah ticnequih tictlalizzque ce oloch tlein tlahtlachiaz
nochi tlein otimotencauhque, inon moihtoz zatepan ipan amatiaxelolton 10.2.5
Quein ticentequitizque
ica Tlapohualiztequiyotl Yoliztli in la Altepetl in México.
In quein tlanahuatia
in Ley in Planeacion in desarrollo in Mexihco Tenochtitlan hihuan noihqui quein
quihtoa in Programa General in Desarrollo 2007-2012, oticentequitihque hihuan
oticchiuhque inin Tlapohualiztequiyotl ahmoxtli, yehuatl quihtoa tlein ticchihuazque
quein hihuan ica tequitiz in SMA. Mah nochtin quimatican, zan nimantica
titlahtlachiah inin tlanahuatilli hihuan ticcentocah ticpatlazque tlaa inon
itech monequi inin ahmoxtli, nochi ica inin moihtoz zatepan ipan amatlaxelolton
10.2.5.
Tiquintecpanah
tlanemiliztli hihuan tlachihualiztli
Ipampa ininqueh
noihqui totequiuh ticnequih tiquintecpanazque cehce tlanemiliztli hihuan
tlachihualiztli tlein nepapan tequiyotl tlein quichihuazque cehce
altepetequihuah ipan Secretaria, quein quihtoa in ahmoxtli Tlapohualiztequiyotl
Yoliztli ihihuan in Plan Verin. Ihcon tequitiz in PACCM, in Programa para la
Gestion Integral in los Residuos Solidos Urbanos, in Programa para mejorar la
calidad in aire tlein pohui ZMVM hihuan Programa in anejo sustentable in agua
para la Altepetl in México, hihuan occequin tlein quichihuaz inin tlahtocayotl.
10.2.5 Nochi tlein
ticchihuazque ic ipan titlachiazque hihuan titlahtlachiazque itequiuh inin
tlahtocayotl.
Quein motlaliz hihuan
quein tequitiz in oloch tlein quinehnehuliz hihuan quichiuah nochi tlaman
tlachihualiztli hihuan quezqui tomin itech monequi
Tictzintizque in
Comité in planeacion y ecahualiztli in tlaixyehyecoliztin, yeyecolitinis y
presupuestos (COPLA) inin ce oloch iihtic ce hueyi nechicolli tlein quinahuatia
in SMA ompa monechicoa miaqueh altepetequihuah tlein tequitihtica ipan inon
hueynechicolli.
Nican moihtoa nochi
tlein quichihuah in COPLAN:
• Quipalehuiz in
tlayacanqui pohui Secretaria ic ocachi cualli tlahtlachiazque nochi
imintequiyo.
• Quitecpanaz cehce
tlachihualiztli tlein xixiuhtica quichihuazque quein tiquihtohque ticchihuazque
ica Plan General in Desarrollo in Mexihco Tenochtitlan. ica
Tlapohualiztequiyotl Yoliztli hihuan occequin tlachihualiztli tlein hueliz
neciz (Plan Verin)
• Cualli ticnanquilizque
in tlachihualiztli xixiuhtica
• Cualli
ticnanquilizque itomin in tlachihualiztli tlein nel motelnequi
• Ticcentocazque
titlahtlachiazque quezqui tomin monehnequi hihuan itech monequi.
Yehica in COPLAN zan
nimantzitica monechicoz ic cualli tlayecoltiz nochi tlachihualizmeh tlein
melahuac totech monequi quihtoz in Secretaria. Ihuac monechicoz in COPLAN
tenextiliz quezqui tomin itech monequi ihihuan quichihuazque nochi
tlachihualiztli ipan cehce xihuitl, hihuan noihqui nochi occe tomin tlein quinanquilihque
cualli quichihuazque.
Noihqui ihtic in
COPLAN teixnextilizque nochi yancuic tlachihualiztli hihuan tequiyotl ic
quittazque quezqui tomin itech monequi inic quimacazque inon tomin inic
mochihuaz, achto ipan tlachiazque cox melahual motelnequi hihuan quein cuallotl
ticahcizque ica inon tlachihualiztli cox melahuac quipalehuiz in cuautla in
tepetla nochi inin tlachihualiztli. Tiquitlazque hihuan ticnamatizque inic
nochtin in aquimeh tlayacanah cehce oloch, nechicolli hihuan in aquimeh
quichihuazque cehce tequiyotl mah quipiacan tomin, tlatquitl hihuan nochi tlein
itech monequi ic cualli tequitizque hihuan cualli tetlayecoltizque noihqui
titlahtlachiazque cox oc polihui cequin tlamantli nozo ahmo cualli mozcaltia
nochi tlein ticnequih ticahcizque.
Ic tlami, in COPLAN
quiyequittaz quein mochihchihua cehce tlachihualiztli hihuan quezqui tomin
monehnequi xixiuhtica, ihcon oc achi cualli ticnehnehuilizque tlein hihuan
quein ticchihuazque occe yancuic xihuitl.
Ticpohuazque,
ticmocuitlahuizque hihuan ticyehyecozque in tlachihualizmeh
Ipampa ticnequih oc
achi cualli hihuan oc achi ahmo ohui mozcaltiz cehce itlachihualiz in
Secretaria noihqui iipampa tequiyotl itech monequi, tehhihuan ticnequih
ticmocuitlahuizque nochi inon tlachihualiztli melac motelnequi ic ticahuazque
nochi tlein ticnequih. Ihquin ihcuac cualli quinanquilizque ce tlachihualiztli
ipan COPLAN quenameh inon melahuah itech monequi mah mochihua nican tiquihcuilozque
ipan ce amaixico itecpanal niman ticchayahuazque in quiahcizque in tomin tlein
itech monequi inic ihcon quichihuazque, ic tlamian tiquittazque cox melahuac
quipalehuiz in cuautla in tepetla nochi totlachihualiz.
Ce tlamantli tlein
techilhuiz tlein panohua.
Occe tlamantli tlein
ticchihuazque quein in cuautla in tepetla itequiyo yeh ticchihuazque ce tlein
techilhuiz hihuan techpalehuiz quein titlahtlachiazque oc achi ic ticmatizque
cox melahuac techtlayecoltia nochi in tlachihualiztli tlein ticchihuah ihcon
ticmatizque quein occe ticchihuazque hihuan quein tlaman ticnehnehuilizque
inin.
Ipampa ticmatih in
Secretaria quinequi quichihuaz nochi tlein itech monequi ic quimocuitlahuiz
hihuan quiyectlaliz in cuautla hihuan noihqui quiyeccualtiz in xochimilli
hihuan tepetla ipan Mexihco hueyaltepetl iipampa melahuac ihconon itech monequi
mah ticmatican tlein pano ica cuautla hihuan tepetla ihcon ticmatizque tlein
hihuan ticchihuazque ic tictzacuilizque itlaixpoloz totlaltipac hihuan noihqui ahmo
mah quitlahzoltizque totlalnan. Ican inin tlamantli ticnequi ticchihuazque ce
tlamantli ica inon ticmatizque tlein panohua ica in cuautla in tepetla ipan
toaltepeuh hihuan noihqui ticmatizque cox melahuac tlapalehuia nochi in
tlachihuliztli tlein ticchiuhticate ic ticpalehuiznequih in cuautla in tepetla.
Inin tlein ticchihuazque ic ticmatizque quein titequitihtoque axcan moxehxeloz:
tiquittazque quezqui titequitih, cox melahuac ticpalehuiah in cuautla in
tepetla, hihuan tlaa itech monequi ticcentocazque, ininqueh nican
tiquixmatizque:
• Tiquittazque quein
titequitih. Inin tlachihualiztli mochihua ic quichicahuaz itequiyo in
Secretaria ic cualli quitequiuhtiz in tomin, noihqui tlahtlachiaz quezqui tomin
monehnequi inic cualli quiahxiltiz nochi tlein quinequi quichihuaz in quein
quihtoa ipan Tlapohualiztequiyotl amatl. In tlachihualiztli tlein ica tetlayecoltiah
xixiuhtica (ica caxtillan moihcuiloa POA iipampa quihtoz nequi Programa
Operativo Anual) Yeh tlapalehuiz ic cualli quimatizque nochi tlein pohui ica
tomin.
• Tiquittazque cox melahuac ticpalehuiah in cuautla in tepetla. Noihqui
mochihuaz occe ticchihualiztli ic tiquittazque cox melahual ticpaleuiah in
cuautla in tepetla ic ticyehyecozque quein titequitihtoque inic ticahcizque
nochi tlein ticnequih ica nochi itlachihualiz in SMA tlein quichihuaz zan
nimantzin ihihuan zatepah. Nochi inin techilhuizque hihuan ticmatizque cox
cualli titequitihtoque, cox cualli ticpalehuiliz ic mocualtiz in cuautla in
tepetla nochi ica quein quihtoa in tlamatiliztli ica totequiuh teixnextiliah
ipan inin amatl. Ica in Comite in Control y Auditoria (COMCA) quipalehuizque
nochi in tlachihualiztli tlein mochihua inic ticahcizque nochi tlein ticnequih,
inon ticchihuazque ica ticmocuitlahuizque, titlahtlachiazque tiyeccualtizque hihuan
cualli tictequipanoltizque cehce tlachihualiztli tlein techixtopehuaz ic
ticahxiltizque nochi tlein pohui in Tlapohualiztequiyotl Yoliztli . Noihqui in Tablero in
Mando Integral(TMI) ica in cuadro Critico in Indicadores(CCI) techcahuiliz ic
cualli ticmatizque quein moahxiltia in Programa General in Desarrollo in
Tlatocayotl in Mexihco Tenochtitlan.
• Tiquittazque tlaa
itech monequi ticcentozcazque ihcon. Ic tlami titlanemiliah itech monequi
ticpiazque ce tlamantli tlein techilhuiz tlaa cualli ticchiuhtoque hihuan cox
ihcon ticcentocazque ipan Mexihco Hueyaltepetl inon mah techpalehui
tiquittazque tlaa
melahual motequiuhtia nochi totlachihualiz hihuan tlein ica occe totech monequi
ic ticcualtlalizque toaltepetzin quenameh in Plan verin ipan México
hueyaltepetl.
Iipampa ticnequih inin
nochi tlein ticchihuazque cualli techtlayecoltizque ihcuac mochihchihuaz
tinochtin in altepetequihuah tichihuazque ipan GDF iipampa yehhua inin
inintequiuh quipiah hihuan ihcon hueliz ica inon tequitizque ic mozcaltiz totlachihualiz
ipan nochi totlalnan. Noihqui hueliz tiquinotzazque nochtin huey nechicolmeh
hihuan tlamachtiloyan ipan totlalnan iipampa ticnequih tiquincentilizque in
tlamatinimeh tlaa inon itech monequi hihuan noihqui iipampa titlahtlachiazque quezqui
ipatiuh totequiyo cox cualli motequiuhtia inon ticmatizque tlaa tiquittazque
quein tequitihtoque occequin altepehuah campa quipiah zan ihcui necuelmololmeh
quenameh Mexihco tohueyaltepetl inin tlachihualiztli quicuiz nochi
tlamatiliztli tlein itech monequi ic mochihuaz quenameh quein tequitihtoque
occequin tlamatinimeh occeco tlein ipan nochi inin quimatih .
Ticyehyecozque hihuan
ticyancuichihuazque in Tlapohualiztequiyotl Yoliztli in la Altepetl in Mexihco
Ipampa ticnequih
ticahxiltizque tlein quihtoa amatlaxelolli 33 ica Ley in Planeacion in
Desarrollo in Mexihco Tenochtitlan itech monequi ticyehyecozque hihuan
ticyancuichihuazque inin Tlapohualiztequiyotl Yoliztli ipan in achto inepantla
xihuitl 2010. Inic ticyehyecozque inin amatl hihuan nochi tlein ticahxiltizque
titlahtlachiazque achto hihuan tiquittazque quein motequipanoltia nochi tlein achtopa
omochiuh hihuan nochi ocee tlachihualiztli tlein pohui ica tlahqui ica tlein in
POA in achto xiuhmeh. Ica nochi inin tlamatiliztli hueliz ticpatlazque inin
amatl hihuan ihconon cualli ticyancuichihuazque nozo noihqui hueliz
ticpatlazque in POA ipan ocee yancuiqueh xiuhmeh hihuan tiquittazque tlein oc
achi monequi zan ihconon cualli ticahcizque nochi tlein totech monequi
ticahcizque ic tlami ihihuan titequitizque ic ticpatlazque in
Tlapohualiztequiyotl Yoliztli tiquittazque hihuan tictequiuhtizque nochi
tlachihualiztli tlein momoztla hueliz quichihuaz in Secretaria hihuan nochi
quein tlahtlachixtoque in occequin tlacameh cox tequitiah nozo ahmo tequitian
ipan altepecoatequiyotl. Mah quimaticah inic in yancuic amatl occepa
tlahtlachiaz in COPLAN hihuan yeh quittaz cox ye cualli nozo catlein oc polihui
ihcuac quiyehyecozque.
Xixiuhtica
monechicozque ic tlahtlachiazque totlachihualiz hihuan tlein occe ticchihuazque
ipan SMA.
Xixiuhtica
monechicozque in altepetequihuah tlein pohui in Secretaria campa tlanohotzazque
hihuan quittazque tlein ic quichihuazque ica in tlachihualizmeh tlein ica
tequitihtoque, hihuan nochi tlein ipan quitequiteuhtia ic quipalehuizque hihuan
quimachtizque in tequitinimeh tlein hihuan quein hueliz quicentocazque
tequitizque.
Titlahtlachiazque
hihuan ticyancuicchihchihuazque itequiyo in Secretaria
Inic melac ticmatizque
in tlein nochi itequiyo in Secretaria oc pohui in tlein yeh monequi quichihuaz
hihuan noihqui tlein hueli quichiuaz ihcon itech monequi zan nimantica ipan titlachiazque
hihuan tiyehyecozque hihuan tlaa itech monequi mopatlazquia hueliz
tiquixpatlazque. Nochi inin oc achi yolica moihtia ipan amatlayelolton 11.5.
10.2.6 Nochi tlein
itech monequi ic titetlahtlanizque.
Ticchihuazque hihuan
tictequipanoltizque in Consejo para la Seguridad y Evaluacion in Plan Verde en
la Ciudad de México.
Ipampa ticnequih
tiquixpiazque mah moahxilti nochi tlachihualizmeh quein quihtoa ipan Plan Verin
in la Altepetl in México, tictlalizque hihuan ticchihuazque ce oloch tlein quixpiaz
hihuan tlahtlachiaz hihuan ompa tequitizque occequintin tlacameh tlein ahmo
pohui in Secretaria campa moixpiaz cox nochi cualli panohtoc nozo tlein occe
polihui hihuan nochi tlein tlanemiliah tlacameh ica inon tlamantli.
Ticchihuazque hihuan
tictequipanaltizque in Consejo Consultivo in Yolcemanahuayo
Ica tlein
ticchihuazque hihuan tictequipanoltizque in Consejo Consultivo in
Yolcemanahuayo. ompa monechicozque in altepeoloch hihuan altepenechicolli tlein
ica cuautla in tepetla iaxca toaltepeuh tictamazque tlananquiliztli iipampa
titetlahtlanizque ica itlachihualiz in Secretaria tlein yeh quichihuaz ic
tiyecmatizque tlein hihuan quein ticchihuazque.
Ticchihuazque hihuan
tictequipanoltizque in Comité Técnico asesor iaxca in SMA.
Noihqui ticnequih ticchihuazque
hihuan tictequipanoltizque ce Comité Técnico Asesor iaxca in SMA yeh ahmo
tequitiz yuhquin Consejo Consultivo in Yolcemanahuayo itequiuh yez ce oloch
tlein tetlahtlaniz iipampa yehhihuan tlamatinimeh tlein pohui altepenechicolmeh
tlein ica in cuautla in tepetla tequitiah yehhihuan quiyehyecozque in tequiyotl
hihuan cehce tlachihualiztli tlein ica motequiuhtia.
Tictequipanoltizque in
tetlahtlaniliztli
Tequipanoltiz nochi
tlaman tlahtlaniliztli tlein techpalehuiz ticmatizque tlein quinehnehuiliah in
altepechanehque ica ce tlachihualiztli tlein ica tequitia in SMA ic
ticchayahuazque mah tequitican nozo coatequitican in altepechanelizque.
Tlein ica
titetlahtlanizque hueliz ica amatl mah quihcuilocan itlaelehuiliz, ica
tepozmecatlahtocaconi, ica Internet nozo occe itla tlein techpalehuiz
ticmatizque tlein quihtoa in altepehuah .
Mah xicmatican, zan
tlein ica titetlahtlanizque melahuac titlacaquizque hihuan titetlacamatizque
tlein quihtozque in altepechanehque ipan inin totlahtocayo.
Ticcchihuazque ce
tlachialoyan ica tlein oc achi cualli titetlayecoltizque
Ticcchihuazque el
amaixco iihtic computadora ica tlein timonohnotzaque in altepehihuan hihuan
tohihuan titequitiah ipan SMA, iipampa ticnequih ticyectlalizque hihuan
ticualtizque nochi totlachihual ihcon oc achi cualli titetlayecoltizque.
Ticchihuazque in
Contraloría Yoliztli Altepetlana
Tictemozque quein
hueliz tohihuan tequitizque in altepehuah ic oc achi cualli ticentequitizque
inic ticcualtizque in cuautla in ehecatl. Yehica onyez cequin tlaaztli tlein
quincahuiliz in altepehuah mah quixpiacan hihuan ipan tlachiacac quein
mochiuhtoc cehce totequiyo. Noihqui tiquinmachtizque in tlacameh nozo
nechicolmeh quein hueliz tlahtlanizque mah tohihuan centequitican ipan itequiyo
in Contraloría Altepetlana Yoliztli.
Ticchicahuazque in
Sistema in Información Yoliztli tlein pohui SMA
Ipampa ticnequih mah
nochtin quiyecmatican tlein ica cuautla hihuan ehecatl titequitih Mexihco D.F.
hueyaltepepan
ticchihuazque ce
Sistema in Información Yoliztli in canin mocentiliah tlamatiliztli ica quein
titequitih quein yetoc totlal, tlamatiliztil tlein tlaixpohualli hihuan nochi
occequin tlamatiliztli itech mah nochtin quimatican ic oc achi tohihuan
centequitizque in altepehuah, inin tlachihualiztli quiahxiltiz ica iyecamaixco
in SMA tlein nimantzin moihtoz hihuan noihqui inon quihtoa in Centro in
Información y Documentación Yoliztli tlein tenextilian ipan amatlaxelolton
11.4.4
10.2.7 Nochi tlein
ticchihuazque ic tiquihtozque quezqui tomin monehnequi
Quein
titenehmachtizque ipan Secretaria in Yolcemanahuayo
Ipampa ticnaquih
ticahxiltizque tlein quihtoa ipan amatlaxelolli 67, amatlaxelolton XXll ipan
amatl Estatuto in Tlatocayotl in Mexihco Tenochtitlan icacopa amatlaxelolli 10,
amatlaxelolton XX ipan amatl Ley Orgánica, no ihcon amatlaxelolli 147, hihuan
150 ipan amatl Reglamento para el Tlatocayotl Interior inon omeh pohui in
Asamblea Legislativa in Mexihco Tenochtitlan quichiuhque in tetlanehmachtiliztli
ica xixiuhtica intequiyo in SMA, inon quintoa nochi tlaman tlachihualiztli ican
tlein tequitl itech monequi ic tiquixnamiquizque in necuelmololmeh in ihuicopa
in cuautla in ehecatl ipan Mexihco Hueyaltepetl. Noihqui ihcuac tlami in
cahuitl tlein titlahtocayotia ipan inin hueyaltepetl teixipan tiquihtozque
tlein oticchiuhque ipan inin chicoace xihuitl tlein oticahcihque hihuan tlein
oc polihui ticchihuazque oce chicoace yancuic xihuitl. Ic tlami inic cualli
teixpan tiquihtozque nochi totlachihualiz hihuan cualli ticmacazque nochi in
tlamatiliztli tlein oticchiuhque ipan cehce xihuitl hihuan ipan inin chicoace
xihuitl itech monequi xixiuhtica titeilhuizque quein titequitihticate.
Tiyancuichihchihuazque in amaixco web iaxca in SMA
In Internet amaixco iaxca inin Secretaria yeh melahuac ce hueyi tlaaztli
ic techcahuilia titenohnotzazque inin ticmacazque nochi tlamatiliztli tlein
pohui quezqui tomin menehqui quein quihtoa in Ley in Transparencia in Mexihco
Tenochtitlan, inic titeilhuizque nochi tlein itech monequi mah nochtin quimatican
yuhquin in IMECA hihuan noihqui inin ahmo ohui quitepanoltizque in amatl.
Yehica itech monequi nochi tlein tiquihcuilozque ipan amaixico zan nimantzitica
titlahtlachiazque hihuan ticyancuicchihchihuazque. Inin tequitl quein otiquihtohque
ipan amatlaxelolton 7.4.3 hueliz mochihuaz ica itlaixpialli in tequiyotl
Monitoreo Atmosférico, inin tequitl yehhuatl quitepanoltiz inin amaixco.
Quein ticchihuazque in ahmoxtontli Boletín Informativo iaxca in SMA
Ipampa ticpiazque ce amatl ica tlein zan niman titeilhuizque tlein
ticchihutoque inic altepehuah hihuan noihqui inin itequitihcahihuan in SMA ica
Computadora ticchihuazque hihuan ticxehxelozque inome amaixco tlein xixiuhtica
titeilhuizque totequiuh inin pehua ipan xihuitl 2008. Inon ahmoxtin nozo
amaixco quihtoz nochi tlachihualiztli nel motelnequi, necentiliztli,
tlanahuatilli, canin techahcizque, nochi tlaman yancuic hihuan nochi tlein
itech monequi mah ticmatican ica in cuautla in ehecatl.
10.2.8 Tlachihualizmeh
tlein pohuih ica quein tictequipanoltizque tlein mocuitia Administración in
Fondos y Fiinicomisos
Quein moyec-huica
hihuan quein motequitiuhtia in Fondo Yoliztli Público in Mexihco Tenochtitlan
Quein moyechuica
hihuan quein motequitiuhtia in Fondo Yoliztli Público in Mexihco Tenochtitlan yuhquin
tlachihualiztli nel motelnequi ic oc achi cualli ticahcizque tomin ihconon
cualli ticchihuazque totequiyo ic hueliz ticmocuitlahuizque in cuautla in
ehecatl ticyectlalizque nochi tlein pohui in tepetla, tictlaxtlahuizque in
tepetlapixque hihuan nochi occe tequiyotl tlein itech monequi. Ticnequih tictequitiltizque
nochi tomin tlein techmacazque inic totequiuh.
Tiquittazque quein
mochihchihuaz cehce itequiyo in Secretaria ica tomin tlein quimaca in Fondo
Metropolitano in Yeyecolitinis in Impacto Yoliztli
Tictemozque quein
centequitizque cehce ialtepetequihuacan hihuan occe oloch iihtic in Secretaria
ic quicenihtozque tlein tlachihualiztli oc achi motelnequi hihuan tequitizque
ipan in tequitl tlein quiyequittaz in Fondo Metropolitano in Yeyecolitinis in
Impacto Yoliztli ipan Mexihco Anahuac tlein quichihuaz in SMA. Ticnequih
ticchihuazque nochi tequiyotl tlein quiyequittazque hihuan ipan techmacazque
tomin.
Tiquittazque quein
tictequipanoltizque hihuan titlahtlachiazque itlachihualiz in SMA tlein mochihchihuaz
ica tomin tlein iaxca in Fiinicomiso 1490 yoliztli.
Ipampa centequitizque
cehce altepetiquihuah hihuan cehce oloch iihtic in Secretaria tiquittazque
quein hueliz ticchihuazque ic ticahcizque tomin tlein ica titequitizque hihuan
tiquittazque quein tiquixpiazque in tequiyotl tlein hueliz quichihuaz in SMA.
Ticnequih ticchihuazque nochi tequiyotl tlein quiyequittazque hihuan ipan
techmacazque tomin.
Tictequipanoltizque in
tequitl tlein mochihuaz ica itomin totlalnan hihuan occequin tlalnan.
Tiquittazque quein
tictequipanoltizque in itlachihualiz in Secretaría tlein mochihuaz ic tomin
tlein techmacazque in inechicolhihuan in huehca tlalmeh, itlahtocayo in
chontalmeh, ioloch occe tlalnan, nozo tlein techmacazque zan tlein tlacatl,
hihuan nochi zan quein quihtoa occe amatl ipan amatlaxelolton 11.4.3 Ticnequih
ticchihuazque nochi tequiyotl tlein quiyequittazque hualehua ipal techmacazque
tomin.
10.2.9 Nochi tlein itech monequi ticchihuazque ic ticentequitizque
iihtic hihuan callan tonechicol.
Tictequipanoltizque
hihuan titlahtlachiazque cehce tequitl quiahuizco tonechicol.
Ipampa inin itequiuh
in Secretaría hueliz quitequipanoltiz hihuan tlahtlachiaz nochi tlein
omotencauhque quichihuazque cehce inechicol in GDF, yuhquin in Gabinete in
Nuevo Orinn Urbano y Desarrollo Sustentable, occequin nechicol yuhquin
Procuraduría General in Justicia, in Secretaría in Educación, in Secretaría in
Seguridad Pública, in Procuraduría Social, in Autoridad in Centro Histórico, in
Instituto in la Vivienda, in Instituto in Ciencia y Tecnología, in Procuraduría
Yoliztli y in Orinnamiento Territorial, in Inegaciones hihuan in
tlanahuatilchiuhque tlein toaltepeuh, occequin altepemeh tlein pohuih
totlalnan, noihqui ticentequitizque inhihuan in hueycalmecah, tlamachtiloyan,
occequin altepenechicolmeh hihuan ihcon in cehce calpan. Ticchiah
ticahxiltizque nochi tlein timonohnotzazque ticchihuazque.
Tictequipanoltizque
hihuan titlahtlachiazque cehce tequitl iihtic tonechicol
Occe tlachihualiztli
nel motenequi ticchihuazque yezqui tictequipanoltizque hihuan titlahtlachiazque
mah moahxilti tlein in Secretaría quintecahuiliz in itequihuah totlalnan hihuan
itlayacanque occe tlalxelolmeh, ica in nechicol tlein itoca CAM, in Conferencia
Nacional in Gobernadores (CONACO) hihuan in Asociación Nacional in Autoridains
Yoliztlies Estatales (ANAAE) hihuan occcequin.
Ihconon ticchiah
ticahxiltizque nochi tlein timonohnotzazque ticchihuazque. Noihqui tictemozque
ticchihuazque ce ahmoxtli itoca Tlapohualiztequiyotl Yoliztli nican altepepan
ica in CAM canin quihtoz nochi tlein ticchihuazque ic ticpalehuizque in cuautla
in ehecatl ipan Anahuac, quein ticchihuazque hihuan quezqui tomin tihcuitizque.
10.2.10 Nochi tlein
ticchihuazque ic techpalehuizque in huehca tlalnantzin.
Techpalehuizque in
huehca tlalnantzin
Ipampa ticnequih
tiquixnamiquizque in necuelmololmeh pohui inin cahuitl, totech monequi inic
techpalehuizque in huehca tlalnantzin ica tlamatiliztli hihuan nochi tlein
itech monequi ic tihcualtizque in cuautla in ehecatl, tictemozque quein
ticentequitizque inhihuan in oloch hihuan nechicol ahmo pohuih tetlayacanque in
huehca tlalnantzitzin; ticcentocazque tequitizque ipan Mexihco Hueyaltepetl
teixpan huehca tlalmeh, ipan titlachiazque hihuan ticmocuitlahuizque nochi
tequiyotl tlein techtlahtlanizque in ONU, in Banco Mundial, in BID hihuan
occequintin. Noihqui in yancuic tlamatiliztli, tlahueliliztli hihuan tomin, ica
itlapalehuiliz in huehca nechicolmeh hihuan occequin tlachihualiztica itech
monequi.
Noihqui ticchihuazque
nochi tlaman tlanahuatilli tlein nel motelnequi hihuan itech monequi in
Secretaría hihuan in GDF teixpan tlanahuatilmeh, nechicolmeh hihuan iixpan
nochtin in cuautla in ehecatl pohui totlaticpac tequitihtoque.
10.3 Ticyectlalizque
in cuautla in ehecatl
10.3.1 Tiquixmatizque
in necuelmololli.
Nochi tlein ticchihuah
ic ticyectlalizque in cuautla in ehecatl ipan toaltepeuh, ipan callachihualoyan
hihuan in SC tlein mochiuhtoc ipan Mexihco Hueyaltepetl, inon iipampa ticnequih
ticahxiltizque inecuitlahuiliz in cuautla in ehecatl, itlaixpializ nochi tlein techmaca
totlaltzin hihuan iyectlaliz in tepetla ipan Mexihco Mexihco Tenochtitlan. Inic
inon ticchihuazque ticpiah cequin tlanahuatilmeh ic tlapalehuiz ahmo mah
mococolti in tepetla, in quein titlahtlachiazque hihuan ticyehyecozque in
necuelmololmeh, inon tlachihualizmeh quenameh in amatl tlein itoca Licencia
Yoliztli Única, quein titlanahuatizque hihuan quein tictequipanoltizque;
yolcualaltepehuah in tlapalehuiliz oloch hihuan tlanahuatiloloch, in tlein
pohui tomin quein altepetomin hihuan in ticchayahuazque tlamatiliztli, quein tiquiixpiazque
hihuan tiquihcuilohuilizque in poctli tlein techcocoltia.
In
altepetlanahuatihque, ica in cuautla in ehecatl hueliz quimacaz in
tlamatiliztli hihuan quicahuiliz mah quiixmatican in tequiyotl ipan nochi
toaltepeuh, in ticchihuazque ticyancuicchihuazque hihuan ticchihuazque ahmo
ohui quitequipanoltizque in amatl itech monequi ic mocualtiz in cuautla in
ehecatl hihuan ihconon oc achi cualli tihcualtizque inemiliz in Mexihco ialtepehuah.
Inecuelmololhihuan in
cuautla in ehecatl
In tlayehyecoliztli
ica inecuelmololhihuan in cuautla in ehecatl yeh ce tlamantli tlein
tcichihuazque ipan toaltepeuh ic ticchihuazque cehce tequitl mah cualli
mochihua hihuan ahmo quicocoltiz in cuautla in ehecatl nion tepitzin, ic
tictzacuiltizque in yancuic necuelmololmeh hihuan ticchayahuazque mah cualli
tictequiuhtican nochi tlein techmaca totlaltzin.
Mach xixiuhtica
ticnehnehuiliah ticchihuah omtzontli hihuan mahtlacpohualli tequitl ic
ticmocuitlahuizque in cuautla in ehecatl;
zayoh ica ahmo onca miac tomin inic ticcentocazque totequiuh hihuan inic
tiquixpiazque totequiuh. Noihqui in tequitinimeh ahmo hueli tetlayecoltiah, oc
polihui tlamatiliztli. Noihqui in tlayehyecoliztli itech monequi ce tlanahuatilli
ic moyancuicchihuaz ihconon oc achi cualli techtlayecoltiz inon
tlayehyecoliztli hihuan ic hueli tictzacuiltizque nochi tlaman necuelmololmeh
tlein quicocoltiz in cuautla in ehecatl.
In tlanahuatilli hihuan in cuautla in ehecatl
Tonalti 10, metztli febrero ipan xihuitl 2004 otzinti in Licencia
Yoliztli Unica para el Mexihco Tenochtitlan, ompa quihtoa chicoeyi
tlanahuatilmehtlein itech monequi mah quiahxilti cehce callachihualoyan,
tlanemacoyan hihuan occe tlaman tianquiztli ipan Mexihco Hueyaltepetl.
Ixquichca axcan quenameh 4 800 callachihualoyan hihuan tlanemacoyan ye cualli
quiahxiltiah inon tlanahuatilmeh, hihuan xixiuhtica oc moihcuilohuiliah quein 3
000 yancuiqueh ipan in tecpanalli iipampa tlahtlanih inon tlanahuatilmeh.
Ica in tlein ticchihuazque, in RETC moixmati quein ce tlamantli nel
motelnequi ic ticchihuzque nochi tlein itech monequi inic ticmocuitlahuizque in
cuautla in ehecatl hihuan inic titemacazque in tlaixmatiliztli ica yeh
quixmatizque totequiuh in hueyaltepetl.
Axcan inin tonalmeh,
ticchiuhtoque quein acto titeixpantilizque totequiuh ipan RETC.
Tlein pohui in cuautla
itlanahuatil, ica in Comité in Normalización Yoliztli in Mexihco Tenochtitlan,
oticchiuhque mahtlactli tlanahuatilimeh ipan toaltepeuh. Iipampa ticnequih
ticahxiltizque nochi tlein ticchiuhticateh itech monequi ticcentocazque
ticchihuazque occequin tlanahuatilmeh tlein pohui in cuautla in ehecatl.
Nochi tlein pohui ica
tomin
Totech monequi ica in
Administración Pública mah quipia ce tecpanalli ica in yolcualmeh tlein
quinpalehuizque in nechicolmeh ic quicencualtizque in cuautla in ehecatl ipan
Mexihco D.F, hihuan inic cualli titequitizque mah quipiacan intomin tlein itech
monequi, ic quiahxiltizque intlaelehuiliz. Intlapalehuiliz in yolcualmeh
quihtoznequi ce tequiyotl tlein pohui Auditoría Yoliztli, tlein opeuh ipan xihuitl
1997; zayoh ica ahmo miaqueh quiixmatih, iipampa in tlachihihuanimeh hihuan
tlanamacanimeh axquiceliah ce hueyi tlapalehuiliztli yehica ayocmo quinequih
tetlapalehuizque.
Ic occe tlamantli hueliz
ticchihuazque ic titlapalehuizque ticmocuitlahuizque in cuautla in ehecatl yeh
quein ticahcizque tomin, ica tlein hueliz ahmo miac tlaxtlahuazque in
tlanamacanimeh, ihcon ticchayahuazque mah techpalehuican ticmocuitlahuizque in Cuautla
in ehecatl hihuan yehhihuan quicualtizque imincallachihualoyan, zayoh ica axcan
ahmo hueliz tiquinpalehuizque miacqueh, zan achitzin quinchihuiliah
techpalehuizque, zan ihcui pano ica hueyi nozo tziquitzin callachihualoyan.
10.3.2 Tlein
ticchihuazque
Tlachihualiztli
Ticchihuazque in
tlanahuatilmeh iipampa ticnequih tiquixpiazque in cuautla in ehecatl ipan
Mexihco Hueyaltepetl, ticmocuitlahuizque ihuicpa nochtin necuelmololmeh tlein
hualehua ipal in altepehuah hihuan intequiuh, yehica ticchihuzque miac tequitl hihuan
tlachihualiztli, hihuan noihqui ticchihuiltizque inintlanahuatil tlein intech
quiahxiltizque.
Cehce tlachihualiztli
• Inecuelmololhihuan
in cuautla in ehecatl: ticchihuilizque mah centequitican ipan cehce tequitl, ye
ihcuac pehua, nochi tlein ticchihuazque ic ahmo mococoz in cuautla in ehecatl,
ihquin tictzacuiltizque in yancuic necuelmololmeh tlein hueliz hualaz hihuan
quein hueliz tictequiuhtizque nochi tlein techmaca totlal. Inon hueliz
tenextiliz ihcuac cualli tictequiuhtizque in nochi tlaman chicahualiztli hihuan
tlamantli oc achi cualli hihuan ahmo cenca patiyoh, ic ahmo quizoquitizque nozo
quitlahzolhuizque in atl, in ehecatl, in tlalli nion totlachializ, noihqui oc
achi cualli ticnehnehuilizque quein titequitizque ihcon inon hueliz tlapalehuiz
mah cualli mozcalti toaltepeuh.
• In tlanahuatilli
hihuan in cuautla in ehecatl: ticpiazque in tlanahuatilli hihuan
tlachihualiztli tlein melahuac cualli techpalehuizque, ipan tinochtin
ticentequitizque quenameh tlein pohui callachihualoyan, tianquizco hihuan nochi
tlaman tlanamacoyan, tlein motencahuazque quimocuitlahuizque in cuautla in
ehecatl hihuan nochi tlein techmaca totlaltzin.
• Nochi tlein pohui
ica tomin: ticchayahuazque mah monechicocan ipan nechicolmeh hihuan ihcon
yezque tequitinimeh hihuan tlapalehuihque tlein quicualtizque imintequiuh
hihuan ihcon quitzinintizque in poctli hihuan ic quiyectlalizque innemiliz
nochtin altepechanehque nican Mexihco D.F.
10.3.3 Quein
titequitizque
Ticcenyectlalizque
nochi tlein pohui tlanahuatilli, ticchihuazque oc achi ahmo ohui in
amatequipanolli hihuan
ticyancuicchihuazque
nochi tlaman tetlayecoltilli ihcuac titlahtlachiah hihuan ahmo tictzacuiltizque
in nechicolmeh, in tlanahuatilli tlein pohui tomin hihuan ooce tlein itech
monequi ic tiquihtozque nican ce “Chipahuac Altepetl”.
Inecuelmololhihuan in
cuautla in ehecatl
Ticyancuicchihuazque
hihuan ticchihuazque oc ahmo ohui itlayehyecoliz in cuautla in ehecatl ihcon
ticmatizque quezqui inecuelmololhihuan, inon ticahcizque ica
ticyancuicchihuazque in tlanahuatilmeh tlein ica pohuiin tlachihualiztli hihuan
tequitl tlein techcahuilih titlahtlachiazque, hihuan noihqui occequin tlamantli
tlein itech monequi ic ticcentocazque titequitizque hihuan titlahtlachiazque
totequiuh ihcon cualli ticahcizque in tlein ticnequih. Noihqui ticyeccualtizque
itamatiliz hihuan itlahueliliz in altepetequihuah iaxca in cuautla in ehecatl.
In tlanahuatilli hihuan in cuautla in ehecatl
Tictlalizque in Licencia Yoliztli Unica quein ce tlanahuatilli nel
motelnequi tlein quipiazque ompa callachihualoyan, tianquizco hihuan occequin
tlanamacoyan ic tlapalehuiz in cuautla in ehecatl nican toaltepeuh, inic
ticchayahuazque in tlachihualiztli ic momiaquiliz nochi tlein pohui ica
tlanahuatilli, oc achi ahmo ohui moamatequipanoltizque, ticchihuazque hihuan
titeixnextilizque in RETC.
Ticahxiltizque in tlanahuatilli itech monequi ipan Mexihco D.F, yehica
ticchihuazque in Programa in Normas Yoliztlies para el Mexihco Tenochtitlan
hihuan ticchicahuazque nochi tlein itech monequi ic ticmatizque hihuan
ticyehyecozque cox moahxiltia in tlanahuatilmeh tlein pohui in cuautla in
ehecatl.
Nochi tlein pohui ica tomin
Ticchicahuazque nochi tlein pohui in cuautla in ehecatl hihuan
ticchihuazque nochi tlein itech monequi ic nochi tlein iaxca cualli
yequittazque, quihuelittazque inic in altepehuah, in pochtecah hihuan
occequintin hueliz tlapalehuizque ipan nochi inin tlachihualiztli ihcon oc achi
cualli ticyectlalizque in cuautla in ehecatl. Noihqui ticchihuazque oc achi
ahmo ohui quiahcizque in tlatquitl hihuan tomin quein tianquizco, ahmo ohui
moamatequipanoltizque hihuan hueliz quiahcizque tomin ompa tominpixcalco,
hihuan occequin tlamantli itech monequi ticchihuazque.
10.3.4 Tlachihualizmeh hihuan tequiyotl tlein pohui ihuicpa
inecuelmololhihuan in cuautla in ehecatl
Ticyanccuicchihuazue in tlamantli tlein pohui in cuautla in ehecatl
Ticyancuicchihuazque quein ticyehyecozque inecuelmololhihuan in cuautla
in ehecatl, ic ticyancuicchihuazque in tlanahuatilmeh itech pohui, tictemozque
ic nochi tlein itech monequi in altepehuah cualli quiahcizque, oc achi ahmo
ohui titlahtlachiazque ihcuac titlayehcoltizque hihuan tiyecmatizque inon
mochihuaz ica tlein itech monequi ic cualli quiahxiltizque hihuan quichihuazque
nochi tlein pohui in tlanahuatilmeh ic moizcaltiz in tlachihualiztli hihuan
tequitl tlein itech monequi. Ticnequih ticchihuazque inin tlachihualiztli hihuan
tequitl ipan xihuitl 2008, hihuan ticnequih nochipa yezqui, yehica ticnequih
ticchihuazque 6 000 amatequipanolli ipan inin tlahtocayotl.
Ticchihuazque oc achi ahmo ohui tlein in cuautla in ehecatl
a) Ticyancuicchihuazque in amatequipanolli. Ticyectlalizque in
tlachihualiztli itech monequi ic tiquixmatizque nochi tlein pohui in cuautla in
ehecatl, ihcon cualli titlhtlachiazque hihuan titlayehyecozque, tiquittazque
tlein oc polihui hihuan ticcahuili mah mochihua nochi tequitl tlein pohui in
cuautla in ehecatl, ica inin tlamantli ticnequih hueliz ticahxiltizque inin
tlachihualiztli ihcuac tlamiz xihuitl 2009
b) Ipan tecpanalli tiquinihcuilohuilizque in tequitinimeh tlein in
cuautla in ehecatl, pohui inecuelmololhihuan. Tiecnequih ticpehualtizque ipan
in achto chicoace metztli ipan xihuitl 2008. In tlanahuatilmeh tlein
ticchihuazuqe hueliz nochipa yezqui hihuan quincahuili in tequitinimeh mah
cualli tetlayecoltican.
c) Quein tictequipanoltizque. Ipan xihuitl 2008, ticchihuazque nochi
tlein itech monequi ic centequitizque in SEDUVI hihuan in SMA inic
ticyehyecozque inecuelmololhihuan toaltepeuh, ic ticpalehuizque mah oc achi
ahmo ohui mochihuaz in tequitl hihuan occequin tlachihualizmeh.
d) Zan nimantzintica
tiquinmachtizque in altepetequihuah. Inin tlachihualiztli tlein ticchihuzaque
ic ticyancuicchihuazque totequiuh, hueliz yezqui iipampa zan nimantzintica tiquinmachtizque
30 altepetequihuah tlein tlahtlachiazque, quiixpiazque hihuan tequitizque ihcon
quiyectlalizque in cuautla in ehecatl.
In tlanahuatilli hihuan in cuautla in tepetla
Ticcentocazque inon omeh tlachihualizmeh inic titlanahuatizque, ipan xihuitl
2007-2012 ticchihuazque inin nepapan tequitl.
a) Tlachihualiztli
tlein itoca Licencia Yoliztli Unica
• Ticchicahuzque
hihuan ihcon cualli motequiuhtizque in tlachihualiztli tlein itoca Licencia
Yoliztli Unica, tlein hueliz techtlayecoltiz ica internet pehua ipan xihuitl
2008. Noihqui ticnequih ticpatlazque inin tlachihualiztli hihuan momiaquiliz quein
50%, ticmati ixquichca axcan ye iixpan tlanahuatilli tequitihtoque 4 900
tlanamacoyan. Noihquui ticchiah titemacazque licencia nochi tlein itech monequi
quein tlanahuatia Ley Yoliztli in Mexihco Tenochtitlan.
• Ticchayahuazque mah
centequitican in Huey Tlahtocayotl ihcon chipahuac tequitizque pehua in
hueytlahtocayotl inic nican Mexihco D.F, tlein pohui ica itlanahuatil in
tlahtocayotl hihuan nochi tlaman cuitlatl cenca axcualli, hihuan nochi tictequipanoltizque
ica in tlanahuatilli tlein inon pohui.
• Mocentiliz in
RETCipan Mexihco D.F, ipan xihuitl 2008 iipampa ticnequih titeixnextizque pehua
2009 hihuan 2010 ixquichca nochipa, ticchayahuazque in ZMVM ihihuan in
Tlatocayotl in Esatdo in México hihuan hueytlahtocayotl;
• Tictequiuhtizque in
tlanahuatilli licencia quein tlaixmatiliztli inic titlapalehuizque mah
quinehnehuilican in tlachihualiztli, mah quitemocan quein tetlayecoltizque
hihuan mah quichihuacan nochi tlein itech monequiic ticmocuitlahuizque in
cuautla in ehecatl.
b) Itlanahuatil in cuautla in ehecatl ipan Mexihco D.F.
• Ticchihuazque yeyi tlamantli tlein techpalehuiz ticmocuitlahuizque in
cuautla in ehecatl ihcon ticahxiltizque in tlanahuatilli tlein inon pohui
hihuan ticchayahuazque mah quiahxiltican inon tlanahuatilli.
• Tictlalizque hihuan titequitizque ipan Programa in Normalización
2007-2012 ipan Mexihco Mexihco Tenochtitlan, ica inin tlachihualiztli
ticchihuazque chicoace tlanahuatilmeh ipan inin tlahtocayotl.
• Ticchihuazque mah tetlaneltocalo in tlayehyecocalli campa tlahtlachiah
hihuan tlayehyecoah nochi tlein pohui inecuelmolol in cuautla in ehecatl ipan
Mexihco Hueyaltepetl.
Tlein pohui ica tlanahuatilli hihuan tomin
a) Ipal in cuautla in ehecatl mah monechicocan
• Ticchihuazque in Reglamento in Auditorías Yoliztlies, ica inon
tictlalizque hihuan tiquihtozque quein ticchihuazque hihuan quein
titlayehyecozque inon tlamantli. Tiquinyolehuazque mah quichihuacan inon
tlachihualiztli ipan xihuitl 2007 ixquichca in achto chicoace metztli ipan
xihuitl 2008.
• Ihcuac pehuaz occequin chicoace metztli ipan xihuitl 2008,
ticchayahuazque hihuan titetlayecoltizque nochi tlein pohui in cuautla in
tepetla yeceh tictemozque mah achto tlapalehuican, hihuan ticchihuazque mah
tlaa achi tepitzin zan mahtlactli callachihualoyan hihuan
tlanamacoyantlapalehuizque xixiuhtica, iipampa inon huel tlatlahzolhuiah. Ica
inin ticpohuazquiah 93 nechicolmeh tlein tlapalehuizque ipan inin
tlachihualiztli ihcuac tlamiz inin tlahtocayotl, ixquichca axcan ye
tiquixpohuah 43 nechicolmeh.
b) Nochi tlein pohui
ica tomin
• Tiyequixmatizque in
tlapalehuiliztli hihuan tlachihualiztli tlein pohui ica tomin hueliz
techpalehuiz ic titlanahuatizque ica in cuautla in ehecatl, tlaa inon tequitl
hueliz ticchihuazque zan niman (ipan chicoace metztli), totech monequi ce ome
xihuitl, iipampa nochtin nechicolmeh hihuan tlacameh ipan inon tequitizque
intech monequi quiyectlalizque imintlachihualiz, imintequiuh ihcon hueliz ipan
inin tequitizque. Yehica ipan inin tlachihualiztli hueliz mochihuaz ixquichca
quiahxiltiz tlein motelnequi, macihui zan ce tlein pohui tlanamacoyan hihuan
occe tlein pohui amatequipanolli tlein cuautla hihuan titlahtlachiazque cox
hueyi inon tlein tlahtlani.
• Xixiuhtica
ticyancuicchihuazque in amatequipanolli tlein pohui in Código Financiero in
Mexihco Tenochtitlan tlein quiyequihtoz tlein itech monequi in quiahcizque in
altepetomin tlein achto tequitizque hihuan in ye ahcopa otenehualo.
c) Ticyequittazque cequin
cualcalli. Ticchayahuazque ica tomin hual totlapalehuiz ic hueliz
quichihchihuazque in calli tlein tlapalehuiz mah mani in cuautla in ehecatl
hihuan mah moyectlali tonemiliz, inon tlachihualiztli yeh calcuapan
titlatocazque, ticpializque quiahuiatl, ticnamiquizque tlahuilli hihuan
chipahuaatl, ticyectequipanoltizque nochi tlaman cuitlatl hihuan noihqui tictequiuhtizque
in tonalteotl. Ipan xihuitl 2012 ticchiah onyezque yuhquin mahtlactli inin
tlaman yancuic calli.
10.4 Tlaixpializtli
10.4.1 Tiquixmatizque
in necuelmololmeh
Ica in
tlanahuatilamatl Ley Yoliztli in Mexihco Tenochtitlan tlein oquiz ipan xihuitl
2006, in SMA ye quipia melauhcayotl inic tlahtlachiaz hihuan tlaixpiaz ic
cualli moahxiltia nochi tlein pohui in cuautla in ehecatl quein ihcuac
quitlahzolhuiah, cuitlayotl, ihcuac tlacalania hihuan tlapepetoca, tlein pohui
tlahuilli, nochi tlaman ihyac, tlein quicuitlatia total, ihcuac quiquixtiah
cuitlaatl,, noihqui ihcuac cualli tequitiuhtia in tepetla, quimocuitlahuizque
hihuan quitzacuilizque inecuelmolol total, ihcuac quiza hihuan mopoloa in
techiahuatl nozo occe tlaman axcualli tlein hueliz techcocoltiz, hihuan noihqui
tlaixpia cox moahxiltia nochi inin tlanahuatilli. Noihqui hueliz quichihua
occequin tlachihualiztli tlein itech monequi ic ticmocuitlahuizque in cuautla
in ehecatl, tlein acah hueliz quichihuaz hihuan titlahtlachiazque cox cualli
moahxiltia inin tequiyotl, in Secretaría quipia occe tlaman tequitl tlein
hueliz tlaixpiaz intlaa cualli quitequiuhtiz nochi inin tlachihualiztli.
Ica in tlaixpializtli,
ye tlahtlachixtoya hihuan ye tlaixpiah in cuautla in ehecatl ipan cehce
tequitlaxelolli, ica cehce tlaman, ica onin itlachihualiz hihuan itlaelehuiliz
tlein zan pohui in Secretaría, zayoh ica inon ahmo tlapalehuiaya ic cualli quicentocah
in tlaixpializtli.
Inic ticyectlalizque
totequiuh hihuan quein ticchihuah, ipan septiembre, xihuitl 2002, otzinti
iixpan in Acuerdo in Tlatoani in Tlatocayotl, in tlachihualiztli itoca Sistema
in Verificación, Inspección y Vigilancia Yoliztli in Mexihco Tenochtitlan
(SVIVA), inon omotlali quein ce oloch tlein centequitiz ihihuan occequin oloch
tlein tequitiah ia in cuautla in ehecatl, ihcon cualli centlaixpiazque ipan
cehce callachihualoyan, ipan tlanamacoyan hihuan occe tlaman tianquizco ica yeyi
tlamantli: in axcualmixtli tlein quipoctia ilhuicac, tla quimahuiltiah atl (in
cuitlaapantli) hihuan tlein pohui tlalli.
Ipan inin
tlahtocayotl, in SMA oquiyectlali in tlaixpializtli hihuan oquitzinti in
Dirección Ejecutiva in Vigilancia Yoliztli, ipan zan cehco omocentlali in
tlaixpializtli tlein pohui in Xoxoctic hihuan Nextic iahmox
Tlapohualiztequiyotl in toaltepeuh. Hihuan noihqui oquiyectlali in tequitl
hihuan tlachihualiztli, ticnequih tinochtin ticcenixpiazque in cuautla in
ehecatl, ica inon hueliz techpalehuizque in altepechanehque, ihcon o cachi
cualli ticahxiltizque totequiuh, tlaa ticentequitizque in altepetequihuah
inhihuan nochtin tlacameh ic timocuitlahuizque in cuautla in ehecatl.
10.4.2 Tlein
ticchihuazque
Tlachihualiztli
Ticchihuazque in
tlaixpializtli cualli techpalehuiz ic oc achi cualli hihuan zan huelihui
ticahxiltizque tlien ticchiah ica totlanahuatil, noihqui zan huelihui
titlananquilizque in tlein techtlahtlaniz in altepehuah in tlein pohui in
cuautla in ehecatl ica inin tlachihualiztli
Cehce tlachihualiztli
• Tlalli tlein
necuitlahuilo: titlahtlachiazque hihuan titlaixpiazque ipan SC,
ticentequitizque ihihuan Inegaciones, ic tictzacuilizque mah patlahua in
hueyaltepetl, ticmocuitlahuizque in tepetla ic ahmo zan quitequizque cuahuitl,
hihuan mah ahmo quitlahzolhuizque in tlalli (ica tepalcatl hihuan xancahualo)
ihcon ahmo tihcocoltizque totlal hihuan ticmocuitlahuizque in cuautla in
tepetla tlein necuitlahuilo.
• Hueyaltepexolalmeh:
tictlahtlachiazque hihuan tictzacuilizque mah ahmo quitlahzolhuican in cuautla
in ehecatl, hihuan titlaixpiazque mah moahxilti in tlanahuatilli tlein pohui in
ehecatl, in atl hihuanin tlalli, noihqui mah ahmo tlacalani hihuan mah ahmo
tlapepetoca ipan toaltepeuh, nochipa tictemozque mah moahxilti in tlanahuatilli
ihcuac titequitizque ihcon cualli timochantizque ipan hueyaltepetl.
• Itlapalehuiliz in
altepechane. Ticchihuazque mah ticcenixpiazque ihihuan in “Altepetlano
voluntariado in protección yoliztli” ihcon ticahcizque itlapalehuiliz in
altepechane, ihcon nochtin techpalehuizque ic ticmocuitlahuizque in cuautla in
ehecatl, hihuan ticennochtin oc achi cualli titlaixpiazque in tepetla ipan
Mexihco Mexihco Tenochtitlan, hihuan oc achi cualli techpalehuizque in
ichpocameh, in telpocameh hihuan cihuameh.
10.4.3 Quein
ticchihuazque
Ticnequih
ticcentilizque nochi tlaman tlaixpializtli ipan zan ce tequitl hihuan
tictequiuhtizque quein ce tlamantli nel motelnequi ic oc achi cualli
tiquintequipanoltizque in tlaixpixque tlein tlahtlachiah hihuan
quimocuitlahuiah in cuautla in tepetla, hihuan ticyeccualtizque totlachihualiz
ica yeyi tlaman:
Tlalli tlein
necuitlahuilo
Nochi tlein
ticchihuazque ic tiquixpiazque in cuautla tlein pohui SC, iipampa ticnequih oc
achi cualli tetlayecoltizque ipan altepetl, quein atemi in ameyalco. Ica inin
tlamantli nel motelnequi mah ticentequitican in altepetequihuah hihuan
altepechanehque ic oc achi cualli ticmocuitlahuizque in cuautla in ehecatl,
yehica in tlahtocayotl quichihua mah centequitican, in tlayacanque inhihuan
tlacameh, hihuan ticnequih in calpan, in pilaltepetzin, in cuentla hihuan
nochtin miltequitinimeh mah tlaixpiacan hihuan mah quimocuitlahuican in cuautla
in tepetla tlein pohui imintlal, yehica itech monequi mah monechicocan hihuan
mah mocuepacan in tlaixpixque hihuan in tlacehuianimeh.
Hueyaltepexolalmeh
Ipan hueyaltepeihtic,
ticnequih titlaixpiazque ipan ome tlamantli nel motelnequi: in achto pohui ica
tictzacuilizque inic in callachihualoyan hihuan cehce tlaman tlanamacoyan ahmo
mah tlatlahzolhuican hihuan ahmo mah tlamahuiltican, ic oupa ticchayahuazque
mah motzinti in poctli tlein quiquixtia in tepoztehuiconi ic tictzacuilizque
hihuan ihcon ahmo quimahualtizque in ehecatl, noihqui titlahtlachiazque hihuan
tiquixpiazque cehce centro in verificaión ipan Mexihco Mexihco Tenochtitlan,
mah quiahxiltican in tlanahuatilli.
Altepecoatequitl
hihuan altepenecuelmololli
Iipampa ticnequih mah
nochtin techpalehuican ic ticmocuitlahuizque toaltepeuh, ticchihuazque nochi
tlein itech monequi ic zan huelihui tiquixnamiquizque in altepenecuelmololli,
achi iciuhca ihcuac patzmiquih iipampa cenca tlacalania hihuan cenca
tlapepetoca, nozo ihcuac cuauteco hihuan xochiteco ipan cuautla, tepetla hihuan
xochimilpan nican tohueyaltepeuh.
10.4.4 Tlachihualizmeh
Tlalli tlein
necuitlahuilo
Nochi tlachihualiztli
ica tlein ticmocuitlahuizque in cuautla ipan SC, mochihuaz ihcon
tiquixnamiquizque inecuelmololhihuan ica inin tequiyotl:
a) Ihcuac ahmo huel
netequipanolo in tepalcatl hihuan xancahualo. Quein ce itlachihualiz tlein
tiquixpiazque ipan SC, tictzacuiliz ic ahmo mah zan quicahuacan in tepalcatl,
xamitl hihuan nochi tlaman tlahzolli tlein mocahuaz ihcuac calchihuah iipampa
inon ce hueyi tlahtlacolli tlein quichihuah ihcuac tlanemiliah quipatlazque
quein quitequiuhtizque in xolalli iipampa ica inon tepalcatl hihuan xancahualo
quitemitiah in huacalco inic quimelahuaznequi in ixtlahuatl. Yehica ipan
xihuitl 2012 ticchiah mah ahmo quitequipanoltican macihui omtzontli hihuan
mahtlacpohualli metros ica teepalcatl hihuan xancahualo ipan SC.
b) Ihcuac mopatlah
quein quitequitiuhtiah in xolalmeh. Iipampa ticnequih tiquixpiazque mah cualli
atemi in ameyalco, iipampa miac tlein pohui ica inin tlamantli mochiuhtoc ipan
SC, ticchihuazque miac tlachihualiztli inic titlaixpiazque mah ahmo patlahua
toaltepeuh, Yehica ipan inin chicoace xihuitl tlein huitz ticchihuazque macihui
3 000 tlaixpializtli, ic ticnequih occepa titoaxcatizque in SC tlein axcan
iminaxca in callan ahmo ica melauhcayotl.
c) Ticmocuitlahuizque nochi
tlein techmaca totlaltzin. Inic tictzacuilizque in cuauteco ipan altepemeh
inahuac in SC, ticchihuazque 4 500 tlaixpializmeh ic tiquintemozque hihuan
tiquinmaltizque aquimeh huel cuautequih, noihqui ica tlanahuatilli ticchihuazque
nochi tlei itech monequi ic tictzacuazque nochi in axcualli cuauximaloyan. Inic
ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla tlein pohui cehce pilaltepetzin hihuan
calpan itech monequi timonechicozque hihuan tiquittazque quein hueliz ticentequitizque
inhihuan nochtin miltequitinimeh nican Mexihco hueyaltepepan inic
techpalehuizque quein hueliz ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla tlein
onca iihtic iminxolal. Tlein ticchihuazque ic ticchicahuazque totequiuh noihqui
itech monequi tiquinyolehuazque in telpocameh hihuan in ichpocameh mah
techpalehuican ic tinochtin ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla. Noihqui
inic oc achi cualli titequitizque ic tiquixpiazque in tlalli tlein
necuitlahuilo tiquinyolehuazque in altepehuah mah quicentilican tomin ica tlein
ticchihuazque in cuaupixqui hihuantlacehuiani inechicol.
Hueyaltepexolalli
In tlachihualiztli
tlein ticchihuazque ic tiquixpiazque in hueyaltepexolalli mochihuaz ica ome
tequiyotl, in achto titlahtlachiazque nochi tlei pohui in callachihualoyan
tlein tlatlahzolhuiah hihuan tlamahualtiah, hihuan ic ome tiquixpiazque in
tepoztehuiconi tlein momoztla nehnemi in altepepan.
a) Callachihualoyan.
Inic tictzacuilizque in tlamahualtiliztli tlein ehua in callachihualoyan,
ticchihuazque macihui 3 000 tlaixpializtli ipan nee tlachihualoyan ic
titlahtlachiazque mah quiahxiltican in tlanahuatilli hihuan ahmo mah
quimahuiltican atl hihuan tlalli, ahmo mah quiquixtican poctli, hihuan mah
quipehpenacan in tlahzolli, noihqui ahmo mah quizoquitican hihuan quicuitlatican
tlalixco hihuan tlalihtic. Cequin tomin tlein pohui in Secretaría ica in
tlaixpializtli tictequiuhtizque inic titlahtlachiazque mah moahxilti
tlanahuatilli ipan callachihualoyan, tlanamacoyan hihuan occequin tlaman
tianquiztli, noihqui ticnequih ticchihuazque:
• Tiquixpehpenazque
hihuan tiquixpiazque 300 tlachihualoyan tlein tlatlahzolhuiah ipan Mexihco
hueyaltepetl inhihuan in DGRA hihuan in DGGA.
• Tiquinpehpenazque
hihuan tiquinixpiazque 500 in oloch tlein tetlayecoltiah in tlein oc achi
tlatlahzolhuaih hihuan tlamahualtiah in altepepan, inhuah DGRA hihuan DGGCA
ticentequitizque.
• Oc achi chiacahuac
tiquinixpiazque in 300 techahihuanamacoyan iihtic tohueyaltepeuh, noihqui
ticentequitizque inhihuan DGRA, DGGCA, in Procuraduría Yoliztli y in
Orinnamiento in Territorio (PAOT) hihuan in PROFEPA.
• Noihqui
titlahtlachiazque tictzacuilizque hihuan ihcon ahmo tlacalaniz nion
tlapepetocaz ihcuac tlachihuah nozo tlanamacah, inon ticchihuazque ihihuan
cehce Inegación, in PAOT hihuan noihqui totech monequiz itlapalehuiliz in
altepechane.
• Ticchicahuilizque
totlaixpializ ipan centro in verificación, macihui yeyeitica metztli
tiquinittatiu inon hihuan ticmatizque cox cualli tetlayecoltiah.
b) Tepoztehuiconi. In
tlein ticchihuazque inic in tepoztehuiconimeh ahmo mah quitlamahualtiz in
ehecatl, tiquintemozque, tiquinixpiazque hihuan tiquitlahtlacoltizque in
tepoztehuiconimeh tlein nel tlamahualtiah, noihqui tiquixpiazque in Centro in
Verificación Ambientla hihuan in tequitiloyan PIREC.
Iipampa tictemoa mah
cualli tetlayecoltiah, inin ticchihuazque:
Tictzinintizque
quezqui tlapoctia in tepoztehuiconi, ica ticchicahuazque totlachihualiz inic
tictemozque, tiquixpiazque hihuan tictlahtlacoltiazque in tepoztehuiconi cenca
tlapoctia. Ticnequih ticchihuazque 200 000 tlaixpializtli tlein pohui tepoztehuiconi
ipan xihuit 2007-2012 (inin tlachihualiztli noihqui neci ipan amatlaxelolton
7.4.1 iipampa inin noihqui pohui ica ehecatl tlein timoihiyotiah).
Quein tohuan coatequizque in altepehuah huan tlein intech monequi
Ica telin intecj monequi in altepehuah, titlanemiliah in axcan ixquichca
chicoace xihuitl zatepah, titlananquilizque 2 500 tlein pohui innecuelmololhuan
in altepehuah, yehica intech monequi ticchihuazque totequiuh ic titequitizque
ihcuac ahcitihuetzizque, ihcuac quicocoltizque totlal nozo ihcuac quipatlazque
quein quitequiuhtiah in xolalli ipan SC, tlein pohui tepoztehuiconi, ihcuac
tlacalania, ihcuac tlapepetoca, ihcuac tlapotehui noihqui ihcuac quitequih
cuahuitl ipampa quininixtopehuah. Inin tequitl ticchihuazque:
• Ticchicahuazque inhuan in teyacancahuan in Delegaciones huan in PAOT,
in oc achi cualli titlahtlachiazque huan tiquixpiazque in cuautla ipan
toaltepeuh, ihcon ahmo zan cuautequizque ipampa quininixtopehuah in cuaumeh
ihcuac ahmo moitta nepapan tlaman hueyianuncios, ihcon tinochtin ticahxiltizque
in altepetlanahuatilmeh tlein pohui in cuautla in ehecatl.
• Ticyectlalizque totequiuh ic oc achi cualli titetlayecoltizque huan
titetlacaquizque ic ticmatizque tlein in tlacameh intech monequi.
• Titonohnotzazque inhuan in telpocameh huan ichpocameh ic
techpalehizque huan ihcon ticcenixpiazque in cuautla in tepetla nican
altepepan.
• Zan huelihuiz titlachihuazque ihcuac techtlahtlanizque totlapalehiliz
ipampa techilhuizque in acah cuautequi, tlamaxima nozo tlatzinlonquehtehua
ipampa quicalchihua nozo zan quitzatzacuilia.
Hueyaltepetlayacanaliztli
Ipampa ticnequih ticchihazque han ticyectlalizque in tlanahuatilli tlein
techcahuiliz tiquixpiazque mah ahmo momahualti toaltepeuh, huan noihqui nochi tlein
itech monequi ticchihuazque ic tiquincahuilizque nochtin in mochantiah in ZMVM
mah cualli nemican, noihqui titlahtolnamiquizque inhuan occequintin
tlayacanqueh tlein pohuih altepemeh huan tlalxelolmeh tlein techyahualohua.
10.5 Ihcuac tictlazohtlah in cuautla in ehecatl
10.5.1 Tiquixmatizque in necuelmololmeh
Ihcuac tictlazohtla in cuautla in ehecatl ipan Mexihco Hueyaltepetl, nel
cuacualtzin inon ipampa techixnextiliah nepapan tonemiliz han totlamachtiliz,
tlein pohih nepapan tlacah aquimeh moxehxeloa ipan caxtolonce Delegaciones huan
noihqui cennemih inhuan altepemeh tlein quiyahualohuan toaltepeuh. In
tepeixmatiliztli otzinti ipan in melahuac tlamatiliztli, ipan tonelhuayo huan
ipan totlacayo huan inon tlamatiliztli momoztla mozcaltia. In axcan ipan
totlamatiliz huan tonemiliz zan tictemoa tomin, tlein titlacemanah yehica
ticpiah miac necuelmololmeh tlein pohi in cuautla in ehecatl. Inin
necuelmololli nochtin techtlahyohuitia. Tiquelehuia occepa cualli
timochantizque cuaunahuac huan tepenahuac huan inahauc nochi tlaman yoliztli
itech monequi ticchayahuazque ce yancuic nemiliztli zan ihcon cualli
timochantizque ihuan in cuautla in ehecatl, yehica timomachtizque huan
tictequiuhtizque ce yancuic tlaixmatiliztli. Tehhuan ticchiah mah cehce huan
nochtin altepechanehque techpalehuican ic ticoatequitizque inhuan in altepetlanahautihque
ic ticyeccualtizque toaltepeuh.
Nochi tequitl tlein ticchihuah ic ticmocuitlahuizque in cuautla in
ehecatl huan ic tiquinpializque in tepetla huan yolcameh, nochi inin ticchihuah
ipampa ticnequih mah nochtin momachtican quein hueliz quimocuitlahuizque in
cuautla in tepetla huan nochi tlein techmaca totlaltzin, huan ihcon cualli
teixnextilizque inin yancuic tlaman tonemiliz huan inin tlaman quein hueliz
tictlazohtlazque toaltepeuh, nochi inin momachtizque ipampa momachilizque huan
quiquitzquizque inin tlaman tonemiliz, huan noihqui ticchihuazque occe tlaman
tlachihualiztli.
10.5.2 Tlein Ticchihuazque
Tlachihualiztli
Ticchayahuazque ce yancuic tlaman tonemiliz tlein quichihuaz mah
moyolnohnotzacan in altepehuah mah quinehnehuilican ica tonecuelmololhuan huan
quezqui techtlahyohuiltia tehhuan haun topilhuan, yehica mah nochtin
momachtican quein hueliz techpalehuizque inic ticchihuazque in Agenda
ambiental, tlein quichia quiyeccualtiz inin tohueyaltepeuh.
Cehce tlachihualiztli
• Titemachtizque quein hueliz quimocuitlahuizque in cuautla in ehecatl
huan titenohnotzazque ica in Agenda ambiental tlein oquichiuh in SMA.
• Ticchicahuilizque
imintlahueliliz in altepetequihuah ipan Secretaría huan iminaxca in
altepechanehque.
• Ticchihuazque nochi
tlein itech monequi ic titemachtizque, titenohnotzazque huan titeilhuizque
nochi tlaman tlaixmatiliztli ic quinyolnohnotzazque
10.5.3 Quein
titequitizque
Nochi inin
ticchihuazque ipampa ticnequih mah quitlazohtlacan in cuautla in ehecatl,
ticchihuazque in altepetl itlahueliliz huan titemachtizque in tlein pohui
iyoliliz toaltepeuh, nochi inin hueliz cehce quichihuaz nozo tinochtin
ticentequitizque ipan SMA.
Tlamatiliztli ica in cuautla in ehecatl
Nochi tlein pohui ica in cuautla in ehecatl hueliz ticchihuazque nee
tlamachtilcalco (in cuautla in ehecatl itlamachtilcal, yolcapialoyan,
altepetlatquipialoyan, xochimilpan tlein necuitlahuilo, altepetlalli, cuautla
huan cequin tepetla nel motelnequi) huan canicahcuin campa hueliz
titemachtizque ipan toaltepeuh.
Tlamachtiliztli
Inin tlamachtiliztli tnein pohui in cuautla in ehecatl quitemoa mah
moyolnohnotzacan, mah quitlazohtlacan huan mah quiixpiacan in cuautla in
ehecatl ic quiyecualtizque nochi tlaman yoliztli, ihcon oc achi cualli
quitequiuhtizque nochi tepetlamantli huan in tlein ica inin tetlayecoltiah,
yehica nel motelnequi mah momachtican, noihqui itech monequi moyeccualtizque
imintlachihualizhuan, ticchayahuazque mah quixmatican totequiuh, nochi inin
huan occequin tequiyotl ticchihuazque inhuan tlayacanqueh huan iixpan tlnahuatilli.
Tenohnotzazque
Ihcuac titenohnotzazque huan titemachtizque ticnequih titemacazque miac
tlaman tlaixmatiliztli, ihcon cualli quimatizque huan quiyolcelizque itequiuh
tlein quichihua in Secretaría, huan quein tetlayecoltiz in altepepan ica
itlachayahualiz totequiuh, nechicol, oloch, necentiliztli, ahmoxtin huan ica
occequin tlaman titenohnotzazque.
10.5.4 Tequitl huan tlachihualiztli
Tlamachtiliztli ica in cuautla in ehecatl
Ica itlamachtiliz huan itlaixpializ in cuahutla in ehecatl in altepepan,
in Secretaría quichayahuaz inin yancuic tlaman quein tinemizque, in nemahuiltiliztli
ipan xohimilla, ihcon ticchayahuazque mah coatequitican ic quiyectlalizque
toaoltepeuh, ipan inin tecpanalli tiquihtoah tlein ticchihuazque:
• Ticchihuazque
ahmoxtli ica in cuautla tlein moxehxeloz campa tlamachtiloyan, tlein temaca in
Secretaría de Educación del GDF.
• Ticchayahuazque mah
tetlamachtican ica in cuautla in ehectal ica ahmoxtli, tlein moxehxeloa ipan
cehce tlamachtiloyan.
• Tictlayecoltizque
nochi tlein pohui in cuautla in tepetla aquin techpaxaloa nican hueyaltepetl.
• Tictemachtizque ica
in cuautla in ehecatl ipan tlamachtiloyan 8titemachtizque quein hueliz
quitequipanoltizque in tlahzolli huan cuitlatl, noihqui ica inon
titetlayecoltizque).
• Ihuan
altepechanehque ticoatequitizque ipan yeyi tlamachtiloyan (neixcuitiloyan,
ahmoxcalco haun inechicolhuan, neahuiltiloyan huan laberinto Eshentani).
• Ticentequitizque
ihuan miac nechicolmeh ica tlachihualiztli “Unámonos” tlein quihtoznequi “Mah
timocentilican”.
• Ica inin tlamantli
tiquinmachtizque in tetlayecoltihque.
• Ticchihchihuazque ce
Sistema de administración ambiental, ica inon tiquinmachtizque in
altepetequihuah quein hueliz quitequipanoltizque in tlahzolli iihtic
hueyaltepepan.
• Ticchayahuazque mah
quiixmatican huan quitlazohtlacan in cuautla in ehecatl ompa Chapoltepec
xochimilpan.
• Ticchihuazque in
Centro Educativo de la dirección General de Zoológicos y Vida silvestre
(Chapoltepec Yolcapialoyan).
• Ticentilizque in
tlamachtilmeh, tlein oncah ipan chicoacen ahmoxtin tlein pohui curso de varano,
tlein quihtoznequi xapantlamachtiliztli inic DGZVS.
• Mah momachtican ipan
yolcapialoyan.
• Tonemiliz tlein
pohui ica in cuautla in ehecatl (quicuautocazque, in cuautla in ehecatl iilhui,
necentiliztli, tequitiloyan, huan in ichpocameh huan in telpocameh
itlachihualiz).
• Tiquintlayecoltizque
in momachtianimeh.
• Tictequiuhtizque
cequin tlaman tlamachtiliztli iohhui.
• “Noohui, nochipa
xoxopanmilla”
• Tequitl ic
ticpalehuizque in cuautla in ehecatl yuhquin in tlachihualiztli itoca
“Xicmotequiuhti mobici”, tlein chihchicoeytica mochihua ipan cequin
altepeohtli.
• Tihhuicazque in
tlatquipialoyan campa tlamahuiztilizque yuhquin in San Juan de Aragón icuautla.
• Tequitiloyan ipan
Faro de Oriente.
• Ticchayahuazque in
cuautla in ehecatl itlazohtlaliz ipan ANP.
• Nochi tlein pohui in
cuautla in ehecatl titemachtizque ompa Pahxochimilpan iihtic in Chapoltepetla.
Tlachihualiztli
Oc achi chicahuac
titemachtizque ipan tlamachtilcalco tlein pohui in cuautla in ehecatl, yehica
nochi inin ticchihuazque:
• Ticchayahuazque in
altepetlayecoltihque tlein pohui in cuautla in ehecatl.
• Tlamachtilmeh tlein
pohui ica atl, ehecatl, tlalli, in nepapan yoliztli, nochi tlein
techtlayocoltia in totlal, huan quein hueliz tictequiuhtizque in amantecatl,
altepexochimilpan, xoxopancalcuaitl, huan huel momachtizque in tetlayecoltihque
tlein pohui in cuautla in ehecatl.
• Ticchayahuazque mah
quichihuacan in xochimilli huan xoxopancalcuaitl.
• Ichpocameh huan in
telpocameh hueliz tlahyohuizque.
• Ticchicahuazque
aquin tetlayacanah.
• Tlamachtiliztli huan
tlahueliliztli inic itequiuhuah in Area de la DGZVS.
• Titemachtizque quein
cualli tlamaximazque huan cuautequizque.
• Ticchihuazque uan
titequitizque ipan tequitiloyan ic moyolnohnotzazque nochi tlein ica in cuautla
in ehecatl, tlein pohui tetlayacanque itlahtocayo in GDF.
• Noihqui
titemachtizque nochtin itequihuacan in SMA tlein tetlayecoltiah.
• Timonechicozque
inhuan in tlatocanimeh huan miltequitinimeh ipan Chapinco Hueytlamachtiloyan ic
ticchayahuzque mah tlatocacan ahmo ica quimico ipan SC.
• Noihqui
tetemachtizque ipan nechicolmeh ica in cuautla in ehecatl.
Quein ica
tlamachtiliztli titenohnotzazque
Ticchayahuazque nochi
tlaman tlachihalizmeh tlein quichihua in Secretaría, ticnehnehuiliah ica inin
tequitl tlein nican motecpana:
• Quein cualli tictequipanoltizque in tlahzolli huan in cuitlatl.
• Ticchayahuazque mah quinamiquican in atl in tlahuilli.
• Zan cualli tictequiuhtizque inetetlayocolil totlaltzin.
• Moixpatla in xopantla in cecuizpa.
• Ahmoxtli ica quein ticmocuitlahuizque in cuautla in ehecatl.
• Mah moyolnohnotzacan ic cualli cennemizque ica yolcameh.
• Ticchayahuazque tlaixmatiliztli ica ahmoaxtli, necentiliztli huan
neixcuitilli.
• Ce amaton ica
hueliliz tlein quipia in altepetlayecoltini.
10.6 Tlaixmatiliztli
huan netzontemoliztli
10.6.1 Tiquixmatizque
in necuelmololli
Miacpa in
tetlayecoltihque ica in cuautla in tetepla ahmo ipan tlachiah in tlamatiliztli
huan netzontemoliliztli tlein pohui intequiuh. Zayoh ica titlanemiliah hueliz
mochihuaz huan mozcaltiz nochi tlaman netzontemoliliztli tlein intech monequi
huan tequiyotl tlein ticchihuazque ihuan cequin nechicol huan oloch. Axacan
inin tonal, inhuan occequin nechicolmeh ticentequitih ic achi cualli tiquixmatizque
huan tomotzontemolizque ica in yancuic Instituto de Ciencia y Tecnologia de l
GDF. Yehica cualli oticchicauhque in tequitl huan tlachihualiztli tlein
quichihua in SMA.
10.6.2 Tlein
ticchihuazque
Tlachihualiztli
Oc achi titequitizque
ic ticchihuazque in melahuac netzontemoliliztli ipan totlalnan, ic cehce ica
itequiuh ticchicahuazque nochi tlachihualiztli tlein pohui in cuautla in
ehecatl, ic ticmatizque tlein ticchihuazque ica yancuic tlanemiliztli huan
ticchihuazque tonecentiliz inhuan occequin nechicolmeh.
Cehce tlachihualiztli
• ticchayahuazque in
tlaixmatiliztli tlein mochihua iihtic Secretaría.
• Tictlahtlanizque
itlapalehuzliz occequintin tlalnantzitzin.
10.6.3 Quein
ticchihuazque
Nochi inin
tlachihualizmeh tiquinahxiltizque ica:
Ticchayahuazque in netzontemoliliztli in tlaihtic huan itlachihualiz in
Secretaría
Ticchayahuazque aquin
motozntemolia in tlaihtic huan nochi tlein quichihua in Secretaría.
Oc achi
ticchicahuazque tonecentiliz ihuan cehce cechicol tlein motzontemolia.
Inin tlachihualiztli
mochihuaz ipampa titemachtizque quein hueliz motzontemolizque huan quiahcizque
tlamatiliztli, quein ticentequitizque inhuan in huey calmecac ic achi cualli
momachtizque in tlamatinimeh, noihqui titlanemiliah tlein oc achi ticchihuazque
tlaihtic, huan quein ticahcizque tomin ic titequitizque.
10.6.4 Tequitl huan
tlachihualiztli
Ticchayahuazque
tlaixmatiliztli tlaihtic huan titlapalehuizque ihcuac tequitiz in Secretaría.
Cequin tlachihualiztli
tlein quichihua in Secretaría, ic motzontemolia ica tlaixmatiliztli tlein
tlapalehuia ic ticmocuitlahuizque in tepetla, nican quihtoa:
• ticchihuazque
intequiuh in tlamatinimeh ica yolcapialoyan huan yolcaixmatiliztli ipan Mexihco
Hueyaltepetl.
• Tictzintizque
nechicolmeh tlein tlaixpiah yolcapialoyan huan tlaixpiah in DGZVS.
• Cehce tlaman
yoliztli ipan Xochimilco: mah cenca momiacquili in axolotl ipan axolopialoyan
tlein itoca “Axolotl”, tlein pohui in Centro de Educación Ambiental (CEA)
Acuexcomatl.
• Ticyectlalizque huan
ticmocuitlahuizque in ANP campa yetoyah in tlamachtilcalli tlein pohui in
cuautla in ehecatl, ica ticuautocazque, huan tiquizcaltizque nepapan yolcameh.
• Tiquixpiazque huan
ticpializque nepapan xinachtli, tictocazque huan ticmiaquilizque in ahhuatl
huan occequin cuahuitl ipan CEA Ecoguardas.
• Tictocazque cuahuitl
huan tiquizcaltizque yolcatl tlein yolih ipan Santa Catarina Tepetla, tlein
hueliz moixpolozque, huan itech monequi cenca tiquinmocuitlahuizque ipampa ohui
momiaquiliah ipan CEA Yautlica.
• Tiquinpohuazque in
hormonas esteroides ic tiquinixmatizque huan ticmatizque quein hueliz
momiaquilizque in tepeyolcameh huan tleica tlahyohuiah.
• Tictlatquitizque in
laboratorio campa momiaquiliah nepapan yoliztli huan ce yolizpialoyan nozo
biobanco campa mopialia ehuayotl huan germoplasma.
• Tlaixmatiliztli inic
tinochtin : tiquixpiazque in tototl, in papalotl huan cuahuitl.
• Tiquiixpiazque
inemiliz in tototl.
• Nochi tlein pohui
ica Totlalnanzazayolpialoyan tlein itoca “Dr. Alfredo Barrera Marín”.
• Tiquixnamiquizque in
axcualli zazayolin huan ocuilin tlein quicocoltiah in eucaliptocuahuitl ipan
xochimilla huan cuautla in altepepan.
Ticchicahuazque
totequiuh inhuan nechicolmeh campa motzontemiliah
Nican motecpana
itequiuh huan itlachihualiz tlein quichihuaz in Secretaría inhuan in
nechicolmeh campa motzontemoliah.
a) Tlaixmatiliztli
huan netzontemoliliztli ic titlaixpiazque
• Tichayahuazque
tlapalehuiliztli ica tomin tlein hualehua nican totlalnan nozo occe huehca
tlalnan ic tiquizcaltizque in tlachihualiztli inic motzontemolizque ica
itlanahuatli in DGZVS.
• Tictlalizque in
tlamantli huan tlaixmatiliztli tlein hueyi huan nel motelnequi tlein moihtoa in
nivel posgrado (tlein pohui in tlamatinimeh).
• Tlachihualiztli
Globe.
• Ticchihuazque
Programas Institucionales de Conservación por Especie (PICE).
• Tictemozque quein
hueliz ticentequitizque inhuan nechicolmeh tlein quimocuitlahuiah in tepetla
nican totlalnan huan ompa huehca tlalmeh.
• Ticentequitizque
inhuan cehce tequiyotl iaxca in DGZVS ic cualli ticahxiltizque nochi tlaman
tlachihualiztli.
• Ticoatequitizque
ihuan in comisión Interdependencial para la Consrvación del Patrimonio cultural
iaxca Milpa Alta, Tlahuac huan xochimilco (ipan CEA Acuexcomatl, ticpiah inon
tequiyotl tlein otiquihtohque, huan nahuatlahtolcopa itoca Altepeoloch ica
tlein “Ticmaquixtizque in altepenelhuayo ipan Xochimilco, Tlahuac huan
Malacahtepec Momoxco”).
• Ticoatequitizque
ihuan in comisión de Areas Naturales Protegidas (Tequitl: CECoP “Centro de
Educación y Conciliación para el Público-Centro Regional CECoP acuexcomatl”).
• Tlachihualiztli ica
tlein ticmocuitlahuizque altepexochimilpan.
• Quein cualli tictequipanoltizque
in zan tlein xihuitl momaca cuaucuapan.
b) Tlaixmatiliztli ica
tlein ticnamiquizque in ehecatltlamahualtiliztli
Ce in tlamantli
tinochtin timomachiliah ipampa moihtlacouhtoc in ehecatl yeh ihcuac mococoa in
cequin altepehuah. Ipampa ticnequih oc achi tiquixmatizque inin necuelmololli
ticchihuazque:
• Titlahtlachiazque
quezqui techtlahyohuiltia in ehecatl tlein moihtlacouhtoc nican Mexihco
Hueyaltepepan: timotzontemolizque huan tictemozque quein hueliz
tiquixnamiquizque inin necuelmololli zatepah.
• Titlahtlachiazque
ipan in axcualmixtli huan poctli tlein quicocoltia in pilconetzitzin ipan
Mexihco Hueyaltepetl, inon ticchihuazque ica tiquixmatizque huan tiquixpiazque
iminezzo.
• Noihqui ica itequiuh
huan itlachihualiz tlein quipia in SIMAT, zan nimantica quipalehuia in
tlachihualiztli ic momachtihtoque huan motzontemolihtoque ipan huey calmecac
tlein itoca Universidad Autónoma de México, in Instituto Politécnico Nacional huan
in Universidad Autónoma Metropolitana.
11 QUEIN TEQUITIZQUE IN
ALTEPETEQUIHUAH
11.1 Nican pehua
In tlein tequitizque
in altepetequihuah ipan SMA nel motelnequi inon tlachihualiztli tlein
tlapalehuia huan quichicahua itlahueliliz huan itequiuh in oloch, ic
quitemozque quiyeccualtizque in cuautla in ehecatl huan noihqui quiyectlalizque
iminnemiliz in altepechanehque. In tequitl tlein quichihua in secretaría,
quinehnehuilia ce cualli ohtli inic timoizcaltizque, yehica inon ticcentocazque
ticchihuazque axcan huan zatepah. Inic inon ticahcizque itech monequi mah ticentequitican,
zan ihcon hueliz ticahxiltizque nochi tlein tictemoa ipan Secretaría,
quitlahtlachia tlein itech monequi inic quiahxiltiz itlaelehiliz.
Yehica itech monequi
mah quipia ce tlanemiliztli ica quein hueliz mozcaltiz, tlein pohui ica
ichicahualiz, itlahueliliz huan itequiuh, quein cualli tetlayecoltiah
itequiticahuan, nochi ica tequitihtoque, huan nochi inin hueliz mochihuaz ica
tlanahuatilli zan nimantica moyancuicchihuazque huan ticyectlalizque in cuautla
in ehecatl.
Ipan inin
amatlaxelolli tiquixneztia nahui tlachihualizmeh ica inon in secretaría hueliz
quiahxiltiz nochi tlein omotencauhque, ticnehnehuiliah hueliz ticchihuazque
huan ticahxiltizque totequiuh.
Inin amatlaxelolli
pehua ica ce tlaixpantiliztli ica itequiuh in Secretaría huan itlachihualizhuan,
ihcon quixnextiz nochi tlein quichihua, zatepah ticahcizque nochi tlamantli
tlein pohui ica totlchihualiz ica tlein ticnequih ticchihuilizque iizcal
toaltepenechicolhuan.
11.2 Ticyehyecozque in melauhcayotl tlein pohui in cuahutla in ehecatl
In melauhcayotl
quihtoznequi nochtin hueli ticpiazque ce cualli tonemiliz.
Quein quihtoa in
tlamachtilli in melauhcayotl ye expa toaxca, itech monequi tinochtin ticpiazque
tomelauhcayo zan ihcon cualli tinemizque huan ahmo timococozque. Ica inin
tlanohnotzalli huan ipampa ihcon teixpan omotencauh in Secretaría,
ticchihuazque nochi tlein itech monequi ic titlahtlachiazque totequiuh huan
totlachihualiz melahuac cualli, noihqui inic ticpiazque atl tlein totech
monequi.
Yehica quitequiuhtiz
in tlachihualiztli ica tlein cualli tlahtlachiaz huan quiyehyecoz, inin itoca
Evaluación Integral de Derechos Humanos (EVIDH), ticnequih ica inin nochipa
titlayehyecozque ipan SMA. Zan nimantzintica ticyancuicchihuazque, ihcon cualli
tinemizque ihuan in cuautla in ehecatl, yuhquin ye oticnehnehuilihque ipan
ahmoxtli itoca Agenda Política Ambiental. Ipan naunacazco 11.1 moixpantia quein
hueliz titequitizque.
Naunacazco 11.1
Ticyehyecozque in melauhcayotl tlein pohui in cuautla in ehecatl.
11.3 Itequiuh in
altepetequihuah
Ihcuac opeuh inin
tlahtocayotl, oticyehyecohque in tequitl tlein mochiuhtoya quinihcuac xihuitl
2004, huan oticahcihque in tlein itequiticahuan intequiuh nel ohui mochiuhtoya
ipampa hueyi intlachihualiz tlein quichihuaznequih. Oticmatque imintlachihualiz
zan moxehxelohtoc huan ahmoa centequitihtoyah. Yehica itech omonenec
oticyetlalihque in SMA, oticyeccualtihque itlachihualiz inic huel cualli
tlanemiliz huan quichihuaz itequiuh ica nochi tlein pohui in cuautla in
ehecatl, ihcon oc achi cualli quiahciz iizcal ica nochi tlein quichihua, yehica
oc achi cualli quitequipanoltiz nochi tlaman tlachihualiztli, in quein
tequitiz, in quein tlahtlachiaz, tlahyehyecoz, temachtiz ica in cuautla in
ehecatl, huan in quein quimocuitlahuiz in tepetla huan nochi tlein techtlayocoltia
totlal.
Inic cualli
quiahxiltiz itequiuh, in SMA quipia 2 644 itequiticahuan, huan teixnextiliah
quezqui itlaxtlahuil cequintin tlacameh, huan yehhuan miac tlaman tequitl
quichihuah huan yehhuan melahuac omomachtihque ipan hueytlamachtiloyan. Zayoh
ica, pehua in tlamatiliztli, ticmatih nel motelnequi ticchihuazque ce tequitl
ica tlein ticyeccualtizque inintonechicol huan ihcon hueliz quiahciz in iizcal,
huan quinehnehuiliz melahuac itech monequi mah momachtican in altepetequihuah
tlein tequitihtoque ipan inon Secretaría.
Naunacazco 11.2
Tlamachtiliztli tleinpohui in Secretaría itequiticahuan
In SMA achtopa
mochicoacencahuia, niman monauhcaxeloa, ic tlami nochtin quiyacana in
Secretaría ipampa yehhua quintlanahuatia ica nochi imin tlachihualizhuan:
• Quichihchihuah,
tlanahuatiah huan tlayehyecoah nochi tlein pohui in cuautla in tepetla huan ica
tlein techtlayocoltia totlalnan.
• Tlaixpiah mah moahxilti in tlanahuatilli.
• Quichihchihuah huan quixpiah mah moahxilti in tlachihualiztli ica
tlein necuitlahuiloz in cuautla in ehecatl.
• Quichihchihuazque in tlachihualiztli tlein itech monequi ic
tiquixpiazque huan ticmocuitlahuizque in cuautla in tepetla huan quein hueliz
ticyecualtizque.
• Titequitizque huan tictzacuilizque, tictequipanoltizque huan
tiquixpiazque quezqui momahualtia in ehecatl tlein timoihyotiah.
• Ticchayahuazque mah quitequitican, occe tlaman techiahuatl, tlahuilli
huan cequin yancuic chicahualiztli tlein hueliz tlaoliniz.
• Tictequipanoltizque
huan tiquixpiazque altepexochimilla, tlatquipialoyan huan yolcapialoyan tlein
pohui Mexihco Distrito Federal.
Machiyotl 11.1 Inin
machiyotl technextilia itequiuh in Secretaría del Medio Ambiente.
Axan tlantoa inin quen
ticchihuazque:
11.3.1 Itecpan in
Secretaría
Ica in Secretaría
Particular huan in imincoatequiuh cequintin tlamatinimeh ticchihuazque:
• Ticmatizque mah
cehce oloch tlein pohui in Secretaría, huan nochi itlachihualiz tlein pohui in
cuautla in ehecatl, cehce centequiti ihcuac in altepehuah amatequipanoltizque,
huan nochi inon hueliz techpalehuiz ticmocuitlahuizque in cuautla in ehecatl,
tiquixpiazque huan tiyectlalizque, zan ihcon cualli tinemizque ipan Mexihco
Distrito Federal.
• Ticchayahuazque mah
techpalehuican in altepechanehque ihcuac ticnehnehuilizque, ticchihuazque huan ticyehyecozque
totequiuh, ihcon cualli titeyacanazque, titeilhuizuqe nochi tlein pohui ica
tomin, titetlayecoltizque ica tlein in altepehuah intech monequi, ica tlein
motequipachoah huan quein techilhuiah hueliz ticenixnamiquizque in necuelmololmeh.
11.3.2 Altepetequihuah
inechicol tlein pohui in tlanahuatilli, caxtillantlahtolcopa itoca Dirección
Ejecutiva Jurídica
Inin nechicolli oupa
moxeloa ihcon inon oc ome nechicol hueliz tequitiz ica:
c) Quixpantixque in
Secretaría ihcuac itech monequi mah tenextiliz.
d) Quinamiquizque,
quixnamiquizque, quiyectlalizque huan quichihuazque nochi tlein pohui ihcuac in
altepehuah amo yolpaqui huan ixpan tlanahuatihque quiixpantiah in Secretaría,
cox ihuicpa nozo amo ihcon.
e) Quichihchihuazque
in tlananquiliztli iixpan in Tribunal de lo Contencioso Administrativo.
f) Quixmatizque in
tlanahuatilli huan quihtozque nochi tlein pohui in tequiyotl tlein in
Secretaría quinnahuatiz quichihuazque.
g) Temacazque
ixcopinaamatl tlein itoca copia certificada.
h) Hueliz
teixpantizque iixpan Procuraduría General de Justicia del Distrito Federal nozo
Procuraduría General de la República, ihcuac tetlahtlacoltizque.
i) Tequitizque inic
temanahuizque in tlei pohui melauhcayotl nozo tequitl ica tlein pohui in
cuautla in ehecatl ipan hueyaltepetl.
j) Quichihchihuazque
huan quiyancuicchihuazque in tlein tlanahuatilli tlein pohui in cuautla in
ehecatl nican hueyaltepepan.
11.3.3 Altepetequihuah
inechicol tlein pohui in amatequipanolli tlein itoca Dirección Ejecutiva de
Administración.
Inin nechicol
moyexcahuia, itequiuh:
• Quitequipanoltia
nochi tlein pohui ica tlaxtlahuilli, tlatquitl, tlayecoltilli, tequitihque huan
tlaixmatiliztli tlein pohui, yeh centequiti ihuan occequin nechicolmeh tlein
tlayacanah inin tlaman tlachihualiztli.
• Tlanemiliah,
tlahtlachiah huan quichihuah in tlachihualizmeh huan tequitl tlein itech
monequi huan tetlayecoltizque ihcuac monextiliah cequin necuelmololme.
• Quixpiazque mah in
Secretaría Nochipa quipia nochi tlein itech monequi ic cualli tetlayecoltizque,
yehica hueliz tlanehnehuilizque ihcuan inon monequi.
• Quitequipanoltizque
miac tequitl huan in tlein pohui in amatequipanolli ic quimatizque cox polihui
tomin, nochi tlein pohui tlaxtlahuilli huan mnoihqui tlein pohui in tequitinimeh
ihcon oc achi mochihuaz cehce tequitl huan tlachihualiztli.
11.3.4 Oloch tlein
pohuiin itlanehnehuiliz huan itlachihualiz in tequiyotl caxtillantlahtolcopa
itoca Dirección General de Planeación y Coordinación de Políticas
Inin oloch DGPCP monaucanxeloa
hua itlachihualiz yeh:
• Quiyacana tlein mochihua, quein mochihua huan tlahtlachia in
itlachihualiz huan itequiuh in Secretaría.
• Quitequipanoltia cehce tlachihualiztli ic mocualtitoz in cuautla in
ehecatl.
• Quiyehyecoz nochi tlein quichihuazque ica itlaixpatlaliz in xopantla
in cecuizpa.
• Quinehnehuiliz quein mochihua ic motzinintiz in tlamahualtiliztli huan
tlahtlachiaz inon tequitl.
• Quichihuaz nochi tlein itech monequi ic quiyehyecoz itequiuh in Secretaría,
cox quiahxiltia ica itlachihualiz.
• Quichihchihuaz,
quiyehyecoz huan quiyancuicchihuaz in Programa General de Ordenamiento
Ecológico del Territorio, huan quichihuaz occequin tequitl ic quichayahuaz ce
cualli neizcaltiliztli ipan Mexihco Hueyaltepetl.
11.3.5 Oloch tlein
pohui icuallo in ehecatl
Moyexcahuia inin oloch
tlein itoca Dirección General de Gestión de la Calidad del Aire huan
quichihuaz:
d) Quinehnehuiliz,
quitlaliz huan quichihuaz in tequitl tlein monequi ic moyeccualtiz in ehecatl
ipan Mexihco Hueyaltepetl, inon quicenchihuaz inhuan occequin
altepetlayacanque.
e) Quichihuaz nochi
tlein itech monequi tlein pohui in ehecatl ic quitzacuiliz huan amo mah
momahualti in ehecatl.
f) Tenehmachtizque ica
quein yetoc icuallo in ehecatl.
g) Quitemoz tlein
quichihuaz ic amo tlapoctiz in tepoztehuiconi ica ipoc.
h) Quichihuaz miac
tlaman tlachihualiztli ic quitzacuiltiz in tlamahualtiliztli huan ihcon amo
timococozque.
i) Quixpiaz icuallo in
tepoztehuiconi, tlaa monequi hueliz quichayahuaz mah quiyectlalican, tecpanaltequipanoltizque
ica inin tlamantli huan quitemoz nochi tlein monequi ic quiyecualtiz in
ehecatl.
11.3.6 Oloch tlein
pohui in cuautla in ehecatl itlanahuatil, tlein itoca Dirección General de
Regulación ambiental.
Noihqui inin oloch moyexcahuia
hua itequiuh nican ca:
• Quimocuitlahuiz huan
quitlaliz in cuautla in ehecatl, huan quixpiaz amo mah moihtlacohuaz.
• Quixpiaz inic
itlachihualizhuan tohueyaltepeuh huan ineizcaltiliz zan yuhquin mochihuaz.
• Quichihuaz
tlachihualiztli, tequitl huan nochi tlein itech monequi inic quitlaliz in
tlanahuatilli tlein pohui in cuautla in ehecatl tlein inecuelmolol huan noihqui
tlein pohui in Licencia Ambiental Única ipan Mexihco Distrito Federal.
• Quichihchihua amo
ohui huan quiyectlaliz in tlanahuatilli tlein pohui in cuautla in ehecatl.
• Quichayahuaz ipan
callachihualoyan, tlanamacoyan huan occequin tlacemanaloyan ic amo
tlamahualtizque.
11.3.7 Oloch tlein
pohui in yolcapialoyan huan tepeyolcameh in itoca Dirección General de Zoología
y Vida Silvestre.
e) Inin oloch
mochicoacenxeloa inic tequitiz ipan:
f) Quincahuiliz in
tlacameh mah quimahuiztilican in tepetla, in xohimilla huan yolcameh tlein
quipia totlalnan.
g) Quichayahuaz cequin
tlachihualiztli ic quitlazohtlazque huan quimocuitlahuizque nochi tlaman
yoliztli.
h) Quitequipanoltiz
huan quixpiaz cehce yolcapialoyan in altepepan.
i) Quichihuaz miac
tlachihualiztli ic quiahciz tomin tlein tlapalehuiz inic quitlalizque huan quimocuitlahuizque
cehce yolcapialoyan huan cehce tlachihualiztli ompa quichihuazque.
j) Quinehnehuiliz huan
quichihuaz nochi tlanahuatlimeh tlein itech monequi ic cualli
quintlayecoltizque in yolcameh huan mah nochipa quinmahuiztilican.
k) Quitemozque quein
hueli quiyeccualtizque in yolcanemiliztli ipan yolcapialoyan ihcon cualli
yetozque, noihqui quichihuazque nochi tlein itech moenqui inic
quinmocuitlahuizque nochi tlaman tepeyolcameh.
l) Quichihuaz nochi
tlein itech monequi ic quimocuitlahuizque huan quimanahuizque nochi tlaman tepeyoliztli.
11.3.8 Oloch tlein
pohui in inetetlayocolil totlalnan, yeh itoca Dirección General de la Comisión
de Recursos Naturales.
Inin oloch ic ome moxeloa inic tequitiz ipan:
b) Quinehnehuiliz, quichihuaz huan quiyehyecoz in tequiyotl inic
ticmocuitlahuizque huan cualli tictequipanoltizque inetetlayocolil totlalnan.
c) Quichihaz occequin
xochimilla huan cuautla , huan quimocuitlahuiz ameyalli.
d) Quiixnamiquiz in
tepetla inecuelmololhuan.
e) Quinehnehuiliz
quein hueliz quiyectlaliz in tepetla inetetlayocolil campa cuautla tlein
necuitlahuilo.
f) Quichihuaz nochi tlein itech monequi ic amo tlatla in tepetla.
11.3.9 Oloch tlein
pohui hueyaltepecuautla, in cuautla in ehecatl itlamatiliz, yeh itoca Dirección
General de Bosques Urbanos y Educación ambiental (DGBUEA).
Inin oloch momacuilcaxeloa inic tequitiz ipan:
d) Quimocuitlahuiz in yoliztli ipan hueyaltepecuautla haun xochimilla.
e) Quimocuitlahuiz nepapan yoliztli tlein pohui in tepeyolcameh.
f) Quiyecmatiz quein quitequipanoltiah in cuautla in tepetla
inetetlayocolil.
g) Quichayahuaz in tlaixmatiliztli tlein tlapalehuia mah mani in cuautla
in tepetla haun cualli quitequipanoltizque inetetlayocolil, huan noihqui inic
mah nochtin quimatican quein hueliz quimocuitlahuizque.
h) Quimocuitlahuiz
huan teixpan quixnextiz nochi tlamantli tlein quipia in Museo de Historia
Natural.
i) Quichihuaz nochi
tlein itech monequi ic quimocuitlahuiz huan quiyectlaliz in hueyaltepecuautla
ipan
Chapoltepec huan
Aragón.
j) Quicuautocaz ipan
tohueyaltepeuh, quichihuaz xochimilla, cuautla, xoxopanohtli, huan nochi tlein
itech monequi inic cuacualtzin yezqui toaltepeuh.
11.3.10 Oloch tlein
pohui in cuautla in tepetla itlaixpializ, tlein itoca Dirección Ejecutiva de
Vigilancia Ambiental.
Inin oloch moyexcahuia
inic tequitiz ipan:
• Quinixpiaz in
callachihualoyan huan tepoztehuiconi inic amo tlamahuaaltizque.
• Quitequipanoltiz in
tlaixpializtli tlein pohui quein quitequiuhtiah huan quicuitiah in xolalli
tlein hueliz amo tlapalehuiz in SC.
• Quichihuaz tlein
itech monequi ic quincholotiz in chanehque zan ahcitihuetz ipan cuautla tlein necuitlahuilo.
• Quinahuatiz mah
mochihua in cuautla in ehecatl itlaixpializ.
• Quitequipanoltiz
inehnemiliz tepoztehuiconi tlaa nel tlamahualtia.
• QuiQuixpiaz mah
moahxilti tlanahuatilli ihcuac quitequipanoltiah tlahzolli huan cuitlatl.
• Quinmachtiz
itequiticahuan in Delegaciones huan tlein pohui Secretaría inic cualli
quimatizque quein hueliz tlahtlachiazque huan tlaixpiazque.
11.3.11 Oloch tlein
pohui in atl ipan toaltepeuh, tlein itoca Sistema de Aguas de la Ciudad de
México.
Inin oloch
momacuilcaxeloa ipampa ihcon nel motelnequi, ome Direcciones Generales, ce
Contraloría haun yeyi Direcciones Ejecutivas, han yehhuan tequitizque ipan:
• Quinxehxelozque in
chipahuaaatl ipan Mexihco Distrito Federal, chipahuac, cualli huan in quezqui
in altepehuah itech monequi, noihqui quitequipanoltizque in cuitlaatl.
• Quixpiazque mah
cualli motequitiuhtican in chipahuaapantli huan cuitlaapantli huan noihqui quinmachtizque
in altepehuah mah quimocuitlahuican in atl.
• Quichichihuazque,
quiyancuicchihuazque huan cualli quitequipanoltizque nochi tlmantli tlein
techpalehuia ticahcih chipahuac atl in altepepan.
• Quinehnehuilizque
quein quichihuazque ihcon tinochtin ticpiazque atl huan queih hueliz occepa
tihcuizque in cuitlatl.
• Quichihchihuazque
huan quiyectlalizque in apantli in apazco huan in cuitlaapantli tlein itech
monequi toaltepeuh, centequitizque inhuan occequintin teyacanqueh.
• Quiyectlalizque huan
quixpiazque nochi tlein itech monequi ic quixehxelozque atl huan quein cualli quitequipanoltizque
inon apantin.
• Quichayahuazque
tlachihualiztli, ihcon quitzcuilizque huan amo moatemiz toaltepeuh ihcuac mixtepequiahuiz,
nion mooliniz in tlalli ipampa atl.
• Quixpiazque iapan in
chipahaatl, quein moxehxeloa in altepepan, noihqui quiyectlalizque huan quimocuitlahuizque
atezcalli huan ameyalli.
•
Quitlahtolnamiquizque inhuan occequintin tlayacanqueh tlein pohui altepemeh
huan tlalmeh tlein techyahualohua inic tinochtin ticentequitizque ipampa atl.
• Quinehnehuilizque
quein hueliz quitequipanoltizque nochi tlamantli tlein itech ic tinochtin
ticpiazque mica huan cualli atl ipan Mexihco Hueyaltepetl.
11.4 Quimacazque
tlamachtilli, tlatquitl, tomin huan occetlaixmatiliztli
11.4.1 quimachtizque
huan quimacazque yancuic tlaixmatiliztli in tequihuah
Inic cualli tequitiz
ce nechicol itech monequi quitlayehyecoz in tlein nel motelnequi tlein quipia
huan ica yehhuatl itequihua. Yehica itech monequi mah mochihua miac tlaman
tlachihualiztli huan tlamatiliztli ica tlein quinmachtizque huan
quinchihuilizque oc achi tlamatinimeh in itequiticahuan in Secretaría. Ce
tlamantili tlein melahuac quipia ipatiuh yeh in tlaixmatiliztli, ihcon oc achi
cualli tequitizque huan tetlayecoltizque in titequitihuah. Ihcon cehce
tequihuah tequitizque ica yolpaquiliztli huan ihcon yolpaquih tetlayecoltizque
huan cualli quiahxiltizque nochi tlaman tequiyotl tlein cehce quichihua. Inon
yancuic tequitl ipan Secretaría quihtoznequi ica yancuic tlaman
quinehnehuilizque hua ica yancuic tlaman tetlayecoltizque, yehica cualli
centequitizque, ihcon cualli moyec-huicazque huan cualli mopalehuizque. Yehica
ica nochi toyoli titequitizque huan ticchihuazque nochi tlein itech monequi
ipampa tiitequiticahuan in Mexihco Distrito Federal. Ica totequiuh
titexnextilizque melahuac cualli ticnequih titequitizque huan
titetlayecoltizque huan ihcon ticchihuazque cehce totequiuh.
Ipampa ticnequih
ticahxiltizque nochi inin tlachihualiztli yehica in Secretaría quinmachtizque
cihuameh huan tlacameh yuhquin itequiticahuan, huan achto quinehnehuiliz
nochtin intech monequi cehce imintlamachtil. Yehica ipan naunacazco 11.1 in
tlein ticnextia ihcuac pehua inin amatlaxelolli hueliz tiquixmatizque
itequiticahuan in Secretaría, huan ihquin tequitizque:
a) personal de base,
tequiti ipan tecpan, tlayectlalia huan tlapalehuia,
b) personal de
estructura y puestos homólogos, zan nimantzitica itech monequi momachtihtoc,
c) personal de
honorarios y eventual, cemilhuitica tequiti huan quipalehuia ipan nochtin
itlachihualizhuan in Secretaría, huan yeh amo momachtihtica oc.
Ica inin tlamantli,
totlahtocayo quinequi quinyolehua imintequiticahuan mah nochtin momachtican oc
achi miac, huan quinequi quipiaz oc achi miac itequiticahuan tlein ic cepa
tenextilia, ihcon oc achi miac quipiaz huan axcan inin tonal amo ihcon.
Yehica tictemozque mah
35% in itequiticahuan in SMA quemannian momachtitican huan axcan zan 15%
momachtihtoque.
Ce tlachihualiztli
tlein ticchihuazque technextiliah: achtopa itech monequi ticyectlalizque in
tlachihualiztli huan tlamachtiliztli ipan tonechicol. Ce oloch tlacaquiz tlein
monequi, quiitaz quein hueliz centemachtiz ihuan occequin nechicol ica inin
tequitl. Inon oloch quipiaz nochi tlein itech monequi ic cualli tleyehyecoz
inin tlaman tlachihualiztli. Noihqui hueliz inin oloch quitemoz mah amo patioh tlaxtlahuazque
in momachtianimeh, tlaa hueliz amo tlaxtlahuazque ipan necentiliztli huan
cequin tlamachtiliztli ica tlein pohui in Cuautla in ehecatl.
In caumachiyotl 11.3
Technextiliah quein mochihuaz inon tlamachtiliztli Naunacazco 11.3 Quein
mochihuaz in tlamachtiliztli Tlachihualiztli 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Tiquitazque tlein totech monequi timomachtizque
Ticchihuazque in oloch tlein temachtiz
Tictlalizque nochi tlaman tlanahuatilli tlein itech monequi
Tictemozque quein
hueliz momachtizque nochtin itequiticahuan in Secretaría
Tictemozque catlein
nechicol hueliz techtlayecoltiz
Nochi tlamantli ica
tlamachtilli, tequitiloyan, necentiliztli, tlaixmatiliztli, teixpantiliztli
Quein ica
tictlahtolnamiquizque
Ticchayahuzque
tlamachtilli,tlapalehuiliztli ica tomin huan occequin tlachihualiztli
Tictemozque quein
hueliz titemachtizque in itequiticahuan in Secretaría
Ticcentocazque
totequiuh huan titlayehyecozque
Ticyancuicchihuazque
totlachihualiz huan totlamachtiliz
Ica tlein
ticchayahuazque
Quein
tictetlatehuizque
Yehica ica miac inin
tlachihualiztli, ticchiah mah mocualtican totequiticahuan, oc achi
tlalnamiquinih yezque, quimatizque oc achi cualli in cuautla in ehecatl, huan
miac oc achi quixmatizque ihcon oc achi cualli tetlayecoltizque. Nochi inin
mochihuaz ica totlanahuatil tlein techpalehuiz ica inin tlamantli. Ce tlein nel
motelnequi tlein quichihuaz inin oloch, yeh quimahuiztilizque itequiticahuan
huan quitetlatehuizque occequintin zan quein itech monequi cehce ioloch inin
nechicol huan quitlahtolnamiquizque ihuan tlamachtiloyan mah quiihto catlein
tlacatl hueliz tequitiz huan campa quichihuaz. Occe tlein quichihuaz hueliz
quipatlazque itequiuh in itequiticahuan ihcon tequitizque campa oc achi cualli
quichihuah. Inin hueliz quiahciz tlaa quinmahuiztilizque ipampa intequiuh
ihcuac cualli quichihuah, ica inon hueliz nochtin zan ihcui tequitizque.
11.4.2 Nochi tlein itech monequi ic ticchihuazque totequiuh
Ipan ce nechicoll yuhquin inin Secretaría itech monequi
ticnehnehuilizque tlein totech monequi ic ticchihuazque totequiuh. Inin tlachihualiztli
yolica ticchihuazque ihcon achi cualli tictequipanoltizque totomin. Itech
monequi mah tiquitacan catlein oloch hueliz tlahtlachiaz huan quixpiaz tlein
itech monequi inic yeh tlahtlaniz, quein hueliz ticahcizque tomin, quixpiaz
tlein totech monequi ic ticchihuazque totequiuh huan quitlahtlaniz in Dirección
Ejecutiva de Administración nozo occe quitlahtlaniz, ihcon zan huelihui
quiceliz huan in queman itech monequi. Ihcon tictzacuilizque mah cehce oloch
tlahtlani tlein itech monequi huan cualli ticnamiquizque tomin ihcuac
titlanamacah nozo ihcuac titlacemanah.
Ihcuac tiquihtoah nochi tlein totech monequi tehhuan tiquihtoznequih
nochi tlein ticpiazque ihcon cualli titequitizque, zan huelihui, zan iciuhca
nochi cualli huan cuacualtzin ticchihuazque. Tlein totech monequi huel
tiquihtozque in tequitiloyan, cequin programa iaxca computadora,
tepoztehuiconi, ica tlein titocuitlahuizque huan tomochimaltizque,
tequitlatquitl, tlacualli, inin huan occequintin tlamantin ticyancuicchihuazque
totlachihualiz huan totequiuh.
Ticnequih
ticyectlalizque totequitiloyan, ticyancuicchihuazque tocomputadorah,
totequitlatqui huan totepoztehuiconi (80% tlein pohui in Programa de
Equipamiento Planificado y Racional).
11.4.3 Tictemozque
tomin
In tictemozque tomin
melahuac itech monequi ipan ce nechicol yuhquin inin Secretaría, ipampa amo
quipia miac tomin inic itequiuh. Tlaa ticmatih quein hueliz ticahcizque tomin
inon nel motelnequi ihcon cualli quiahxiltiz itequiuh huan cehce itlachihualiz
quein quihtoa in Agenda Ambiental. Ihcuac tictemozque canin hueliz ticahcizque
tomin tlein totech monequi mah techpalehuican in tlamatini tlein pohui in tomin
ihcon cualli tictequipanoltizque inon tomin tlein ticahcizque huan ic
ticchihuazque totequiuh ic titetlayecoltizque huan ticmocuitlahuizque in
cuautla in ehecatl. In tlacameh tlein quitequipanoltizque in tomin itech
monequi quimatizque quein quichihuazque inic techcahcizque tomin ticchihuazque
nochi totlachihualiz ipan cehce totequiuh. Ihcon cualli tiquixnamiquizque in necuelmololli
tlein pohui in cahuitl huan tomin ipan totequiuh.
Naunacazco 11.4. Tlachihualiztli tlein pohui ica totech monequi
Naunacazco 11.5 Tlachihualiztli tlein pohui canin ticahcizque tomin
In Secretaría amo
quipia ce tlachihualiztli ica inin quiahciz tomin. Inin techilhuia mah
tictemozque canin ticahcizque tomin yeh mocuitia fund rising, ihcon cualli
tictequipanoltizque nochi tlein hueliz techmacazque tomin. Yehica totech
monequi tiquinpiazque totequiticahuan tlein quitemozque huan quiahcizque inon
tomin tlein totech monequi, hueliz quichihuazque nican totlalnan nozo huehca tlalmeh,
huan noihqui quein hueliz titetlahtlanizque inon noihqui itequiuh yeh
quichihuazque huan quitenehmactizque quein motequipanoltihtoc tomin ipan cehce
tlachihualiztli.
In oloch tlein pohui
tequiyotl zan nimantzitica huan nochipa quitlahtolnamiquiz ihuan occequin oloch
nozo nechicolli tlein pohui tomin ipan totequiuh. Tehhuan ticchiah mah nochi
tequitl mochihuaz tlaa onca tomin huan zan iciuhca mochihuaz.
11.4.4 Canin quiehua
tlamatiliztli huan amatequipanolli tlein pohui in cuautla in ehecatl
Ce tlamantli tlein
ticnequih ticpiazque ipan tooloch yeh tlaixmatiliztli huan tlamatiliztli tlein totech
monequi ic ticchihuazque totequiuh. Inon tlamatiliztli hueliz quiahcizque in
tlacameh tlein quimatiznequih nochi tlein pohui ica in cuautla in ehecatl,
omponi quimatizque nochi tlein ticchiuhtoque, ica inon tlamantli noihqui
tiquihtoa quein titequiticate huan nochi amatl tlein pohui inon tlachihualiztli
ipan Secretaría. Tlaa ticmatih quein mochiutoc cehce tequitl inon melahuac
cualli ipampa techpalehuia timoizcaltizque tehuan huan tonechicol. Ihcon in
oloch tlein tenehmachtiz nochi tlaixmatiliztli teyolehuaz huan teilhuiz tlein
itech monequi ticchihuazque ic ticmocuitlahuizque in cuautla in ehecatl. Inon
oloch nochipa qunehmachtiz han quimaca nochi tlaman tlamatiliztli huan zan
ihcon nochipa ticmatizque quein panohtica ica totequiuh.
Ipampa ticnequih
ticpiazque ce oloch canin moehua nochi tlamatiliztli tlein pohui ica totequiuh
yehica otichiuhque inin oloch huan yeh quiehuaz, quinmachtiz huan techilhuiz
nochi tlein pohui ica in cuautla in ehecatl huan hueliz tlananquiliz ihcuac
ipan inon tlamantli quimatiznequi in altepehua, hueliz ticahcizque inon
tlamatiliztli ica amoxtli huan occequin tlaman, tlein quichihchihua in tlamatinimeh
tlein tequitih ipan cehce nechicolli nozo tlamachtiloyan. Yehica itech monequi
ticcentilizque huan ticcentlalizque nochi inon tlamatiliztli zan cecco huan
ihcon zan tlein tlacatl hueliz quiahciz huan quimatiz ipan Secretaría. Inin
oloch tlein tiquihtoa hueliz tlahtlaniz huan quitemoz nochi tlamatiliztli tlein
pohui in cuautla in ehecatl huan quicentlaliz zan cecco ic quiahcizmin tlacatl
tlein inin quimatiznequi.
Huan itech monequi mah
amo quielcahua tlein itech monequi tequitiz quein quihtoa in tlanahualilli.
Ic tlami, ihcuac
tlamiz in xihuitl 2012 ticpiazque nochi tlaman tlamatiliztli huan
tlaixmatiliztli tlein quiyequitta in SMA, huan nochtin hueliz quixmatizque ipan
in Centro de Información y Documentación Ambiental (naunacazco 11.6)
Naunacazco 11.6
Tlachihualiztli tlein pohui tlaixmatiliztli huan amatequipanolli tlein pohui in
cuautla in ehecatl
11.5 Titlayehyecozque totlachihualiz
ipan tonechicol
11.5.1 Tlein pohui in
cuallotl
In tlayehyecoliztli
ipan ce tlahtocayotl melahuac nel motelnequi, ipaltiznco hueliz ticmatizque cox
cualli titequitihticate nozo amo ihcon, huan hueliz ticmatizque catlein
necuelmololmeh techixtopehua totequiuh. Zan ihcon hueliz tictlaizque huan
tiyeccualtizque totequiuh han nochi tlein ticchihuazque. Yehica tlaa nochipa
ticpiazque ce oloch tlein quicentlaliz tlzixmatiliztli huan tlayehyecoz totlachihualiz,
nochipa ihcon cualli tiyecualtizque totequiuh han oc achi cualli
titetlayecoltizque ipan tonechicol.
Nochi inin ticchihuah
ipampa ticnequih tictequipanoltizque in cuallotl, yehica itech monequi amoxtli,
amoxton hua nochi tlein pohui ica totequiuh huan tonechicol, ihquinin
tictequipanoltizque totequiuh tlaihtic, yuhquin quein cualli timoyec-huicazque,
quein tiyezque yolcualmeh, quein amo tomoyolihcohuazque, cualli ticxehxelozque
totequiuh quein tiquixnamiquizque necuelmolol, quein tiquihcuilozque totequiuh,
quein timoyehyecozque, quein ticchihuazque occe oloch, huan quein
ticyancuicchihuazque totlanohnotzaliz ipan tonechicol. Yehica ticnequih ipan
xihuitl 2012, nochi in Secretaría quipiaz ce tlamahuiztiliztli ica icuallo
quein ye quipixtoc in Dirección General de Regulación Ambiental.
11.5.2 Quein tlaihtic
tictequipanoltizque totequiuh
In Secretaría tequitiz
yectli huan cualli quein moihtoa ipan Subsistema de Información, Subsistema de
Control y Subsistema de Evaluación, tlein pohui ipan Sistema de Planeación de
Desarrollo del Distrito Federal. In Secretaria huan occequin oloch tlein
tlahtlachia, tlatequipanoltia huan tlaixpia tlein pohui GDF, hueliz quihtoz
cualli quiahxiltiz itequiuh huan itlachihualiz, noihqui quiyehyecoz huan quichihuaz
nochi tlein itech monequi ic quichicahuaz.
Tlaihtic in Subsistema
de Información, in SMA quipehualtiz in tlapohualli, quein hueliz tequitiz,
quein tlayancuicchihuaz, huan quein cualli tenehmachtiz, ica tlein pohui in
totlalticpac, totomin, in tlacayotl, in tlapohualli, huan nochi tlaixmatiliztli
huan tlanehmachtiliztli ipan amatl tlein pohui in cuautla in ehecatl ipan
Mexihco Hueyaltepetl. Ipan in Sistema de Control, in Secretaría quichihuaz
nochi tlein itech monequi ic quiyehyecoz in Agenda ambiental, quiitaz cox
cualli mochiuhtoc in tlachihualiztli tlein pohui. Inon quiyehyecoz ica tlanehmachtiliztli
tlein ticahci ipan Sistema de Información. Ic tlami, ica inon tlayehyecoliztli
tiquitazque quein mochihua nochi totlachihualizhuan, cox tiquinahxiltiah quein
quihtoa in amatl Agenda Ambiental nozo amo ihcon, ica inon tlayehyecoliztli
hueliz ticyehcualtizque huan ticpatlazque tlein itech monequi ipan totequiuh.
In Contrloría General
del Distrito Federal quiyehyecoz in Secretaría ica ce tlaman tlein itoca Cuadro
de Mando Integral, iihtic in Comité de Control de Auditoría (COMCA), noihqui
quiyehyecoz tlaa moahxiltiz nochi tlahihualiztli iihtic inechicol.
Moahxiltihtoc in
tlanahuatilli itoca Ley de Trnsparencia y Acceso a la Información Pública del
Distrito Federal. Amaixco web iaxca in Secretaría ica ce tlachihualiztli ic
quitlayectlalia inon amaixco ipan intranet huan quiyancuicchihua nochi
itlaixmatiliz. In nechicolli itoca Oficialía Mayor, ica ce tlachiuhaliztli
itoca Revolución Administrativa, yeh quichihua amo ohui moamatequipanoltizque
huan oc achi cualli tetlayecoltiz, huan amo quielcahua inic itequiuh
tlayeccualtiliztli, huan quixpiaz nozo quiyehyecoz cehce tlachihualiztli.
(naunacazco 11.7).
11.5.3 Ce sistema
electrónico ipan tlahtocayotl, ic quichihuaz oc achi cualli
moamatequipanoltizque.
Ce yancuic tlahtocayotl
itech monequi quinehnehuiliz ica yeyi tlamantli, itech monequi quichihuaz oc
achi amo ohui in amatequipanolli, ica ce tlachihualiztli itoca sistema
electrónico huan tequitiz ica nion amatl. Ihcon cualli tetlayecoltiz in
altepetequihuah, ipampa inin itech monequi ce altepetl yuhquin Mexihco Distrito
Federal. Ica inin tlamantli in SMA quiyacanaz nochi inon tlachihualiztli, huan
cualli quitequipanoltizque nochi in itech monequi inic quichihuaz itequiuh.
In amo ohui
motequipanoltizque, yeh quinequi in totlahtocayo ipan Distrito Federal, ica
cemilhuiticatequitl, mah nochtin quicentocazque imintequiuh ipampa amo ohui
moamatequipanoltizque. Yehica tictemoah quein hueliz ticchihuazque totequiuh
huan cualli tictetlayecoltizque in altepehuah. Ica inon amatequipanoliztli,amo
zan oc achi iciuhca tictetlayecoltizque huan oc achi amo ohui quicelizque
iminamauh tlein itech monequi.
Naunacazco 11.7
Tlachihualiztli ica ticyehyecozque totequiuh.
Ica occe tlaman, in
tlachihualiztli ica computadora ipan totlahtocayo hueliz techpalehuiz ica
totequiuh huan ihcon oc achi cualli titetlayecoltizque. Ce tlahtocayotl tlein
monechicoa in altepehua quinchihuilia mah cualli quiamatequipanoltizque huan
cualli quiahcizque nochi tlein yehhuan quimatiznequih. Ihcon amo itech monequi
mah paxalozque nozo yazque ompa tecpan ic cualli quiahcizque tlein itech monequi
ipampa ica computadora hueliz quichihuazque nochi tlein intech monequi. Tlaa
amo itech monequi amatl ic titetlayecoltizque oc achi iciuhca ticchihuazque
totequiuh, zan huelihui titetlayecoltizque huan hueliz amo timocuapolozque ipan
totequiuh. Noihqui itech monequi mah timonohnotzacan ic cualli
timoyec-huicazque, yehica itech monequi titemacazque nochi tlaman
tlaixmatiliztli tlein intech monequi, ihcon quimatizque nochi tlein pohui ica
amatequipanolli, in amatl tlein techmacah huan tlein titemacah. Tlaa cenca quiquixcopina
quihtoznequi cenca ticcuitia miac amatl tlein amo melac itech monequi, huan
tictlazohchihchihuah in tlahuilli, huan noihqui ticpializque miac amatl, yehica
amo cualli cenca ticcuitizque miac amatl ipan totequiuh.
11.6 Quein hueliz
tictlalizque totlanahuatil
Ipampa ticnequih mah
moahxilti in melauhcayotl ic nochtin quipiazque ce cualli iminnemiliz, ihcon
amo mococozque huan cualli moyetica cehce tlacatl ipan Mexihco Distrito
Fedetral, in nechicol SMA quichihuz nochi tlei itech monequi ic quichicahuaz in
tlanahuatilli tlein pohui in cuautla in ehecatl. Inic quiahciz nochi tlei
quinequi itech monequi mah quinehnehuili quein tequitiz ipan hueyaltepetl,
achto quinehnehuili tlein cenca quipia ipatiuh, yehhuatl in atl, SC tlein
quihtoznequi Tlalli tlein Necuitlahuilo, ehecatl, tepoztehuiconi, quein cuelli
ticmocuitlahuizque in tepetla huan quein cualli tiyeccualtizque, huan occequin
tlachihualizmeh itech monequi ticchihuazque ipan tonechicol. Yehica actopa
itech monequi ticpatlazque totlanahuatilhuan huan ticyectlalizque nochi tlaman tlachihualiztli
iihtic in Secretaría, ihcon cualli titetlayecoltizque iixpan cehce inecuelmolol
Mexihco Hueyaltepetl. Inon tlachihualiztli noihqui itech monequi
ticyehyecozque, ihcon ticmatizque cox cualli moahxiltia cehce totequiuh ica
tlein otimotencauhque, ihcon panohua ica Agenda Ambiental, in Plan Verde nozo
xoxopantlachihualiztli, in tequitl itlachihualiz ipan xihuitl 2007tlein pohui
in Secretaría huan occequin tlachihualizmeh tlein mochihuaz ipan Programa
General de Desarrollo 2006-2012, tlein techpaleuiz ipan totequiuh, ic oc achi cualli
ticmocuitlahuizque huan tiyectlalizque nochi tlein totech monequi nican
toaltepepan.
Yehica totech monequi
mic tlamantli inic cualli ticchihuazque totequiuh ic tiyeccualtizque tonemiliz
huan cualli timochantizque, ihcon tonechicol quitemoz quein hueliz quiahxiltiz
itlachihualiz.
Noihqui tictemozque
quein hueliz ticchicahuazque tonechicol huan titemachtizque totequiticahuan
tlein axcan tequitih ipan SMA. Inic quiahciz itlelehuiliz quichihuaz miac
tlaman tlachihualiztli, tlahtlachiaz, tlayehyecoz huan tlayectlaliz nochi tlein
pohui in cuautla in ehecatl. Ihcon ticnequi tictzinintizque in tlaihcohualiztli
huan occe tlaman tlahtlacolli tlein mochihua ihuicpa in cuautla in ehecatl,
huan ocequin tlachihualizmeh tlein axcualli. Tlachihualiztli yuhquin
ticchayahuah in Huey Tlanahuatilli, quein cualli titeyacanazque tlein pohui in
cuautla in ehecatl ipan Mexihco Distrito Federal, nochi inin quichihuaz amo
ohui huan cenca cualli tetlayecoltiz in Secretaría, huan noihqui quiyolehuazque
in altepechanehque mah coatequitican. Inin tenextilia cequin tlachihualizmeh
tlein hueliz mochihuaz, hueliz ticpatlazque in tlanahuatilmeh yuhquin: Ley
Ambiental del Distrito Federal, in Reglamento Interno de la Administración
Pública del Distrito Federal, noihqui ticchihuazque in Reglamento de la Ley
Ambiental del Distrito Federal, in Reglamento de la Ley de Protección a los
Animales del Distrito Federal, huan occequin tlanahuatilmeh ic
ticmocuitlahuizque nochi tlei pohui in cuautla in ehecatl.
11.7 Nican tlami inin
amatlaxelolli
Ipampa ticnequih
totenohnotzazque quein tlami inin amatlaxelolli huan titeilhuizque cequin
tlachihualizmeh nel motelnequi tlei omotencauh in SMA inic xihuitl 2007 – 2012,
ipan naunacazco 11.8 monextia tlein ica centequitizque ipan itlachihualiz in
tonechicol.
Naunacazco 11.8 Ihquin
tlami tlein pohui in tonechicol itlachihualiz
12 TLEIN QUIHTOZNEQUI
CEHCE TLAHTOLLI
Acuífero: canicahcuin
tlalihtic in canin onca atl, zan tlein ameyalli iihtic totlaltzin tlein hueliz
atlacuihua.
Agua residual tratada: inin quihtonequi
cuitlaatl tlein quitequipanoltiah ica cequin tlaman , ihcon mocuepa chipahuac
huan ihcon ye cualli tictequipanoltizque occepa.
Agua residual: yehhuatl in
cuitlaatl nozo zoquiatl tlein mochua ipan callachihualoyan, tlacemanaloyan nozo
tlein mocahua ipan cehce tochan.
Ajolotario: axolopialoyan, ce in
tlein quipia 2.40 m hueyac, 70cm patlahhuac huan 70cm huehcapa canin moyolitiah
axolotl.
Ambiente: nochi tlaman yoliztli,
hueliz yolcatl, hueliz xihuitl, cuahuitl huan nochi tlein onca ipan in cuautla
in tepetla, noihqui nochi tlaman teoyotl huan nochi tlein yoli ipan tlalticpac,
nochi inon itech monequi mah moyec-huicacan zan ihcon cualli tinemizque
tinochtin titlacameh.
Auditoría ambiental: ihcuac quiyehyecoah
in cuautla in tepetla huan ihcon quimatih cox onca ce tlein quimahualtia
totlalticpac. Ihcuac quiixpiah cox moahxiltia in tlanahuatilmeh tlein pohui in
cuautla in tepetla huan motzontermoliah quein hueliz ticmocuitlahuizque totlalticpac.
Autorregulación: ihcuac ce
callachihualoyan nozo ce tlacemanaloyan zan inehuiyan quinequi quichihuaz nochi
tlein itech monequi ic amo quimahualtiz totlalticpac, noihqui motencahuaz
quiahxiltiz in tlanahuatilli tlein pohui in cuautla in ehecatl huan mohuentia quimocuitlahuiz.
Barranca profunda: ce huey atlauhtli
tlein omochiuh ipaltiznco atoyatl, inon atlauhtli macuilpa oc achi huehcatla,
huan amo ihcon patlahuac.
Bienes de consumo: nochi tlamantli
tlein tihcuitiah, ihcuac ye otictequiuhtihque ye mocuapa tlahzolli, tlaa
mocentilia noman quimahualtia huan quiihtlacohua totlalticpac.
Biobanco de tejidos: canin quiololohuah
huan quipiah miac tlaman teehuayotlacoton inic quiyecahcicamatiznequizque huan
ica motzontemolizque.
Biogás: ce tlaman mixtli nel
tzohyac tlein quiza ihcuac palani ce tlein yolqui ocatca, yuhquin yolcatl,
xihuitl, cuahuitl, xocotl, xochitl…
Brigadas cominitarias: ihcuac tlacameh
mocentiliah inic tlaixpiazque mah amo tepetlatla huan inon tlacehuianimeh amo
itequiticahuan in altepeyacanqui.
Cajeteo: ihcuac cuautzintla
quichihuah ce tlalapaztli ic calaquiz quiahuiatl ixquichca inelhuayo inon
cuahuitl.
Combate de incendios: nochi tlein
quichihuah in tlacehuianimeh inic quicehuizque tletl ihcuac tlatlatla. Onca ome
tlaman tequitl: ic achto hueliz quicehuizque itenco in tletl, ic ome hueliz
icuapan tletl quicehuizque, noihqui hueliz quiihcuanizque nochi tlein hueliz motlatiz.
Combustibles: xihuitl, cuahuitl,
izhuatl huan nochi in huahqui tlein onca ompa tepetla tlein hueliz motlatiz.
Compensación: ihcuac ce tlacatl
oquiihtlacouh ce tlamantli tlein pohui in cuautla in tepetla, tlaa ayacmo
hueliz quiyectlaliz, itech monequi quiyeccualtiz occe tlamantli, zan ihcon
hueliz tlatlaxtlahuaz ipaltzinco itlahtlacol.
Condicionantes para
impacto ambiental:
tlachihualiztli, tequitl nozo tlanahuatilli tlein in SMA techtequiuhtia mah
ticahxiltican, ihcon amo ticmahualtizque nion tiquihtlacohuazque totlalticpac,
ihquin zan ixpantzinco hueliz titequitizque huan ticchihuazque tlein totech monequi.
Conservación: nochi tlein
ticnehnehuiliah ticchihuazque, miac tequitl, tlachihualiztli, tlanahuatilmeh
huan nochi tlein itech monequi ic tiquiixpiazque, ticyeccualtizque,
ticpahtizque, ticmaquixtizque huan ticmocuitlahuizque nochi tlaman yoliztli
tlein iaxcan in Mexihco Hueyaltepetl.
Continuidad horizontal: nochi tlaman
cuahuitl huan xihuitl tlein tepeixco mohueyilia.
Continuidad vertical: ce tlaman xihuitl
tlein ahcopa mohueyilia, yeh itoca malinalli.
Control biológico: ihcuac
tiquiihmatizque huan tiquiixnamiquizque in cocoliztli ica ce tlein yoltoc. Ihcuac
mococohua in tlatoctli, in xihuitl nozo in cuahuitl ticpahtiah ica hongos,
bacterias, virus nozo cequin zazayolin huan ocuilin tlein quiixnamiquiz inon
cocoliztli.
Cuenca hidrológica: ce tlalpan in canin
nemih miac tlaman yolcameh, xiuhmeh huan cuaumeh. Canin hueliz
ticnehnehuilizque miac tlachihualiztli. Ompa onca miac atentli tlein zan ce
atoyac mocentiliah. Inon atl nel motelnequi itech inon tlalpan. Inon atl ica
ome moxehxeloa, ic ce subcuenca, ic ome microcuenca.
Cultivo y
mantenimiento:
ihcuac ticuautocah huan ticchihuah nochi tlein itech monequi ic mozcaltiz inon
cuahuitl.
Cultura ambiental: nochi tlein hueliz
ticchihuazque, ticpatlazque totlanemiliz huan tonemiliz ihcon oc achi cualli
timoyolmachilizque huan timoyolnohnotzazque inic tiyezque yolcualmeh ihcuaconon
ticmocuitlahuizque totlalticpac nō ihcon ticyeccualtizque tonemiliz.
Curaduría: ihcuac aquin
quichihchihua ce teixnextiliztli mah tlamahuiztilican, inon itoca curaduría.
Ihcuac ica zazayolin titlahtoah, ce curador quihtoa canin quitlalizque in
zazayolin, quein hueliz quinmalhuizque huan canin quinyecahuaz.
Daño ambiental: ihcuac moixpoloa,
motzinintia, moihtlacohua nozo ihcuac tlami ce tlamantli tlein pohui in cuautla
in tepetla, nozo tlein pohui ce tlaman yoliztli.
Descarga: ihcuac tictlalmotla,
tictohuetzoa nozo ticnooquia in cuitlaatl in atlauhtla, atezcapan, atoyac nozo
tlalpan.
Detectar: ihcuac tiquittah
tapopoca zan niman ticnehmachtizque in Central de Radio ihcon zan huelihui
quititlanizque in tlacehuianimeh ica nochi tlein intech monequi inin
quicehuizque tletl tlā tepetlatlazquia.
Ecosistema: nochi tlaman
xihuitl, cuahuitl, yolcatl huan occequintin tlamantin yoltoque tlein cennemih,
cenyolih huan mocenchantiah ipan zan ce tlalticpac, ihcuac inehuiyan cahuitl.
Educación ambiental: in cemilhuitica
tlachihualiztli tlein quinchihuilia in tllacameh mah moyolmachilican,
moyolnohnotzacan, mah quipatlacan imintlanemiliz huan mah quichihuacan nochi
tlein itech monequi ic quitlazohtlazque nochi tlaman yoliztli, ihcon cualli ticennemizque
tinochtin.
Envases y embalajes: amatl, totomoxamatl,
tapalcatl, poxah nozo occe ica tlein quimilihtoc in tlamantli tlrin tihcohuah,
nochi tlaman ipihca tlin quipalehuia cualli yetoc ihcuac tihcohuah ixquichca
tihcuitiah.
Fauna silvestre: nochi tlaman
tepeyolcameh zan nehnemih ompa tepetla, noihqui in tepeyolcameh tlein quipiah
tlacameh. Noihqui hueliz tictoocayotizque tepeyolcatl in chichi, in mizton nozo
cequin tlapialli tlein zan quicauhtehuah.
Flora silvestre: nochi tlaman
xihuitl, cuahuitl, huitzcomitl, tepexochitl huan occequin tlein tepetla
mozcaltia mazqui acah quiiaxcatia.
Fuentes fijas: tlachihualoyan,
tianquiztli, tlanamacoyan nozo occe tlaman tlacemanaloyan tlein quimahualtia in
cuautla in ehecatl ipan Mexihco Hueyaltepetl.
Fuentes móviles: in tepoztehuiconi
nozo tepozcahuayo tlein tlaihtlacohua ica ipoc.
Fuentes naturales de
contaminación:
in tlazohlli tlein mocahua ihcuac canah zan yehhuatl motlahzochihua nozo
tlahtlami.
Generador de alto
volumen:
ce tlacatl nozo ce oloch tlein momoztla tlahzolloa yuhquin 50kg ica ce tlaman
cuitlatl nozo tlahzolli.
Germoplasma: ce tlamantli tlein
iminezzo tococolhuan techtlayocoltia intechcopa in células intoca Gametos, inin
célula quipancui quein yezquiinacao huan icuallo nochi tlein yoltoc.
Gestión ambiental: nochi tlaman
tlachihualiztli tlein itech monequi tichihuazque ic ticmocuitlahuizque huan
cualli tictequiuhtizque nochi tlein techtlayocoltia totlalticpac, ica
tlanahuatilmeh huan tlachihualizmeh in quein itlamatiyan totlahtocayo.
Impacto ambiental: ihcuac moixpatla in
xopantla in cecuizpa, in yoliztli huan nochi totlalticpac cox topal nozo
ipaltiznco ometeotl.
Indicadores de
beneficio ambiental:
nochi tlein quichihua ce tlacemanaloyan nozo ce nechicolli ic teixnextilia
melahuac motequiuhtia itlachihualizhuan tlein pohuih in cuautla in ehecatl huan
hueliz quincualtiz, inon hueliz quiahciz tlā quiyeccualtiz tlein
tetlanamaca, quein tetlayecoltia huan quein quichihua nochi itequiuh, ic
quimocuitlahuiz totlalticpac.
Indicadores de sustentabilidad: inin tlamantli nel
motelnequi inic ticahcicamatizque quein totlalnantzin ipan mochihua ica nochi
tlein pohui totlalticpac, totlacayo huan totomin. Inin tlanehmachtiliztli
techilhuia cox cualli yetoc in yoliztli in tlalticpac huan quein ipan hueliz
mochihuaz.
Libre pastoreo: ihcuac tlapialmmeh
zan nehnemih, amo acah tlapixtoc nozo tlatlamaca, inon yolcameh zan tlapehpena,
zan tlacuahcuah.
Lodos: nochi tlaman zoquitl
tlein quiquixtiah itech hueyaltepecuitlaapanco huan in canin quichipahuah in
cuitlatl inic occepa achopactic mocuepaz.
Minimización: ihcuac titlacolhuiah
amo mah titlahzolchihchihuacan huan quein hueliz ticcualtizque in tlahzolli ye
oticquixtihque inic occepa tictequiuhtizque.
Planes de manejo: nochi tlein itech
monequi mah ticchihuacan ic cualli tictequipanoltizque nochi tlaman tlahzolli,
canin ticololtlalizque huan quein tictequiuhtizque. Ica inon tlachihualizmeh
ticnequih tictlacolhuizque mah amo onca tequin tlahzolli.
Planta de selección: in canin
quiixpehpenah nochi tlaman tlahzolli huan ompa quipancuih tlein quichihuazque
ica nochi inon tlahzolli.
Plantaciones
agroforestales:
ihcuac milpan tiquintocah huan tiquintequipanoah in cuaumeh ica nochi
tomillanixmatiliztli.
Plantaciones
forestales:
ihcuac xopanco tiquintocah huan tiquintequipanoah in cuaumeh ipan tepetla tlein
necuitlahuilo.
Poda: ihcuac
ticuaumatequih.
Pradera artificial: tlalixco canin
tictocah zacatl huan acahualli, ipampa inon zacapetlatl tlapalehuia ic oc achi
cualli tlamochihuaz nee tlalpan.
Prevención cultural: nochi tlein
ticchihuazque ihcon in altepechanehque moyolnohnotzazque huan tlanemilizque
tlein quichihuazque ic quimocuitlahuizque in cuautla in tepetla ihcon amo
motlatiz, inon momachtizque ica tlanohnotzalli huan tlamachtilli.
Prevención física: nochi tlein hueliz
ticchihuazque ompa tepetla ic tictlacolhuizque in tletl huan amo tlatlatlaz.
Nel motelequi ompa ticquixtizque izhuatl, xihuitl, cuahuitl tlein huahqui ic
tictzacuilizque in tletl.
Rebrote: cehce tlaman
tlacelotl tlein mozcaltia yuhquin tlaolohuatl.
Recarga artificial: ihcuac in tlacameh
ica itlamatiliz quitlaza atl, ic atemiz in ameyalco iihtic totlaltzin.
Recarga natural: ihcuac ameyalco
iihtic tohueyaltepeuh temi ica quiahuiatl.
Reconversión
productiva:
nochi tlein itech monequi in millah ihcon occepa ica cuautla quicuepazque.
Reforestación: cuautla huan tepetla
campa tictocah huan ticmocuitlahuiah cuahuitl.
Regulación: ihcuac acah
tlanahuatiltica quitzacuiliah huan quitlacolhuiaitrquiuh ce tlacatl nozo ce
oloch.
Reposición de planta: milpan tictocah,
tictequipanoah huan ticmalhuiah in tlatoctli, tlacelotl nozo occe tlaman
xihuitl tlein hueliz moixpoloz.
Residuo de manejo
especial:
nochi tlaman tlahzolli tlein itech monequi tiyectequipanoltizque,
tiyequixpehpenazque, ticololtlalizque, tictemozque canin tic-huicazque,
titlanemilizque cox hueliz tictequiuhtizque nozo tlein ticchihuazque ica inon
tlaman tlahzolli ic amo titlamahualtizque.
Restauración: quein hueliz
ticyectlalizque huan ticyeccualtizque in cuautla in tepetla tlein cocoxqui huan
quein ticchihuazque ic amo occepa moihtlacohuaz.
Reuso de agua: in cuitlaatl tlein
ye oquichipauhque huan ye hueliz occepa tictequiuhtizque.
Riesgo ambiental: ihcuac totlalticpac
hueliz moihtlacohuaz, motlamahualtiz huan mococoz ipampa totlachihualizhuan
huan totequiuh in queman tictequipanoltiah huan ticcuitiah cequin tlamantli
tlein imacaxtli nozo tlamalhuilli in quein tenehmachtia in tlanahuatilli itoca Normas
Oficiales Mexicanas huan in tecpanalli tlein hueliz ticahcizque ipan amoxtli
Diario Oficial de la Federación huan occe amatl tlein itoca Gaceta Oficial del
Distrito Federal.
Sistema silvopastoril: tlachihualizmeh ica
tlein cualli tiquin tequipanoltizque zan yuhquin huan ihcon zan ihcui
ticmocuitlahuizque yolcameh, xiuhmeh huan cuaumeh.
Supervivencia: ica inin tlamantli
hueliz ticmatih quezqui tlatoctli, tlacelotl, xihuitl huan cuahuitl oc yoltoc.
Transversalidad: nochi tlachihualizmeh
tlein itech monequi ticchihuazque ic zan ihcui tinemizque huan titequitizque,
amo zayoh ihcon, noihqui itech monequi tinochtin cenca timotencahuazque,
timoyolnohnotzazque, ticoatequitizque, ticxehxelozque totequiuh ic oc achi cualli
ticentequitizque huan itech monequi titlayehyecozque quein titequitihticate.
Tratamiento de aguas
residuales:
ihcuac quichipahuah in atl cuitlatic huan zoquitic, ic occepa chipahuac
mocuepaz.
Unidad animal: ce tlatamachihualli
zan yuhquin noihtoc quitamachihua quenameh ce cuacuahue tlein 450kg etic, yeh
nozo occe yolcatl zan yuhquin etic.
Valoración: nochi tlein
ticchihuah ic tiquixpehpenazque, ticchipahuazque huan ticyectlalizque nochi
tlaman tapalcatl, poxah huan amatl ica tlein quimilihtoc in tlamantlil tlein
ticcohuah, ic occepa hueliz tictequiuhtizque inon pihcatl huan amo quipoloz
ipatiuh.
Vigilancia ambiental: ihcuac
quiixpializque huan quimocuitlahuizque in cuautla in ehecatl, quihtoznequi in
Secretaría del Medio Ambiente tlahtlachiaz cox cualli moahxiltia nochi tlein
quihtoa Tohueytlanahuatil, itlahtol, itenohnotzal, itlanahuatil, mah nochi moahxilti.
13. AMOXPOHUALIZTLI
FAO (1974), Soil map of the world, París, UNESCO.
GARCIA, E. (1_73),
Modificaciones al sistema de clasificación climática de Köeppen, segunda ed.,
Instituto de Geografía. Universidad Nacional Autónoma de México.
GDF (2006), Inventario
de contaminantes tóxicos del aire en la Zona Metropolitana del Valle de México,
2004.
GDF (2006), Inventario
de emisiones Zona Metropolitana del Valle de México, México, 2004.
GDF, GEM, SEMARNAT,
SSA (2003), Programa para Mejorar la Calidad del Aire de la ZMVM 2002-2010, 3a.
ed., México.
GDF, SACM (2005),
Programa de Gestión Integral de los Recursos Hídricos, México.
GDF, SMA (2002),
Programa de Protección Ambiental 2002-2006 , México.
GDF, SMA (2004),
Programa de Gestión Integral de los Residuos Sólidos para el Distrito Federal
2004-2008, México.
GDF, SMA (2004),
Reglamento de Impacto Ambiental y Riesgo, México.
GDF, SMA (2006),
Estrategia local de acción climática de la Ciudad de México, primera ed.,
México.
GDF, SMA (2006),
Gestión ambiental del aire en el Distrito Federal. Avances y propuestas
2000-2006, México.
GDF, SMA (2007), La
calidad del aire en la Zona Metropolitana del Valle de México, 1986-2006,
informe del estado y tendencias de la contaminación atmosférica, México.
GDF, SMA (2007), Plan
de Trabajo de la SMA para 2007, México.
GDF, SMA (2007), Plan
Verde de la Ciudad de México, México.
GDF, URB-AL, Europe
Aid. 2004. Modelo rector de capacitación ambiental para tomadores de
decisiones, México.
GDF (2000), Ley
Ambiental del Distrito Federal , México.
GDF (2000), Ley de
Planeación del Desarrollo del Distrito Federal, México.
GDF (2000), Programa
General de Ordenamiento Ecológico del Distrito Federal, México.
GDF (2006), Atlas de
vegetación y uso de suelos 2005, primera ed., México
GDF (2007), Nuevo
contrato social para la ciudad, 50 compromisos de Gobierno, México.
GDF (2007), Programa
General de Desarrollo 2007-2012, México.
Agenda Ambiental de la
Ciudad de México, 2007-2012
GDF (2007), Programa
sectorial de desarrollo rural y medio ambiente, México.
GDF (2003), Ley de
Aguas del Distrito Federal, México, mayo.
GDF (2003), Ley de
Residuos Sólidos del Distrito Federal, México, abril.
IPCC (2007), Cuarto
informe de evaluación del Grupo II del PCC: “Climate Change 2007: Climate Change
Impacts, Adaptation and Vulnerability”.
LUGO, Ariel E. (1998),
Los sistemas ecológicos y la humanidad, Organización de los Estados Americanos,
Programa Regional de Desarrollo Científico y Tecnológico (Serie de Biología,
núm. 23).
MAGAÑA RUEDA, Víctor
O., La vulnerabilidad de México al cambio climático: el caso del agua en el
centro de México, México, Centro de Ciencias de la Atmósfera, UNAM.
MOOSER, F. y otros
(1996), Nuevo mapa geológico de las cuencas de México, Toluca y Puebla, México,
Comisión Federal de Electricidad.
ONU (1998), Protocolo
de Kyoto de la Convención Marco de las Naciones Unidas sobre el Cambio
Climático.
SEMARNAT-INE (2006),
Inventario nacional de emisiones de gases de efecto invernadero 1990-2002,
México.
VELÁZQUEZ A. y ROMERO
F.J. (1999), Biodiversidad de la región de montaña del sur de la cuenca de
México: bases para el ordenamiento ecológico, México, Secretaría del Medio
Ambiente / Gobierno del Distrito Federal y Universidad Autónoma Metropolitana, Unidad
Xochimilco.
World Commission on Environment and Development (WCED) (1_87), Our
common future, Oxford, Oxford University Press.
14. SIGLAS Y ACRÓNIMOS
ALDF Asamblea
Legislativa del Distrito Federal
AMIA Asociación
Mexicana de la Industria Automotriz
ANP Áreas naturales
protegidas
CAM Comisión Ambiental
Metropolitana
CC Cambio climático
CEA Centro de
Educación Ambiental
CENAM Centro Nacional
de Metrología
CFC
Clorofluorocarburos
CH4 Metano
CIRE Centro Integral
de Reciclaje y Energía
CMNUCC Convención Marco
de las Naciones Unidas sobre el Cambio Climático
CO2 Bióxido de carbono
COFEPRIS Comisión
Federal para la Prevención de Riesgos Sanitarios
CONAGUA Comisión
Nacional del Agua
COPLAN Comité de
Planeación y Seguimiento de Programas, Proyectos y Presupuestos
COV Compuestos
orgánicos volátiles
DEJ Dirección
Ejecutiva Jurídica (GDF)
DEVA Dirección
Ejecutiva de Vigilancia Ambiental
DGGCA Dirección
General de Gestión de la Calidad del Aire (GDF)
DGPCP Dirección
General de Planeación y Coordinación de Políticas (GDF)
DGRA Dirección General
de Regulación Ambiental (GDF)
DGZVS Dirección
General de Zoológicos y Vida Silvestre (GDF)
ELAC Estrategia Local
de Acción Climática de la Ciudad de México
EVIDH Evaluación
Integral de Derechos Humanos
GDF Gobierno del
Distrito Federal
GEI Gases de efecto
invernadero
IMECA Índice
metropolitano de la calidad del aire
ININ Instituto
Nacional de Investigaciones Nucleares
IPCC / PICC Panel
Intergubernamental de Cambio Climático
J Joule
MDL Mecanismos de Desarrollo
Limpio
NOM Norma Oficial
Mexicana
NOx Óxido de nitrógeno
N2O Óxido nitroso
ONU Organización de
las Naciones Unidas
PACCM Plan de Acción
Climática de la Ciudad de México
PET Politereftalato de
etileno
PGIRS Programa de
Gestión Integral de los Residuos Sólidos para el Distrito Federal 2004-2008
PGOEDF Programa
General de Ordenamiento Ecológico del Distrito Federal
PICE Programas
Institucionales de Conservación por Especie
PJ Petajoule = 10 15
Joule
PK Protocolo de Kyoto
PROAIRE Programa para
Mejorar la Calidad del Aire de la Zona Metropolitana del Valle de México
2002-2010
PROFEPA Procuraduría
Federal de Protección del Ambiente
RETC Registro de
emisiones y transferencia de contaminantes
SACM Sistema de Aguas
de la Ciudad de México
SC Suelo de
conservación
SCT Secretaría de
Comunicaciones y Transporte
SEDUVI Secretaría de
Desarrollo Urbano y Vivienda
SEMARNAT Secretaría
del Medio Ambiente y Recursos Naturales
SENER Secretaría de
Energía
SETRAVI Secretaría de
Transportes y Vialidad
SIMAT Sistema de
Monitoreo Atmosférico
SIRS Sistema de
Información de Residuos Sólidos
SMA Secretaría del
Medio Ambiente (GDF)
SOS Secretaría de
Obras y Servicios
SSP Secretaría de
Seguridad Pública
SU Suelo urbano
TJ Terajoule = 10 12
Joule
ZMVM Zona
Metropolitana del Valle de México
(Firma)
_________________________